Архив постов: Верасня 2025

Дыярэя — вядомая са старажытнасці малапрыемная хвароба, барацьбу з якой чалавецтва вядзе не адно тысячагоддзе. Часам ад яе памірала больш людзей чым ад брушнога тыфу. Раней у вёсках ваніты і панос у дзяцей тлумачылі тым, што малое ўпала з лавы ці калыскі і перавярнулася. Тады клікалі бабку-знахарку, якая тройчы пераварочвала дзіцёнка.

Эпідэміі дызентэрыі ў свеце

Эпідэміі дызентэрыі вядомыя чалавецтву са старажытных часоў. Упершыню тэрмін «дызентэрыя» быў уведзены Гіпакратам для апісання захворвання, пры якім назіраюцца часты стул з крывава-слізевымі выдзяленнямі, што не моцна адрозніваецца ад сучаснага клінічнага вызначэння дызентэрыі. Крывавы панос (чырвонка, крываўка, бягунка, бледная кабыліца, чырвоная дыярэя) на 1823 год апісаны ў медыцынскай літаратуры як сур’ёзная пагроза для жыцця, якая патрабуе неадкладнага ўмяшання спецыялістаў.

Эпідэміі гэтай хваробы суправаджалі многія ваенныя кампаніі, часта ад яе гінула салдат болей, чым непасрэдна падчас баёў. Пра эпідэміі дызентэрыі падчас ваенных кампаній вядома яшчэ з часоў Старажытнай Грэцыі. Ад крывавага паносу шмат воінаў памерла ў Крымскую (1853–1856), руска-турэцкую (1877–1878) і японскую (1904–1905) войны. У 1920 годзе ў Петраградзе за паўгода хвароба забрала жыцці 19 % ад тых, хто захварэў. Падчас Грамадзянскай вайны ў ЗША прыкладна кожная чацвёртая смерць была з-за дызентэрыі.

Нараўне з грыпам і брушным тыфам дызентэрыя адыгрывала важную ролю ў Першай сусветнай вайне, падчас якой у салдат былі дрэнныя санітарныя ўмовы, і інфекцыя перадавалася фекальна-аральным шляхам або праз заражаную ежу ці ваду.

У Другой сусветнай вайне смяротнасць ад дызентэрыі значна знізілася, чаму паспрыяла і з’яўленне антыбіётыкаў. Тым не менш, прыкладна ад 40 да 50 % нямецкіх і італьянскіх частак мелі дызентэрыю.

Дызентэрыя ў Беларусі

На тэрыторыі Беларусі такія эпідэміі здараліся даволі часта. Неўраджаі, якія перыядычна паўтараліся, голад, вайна 1812 года ў значнай меры паўплывалі на эканамічнае становішча і стан здароўя насельніцтва. Цяжка працякалі і паўтараліся эпідэміі сыпнога і брушнога тыфу, дызентэрыі, воспы. Асабліва ў перыяд напалеонаўскіх войнаў 1807 і 1812 гадоў.

Ад стыхійных бедстваў і эпідэмій больш за ўсё пакутавалі найбяднейшыя пласты насельніцтва. Як адзначалася ў справаздачах, у першую чаргу цярпелі сяляне, за імі — гарадская бедната. Так, з 1803-га па 1810 год насельніцтва Гродзенскай губерні зменшылася на 0,7 %, або на 4 224 чалавекі, з 1810-га па 1816-ы — на 9,4 %, або на 50 637 чалавек.

Паводле архіўных звестак, у 1833 годзе шмат людзей памерла ад дыярэі каля Слуцка. У 1844 годзе ў адным з маёнткаў каля Віцебска захварэла 60 чалавек, з іх 11 памерла. У 1845 годзе ў Лідскім павеце на панос захварэла 253 чалавека, а памерла 30.

У пачатку 20 стагоддзя па многіх паветах смяротнасць ад крывавага паносу складала 15 %. Уводзіліся каранцінныя меры. Для хворых рабілі часовыя лячэбніцы. Памерлых хавалі на асобных могілках і ў трунах, напоўненых негашанай вапнай.

Вялікая эпідэмія чырвонкі здарылася ў 1885 годзе ў Нясвіжы. Мяшчане, якія жылі ў прадмесці горада (Новае места) сабралі грошы па дамах і зрабілі два драўляныя крыжы. Адзін з іх паставілі на плошчы Новага места, каля помніка Святога Вікенція, а другі ў полі, на перакрыжаванні малых дарог, якія вялі ва ўрочышча Крыж. Абодва крыжы абнеслі драўлянай агароджай. У горадзе і наваколлі ўсе ведалі, што крыжы пастаўлены для абароны ад крывавага паносу і абракаліся каля іх.

Гарэлка з соллю ды іншыя народныя метады

У народнай медыцыне існавалі розныя метады лячэння паносу. Гэта разнастайныя настоянкі — на кары чаромхі, дуба, з сушанага мухамора на гарэлцы; адвары — з мяты і чарніц, кропу, рамонку, піжмы ды розных араматычных зёлак; парашкі — з насення шчаўя, сушаных брусніц, ільнянога і канаплянага насення. Эфектыўным сродкам лічылі гарэлку з соллю. Пры дзіцячых кішэчных хваробах выкарыстоўвалі корань крывахлёбкі.

На жывот клалі прыпаркі са скарынак жытняга хлеба. Елі розныя крупяныя кашы, асабліва ячменную з мёдам і цукрам, бруснічным ці парэчкавым сокам. Рэкамендавалі печаныя яблыкі, кісель з сухіх чарніц, гатаванае малако і пракіпячонае чырвонае віно. Сярэднявечныя лячэбнікі раілі высушаную заечую кроў, зваранае разам сала, масла і ягады чарніц, галубінае мяса, спалены заечы памёт з воцатам.

А каб цэлы год не балеў страўнік, лічылі даўней беларусы, трэба пацерці лоб адшчыпнутай часткаю новых пладоў, ад шчаўя і да капусты, перш чым іх спажываць. Таксама верылі, каб не было паносу ад не вельмі спелых ягад, першую ягаду трэба раздушыць у сябе на твары.

Мох і лішайнікі. Чым беларусы лячыліся ад розных хвароб?

Прамінанне (пралазіны, працягванне, прадзяванне) чалавека або хатняй жывёлы праз рознага кшталту адтуліны, шчыліны, праломы і дзіркі — магічны рытуал, які ў беларусаў мінулага сімвалізаваў акт нараджэння (адраджэння) і служыў для пазбаўлення ад хвароб і павелічэння жыццёвай энергіі.

Дзяўчынкі — да бярозы, хлопчыкі — да дуба

У шматлікіх абрадах згадваюцца пралазіны хворага праз расшчэплены ствол дрэва, дупло, адтуліну паміж двума дрэвамі, якія растуць з аднаго кораня, паміж каранямі дрэва, якія выходзяць вонкі, праз вобад бочкі ды інш. Хворы нібыта заставаўся па той бок адтуліны, а на гэтым з’яўляўся яго здаровы двайнік. Часта такое ўжывалася і для прафілактыкі, напрыклад, пры ўзнікненні масавых хвароб або мору.

Ва ўсходніх і заходніх славян паўсюдна была распаўсюджана падобная практыка. Асабліва часта працягвалі дзяцей, якія пакутвалі на рахіт і бессань, слабых, хворых на эпілепсію. Як правіла, бацькі, стоячы па абодва бакі ад дрэва, тройчы перадавалі адно аднаму дзіця праз адтуліну. Пры гэтым на дрэве пакідалі кашулю дзіцяці, а таксама сачылі за тым, ці зарасце дрэва пасля гэтага. Калі яно зарастала, чакалі акрыяння.

Шырока распаўсюджаным сродкам лячэння хвароб лічылі працягванне хворага праз дупло святога дрэва.

Пры дзіцячых хваробах дзяўчынак вадзілі лячыць да бяроз, а хлопчыкаў — да дубоў. Многія дрэвы лячылі ўсіх.

Лекавыя ліпы, бярозы ды хвоі

У пачатку 20 стагоддзя вельмі папулярнымі лічыліся тры “лекавыя” ліпы каля вёскі Капланцы на тэрыторыі цяперашняга Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці.

Непадалёк знаходзяцца Святое возера і Святы ручай, над вытокам якога калісьці стаяла каплічка.

Па пэўных датах каля ліп адбываліся фэсты з кірмашамі. Адна з ліп згарэла ад удару маланкі, а астатнія дзве яшчэ доўга працягвалі “лячыць” людзей. Хвораму трэба было пралезці праз адтуліну ў дрэве, потым разарваць на сабе тую частку адзення, якая датыкалася хворага месца. Шматкі старой вопраткі пакідалі каля дрэў і апраналі новае адзенне.

У некаторых месцах на хворага надзявалі сарочку так, каб ён, калі пралазіў праз дупло, пакідаў яе ў дрэве. Пры гэтым існавала табу: старое адзенне ні ў якім разе нельга было падбіраць, інакш хвароба магла перайсці на таго, хто яго ўзяў.

Каля вёскі Заазер’е Бялыніцкага раёна Магілёўшчыны на скрыжаванні трох дарог яшчэ не так даўно стаяў каменны крыж і раслі дзве бярозы. Сюды хадзілі “ачышчацца”. Вопратку вешалі на галінкі бяроз і на каленях тройчы прапаўзалі паміж крыжам і бярозамі. Пасля апраналіся ў чыстае адзенне, прынесенае з сабой.

У Крупскім раёне Мінскай вобласці на тэрыторыі Выдрыцкага сельсавета, паміж вёскамі Гумны і Вялікае Горадна, каля лясной дарогі знаходзіцца “лекавая” хвоя са скразным дуплом. Патрапіць туды можна па трасе М 1. Каля Барысава трэба павярнуць на вёску Вялікая Ухалода і прасёлкамі даехаць да вёскі Гумны. Сасна знаходзіцца пры лясной дарозе перад развілкай на шляху ў вёску Вялікае Горадна.

У народзе лічылася, што калі тройчы пралезці праз дупло гэтай хвоі, то не застанецца ніякіх хвароб. Пры набліжэнні да хвоі трэба было зняць верхняе адзенне і ісці далей моўчкі. Каля дрэва неабходна было прагаварыць малітву і потым тройчы пралезці праз дупло з захаду на ўсход, затым распрануцца дагала і сказаць: ”як я скідаю з сябе гэтыя майны, так хай з мяне сыдуць усе хваробы”. Потым пакінуць на дрэве старое адзенне, апрануцца ў новае і моўчкі сыйсці. Па павер’ях, аголенасць мусіла абараніць чалавека ад уплыву дэманічных сіл.

Больш за ўсё абрад працягвання здзяйснялі з дзецьмі. Каб засцерагчы дзіця ад сурокаў, маці працягвала яго паміж сваіх ног. Таксама пры суроках дзіця тры разы працягвалі праз хамут кабылы, а потым надзявалі на яе. Пасля нараджэння дзіцяці для таго, каб яно не было хвараблівым, перадавалі дзіця праз акно з дому на вуліцу і назад. А каб народжанаму ў безмесяцовыя дні дзіцяці не пагражала бясплоднасць, то перад хрышчэннем яго не выносілі праз дзверы, а гэтак жа перадавалі кумам праз акно. Ад пярэпалаху дзіцёнка працягвалі праз мужчынскія нагавіцы.

Як праз рэшата вада

З лекавай мэтай пралазілі праз дзіркі ў валунах. Каля вёскі Горкі ў Дзятлаўскім раёне Гродзеншчыны на вяршыні гары ляжыць велізарная камлыга, якая некалі расчапілася, і ў яе сярэдзіне ўтварыўся праход. Каб пазбавіцца ад якой-небудзь хваробы, трэба тройчы пралезці праз гэты праход.

Выкарыстоўвалі і такі метад народнай медыцыны як праліванне вадкасці скрозь адтуліну раздвоенага дрэва ці ўтвораную паміж каранямі дрэва, або праз дзірку ад сука ў дошцы. Ад вар’яцтва пілі ваду пралітую праз шчыліну ад раздвоенага і потым зноў зрослага ў іншым месцы дрэва. Такая вада нібыта дапамагала і ад укусаў змяі.

Праз адтуліны ў камянях пралівалі ваду, і пасля такога дзеяння яна станавілася лекавай. На ўзгорку паміж вёскамі Ператок і Дубнікі ў Любанскім раёне Мінскай вобласці ляжыць невялікі камень з мноствам невялікіх паглыбленняў і адтулін.

У народзе гэты камень завуць Божы Камень, Святы Камень або Божы Слядок. Здаўна да каменя хадзілі на маладзік, а потым — на свята Юр’я. Раней лічылі, што ісці да каменя трэба босым і па дарозе ні з кім не размаўляць. Каменю ахвяравалі яйкі, садавіну і гародніну, сыр, масла, самаробнае палатно і ручнікі, а таксама грошы.

Паломнікі неслі з сабой ваду, пралівалі яе праз адтуліны каменя і збіралі ў посуд. Па павер’ях, пралітая такім чынам вада дапамагала вылечыць рэўматызм, запаленні і розныя застарэлыя хваробы.

З лекавымі мэтамі ваду пралівалі і праз адтуліны каменных сякерак. Так рабілі і з каменнымі ці глінянымі праселкамі — грузікамі для верацяна. Такія з’ёмныя праселкі з’явіліся яшчэ ў эпоху неаліта і выйшлі з ужытку ў часы позняга сярэднявечча. Але нават у 20 стагоддзі выпадкова знойдзеная праселка выкарыстоўвалася як знахарскі сродак і называлі яе “памачнік”.

Вадой, якая працякала праз ручку дзвярэй і дзвярныя петлі, нашы продкі здымалі сурокі і другія негатыўныя з’явы. Гэты рытуал выконвалі ў асноўным на поўню або на маладзік.

Праліванне вады рабілі і праз розныя гаспадарчыя рэчы — рэшата, замкі, дзвярныя петлі, шчыпцы для вуголля ды інш. Так, ваду пралітую праз рэшата, надзялялі гаючымі ўласцівасцямі і выкарыстоўвалі ў народнай медыцыне.

На Палессі з лячэбнымі ці прафілактычнымі мэтамі палівалі вадой праз рэшата дзіцёнка, ад сполаху абмывалі дзіця вадой, прапушчанай папярэдне праз перавернутае рэшата, і давалі потым папіць яе. Пры эпідэміі або мору такім жа спосабам палівалі вуліцу.

Як даўней на Беларусі засцерагалі дзіця ад хвароб

Ёсць беларускія гарады, добра вядомыя не толькі ў краіне, але і за яе межамі. Нясвіж — адно з такіх мястэчак. У 1586 годзе з рук караля Стэфана Баторыя горад атрымаў Магдэбургскае права (дазвол на самакiраванне) i свой уласны герб.

Адной з галоўных славутасцей мясцовасці з’яўляецца Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс, якому больш за 490 гадоў. Работы па яго рэстаўрацыi занялi амаль дзясяцiгоддзе i цалкам скончылiся ў 2004. Яшчэ праз год Нясвiжскi замак быў унесены у спic аб’ектаў сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. З 2016 ён змещчаны на беларускiх банкнотах намiналам у 100 рублёў.

Вы можаце пабачыць Нясвiжскi замак, вандруючы по краiне самастойна, альбо разам з TravelAgency.by. А мы сёння раскажам самыя цікавыя факты пра гісторыю стварэння палацава-замкавага комплекса i яго існаванне ў далёкія часы.

Факт першы. Нясвяжскі замак быў драўляны.

Першапачаткова Нясвіжскі замак быў драўляны. Каменная версія з'явілася ў 1583 годзе пры Мікалае Хрыстафоры Радзівіле Сіротке. Замак лічыўся адным з найлепшых абарончых збудаванняў ВКЛ.

Факт другі. У 1660 годзе замак вытрымаў двухмесячную асаду маскоўскімі войскамі.

Такая стойкасць паўплывала на ход вайны і дала перавагу Рэчы Паспалітай. У падзяку сойм на 4 гады вызваліў горад Нясвіж ад ваенных пастояў і падаткаў.

Факт трэці. У 1706 годзе замак быу разбураны.

У час Паўночнай вайны ў 1706 годзе шведскае войска на чале з Карлам ХІІ разрабавала замак і знішчыла яго ўмацаванні.

Факт чацвёрты. Замак быў адноўены пры Міхаіле Казіміры Радзівіле Рыбаньке.

Замак стаў цэнтрам культурнага жыцця, а абарончая функцыя адышла на другі план. У палацы былі створаны Тэатральная зала, капліца, друкарня, багатая бібліятэка, партрэтная галерэя, калекцыі зброі і каштоўнасцяў.

Факт пяты. Пасля разрабавання замак доўга знаходзіўся ў заняпадзе.

Радзівілы вярнуліся ў Нясвіж і заняліся аднаўленнем замка, а таксама стварэннем аднаго з найбуйнейшых ландшафтных паркаў у Еўропе.

Факт шосты. Апошнім уладальнікам замка быў князь Лявон Уладзіслаў Радзівіл.

У пачатку Другой сусветнай вайны яго арыштавалі і вывезлі ў Маскву. Пазней князь эміграваў у Еўропу.

Факт сёмы. У гады нямецкай акупацыі ў замку размяшчаўся ваенны шпіталь.

У гады нямецкай акупацыі ў замку размяшчаўся ваенны шпіталь, пасля — санаторый (1944-2001 гг.).

Факт восьмы. Сын Рыбанькі, Караль Станіслаў, атрымаў мянушку Пане Каханку, «любіменькі пан».

Як і бацька, Караль выкарыстаў гэтую фразу ў якасці звароту, але толькі не да жанчын, а да мужчын — ад прыяцеляў да караля, чые імёны таксама выляталі з яго галавы. Пане Каханку быў вядомы вясёлым норавам і любоўю да выдумак, за што яго за вочы называлі баронам Мюнхгаўзенам. Аднойчы Кароль выкаціў на гарадскі пляц бочку віна і частаваў усіх жадаючых, надзеўшыся ў гарнітур старажытнагрэцкага бога вінаробства Вакха. А другі раз летнім вечарам ён паабяцаў гасцям, што раніцай наступіць зіма, і ўсыпаў дарогу да замка соллю, якая каштавала вялікіх грошай. Па гэтай дарозе Пане Каханку катаў гасцей у санях, запрэжаных парай мядзведзяў.

Факт дзявяты. У Нясвіжа ёсць свой прывід.

Часам пасля паўночы ў калідорах ці ў двары бачаць постаць жанчыны ў чорным. Нібыта гэта здань польскай каралевы Барбары Радзівіл, жонкі Жыгімонта II Аўгуста.

Барбара і спадчыннік Польскага Каралеўства Жыгімонт пакахалі адзін аднаго і таемна абвянчаліся. Калі Жыгімонт у 1548 годзе стаў польскім каралём, ён прадставіў Барбару як сваю каралеву. Аднак гэты расклад вельмі не спадабаўся маці юнага караля, Боне Сфорцы, бо ўскладняў палітычную сітуацыю. Бона ўсімі сіламі спрабавала знерваваць шлюб, аднак Барбару каранавалі, і свякроў адступілася. Вось толькі не мінула і гады, як каралева памерла. Гісторыкі лічаць, што раптоўная смерць Барбары магла стаць вынікам атручэння: прадстаўнікі роду Сфорца славіліся па ўсёй Еўропе як знаўцы ядаў.

Факт дзясяты. Францішка Уршуля Радзівіл была адной з самых адукаваных жанчын княства.

Яна валодала некалькімі мовамі, вывучала гісторыю і літаратуру. Стаўшы гаспадыняй Нясвіжскага замка, пані Уршуля захапілася драматургіяй. Яна пісала ўласныя п'есы і адаптавала для аматарскага тэатра творы Мальера і Бакачча. Адна з тэатральных пляцовак размяшчалася ў замку. У якасці сцэны выступала паляна паміж возерам і ровам, а глядзельнай залай служыў балкон другога паверха. Княгіня пісала п'есы аб скажонасцях кахання, неабходнасці адукацыі і цнотах. Да нашых дзён дайшло 16 аўтарскіх камедый і трагедый.

Жанчыны-сімвалы беларускай гісторыі. Топ-11 цікавых біяграфій

Пазней у замку пабудавалі асобную залу з рухомай сцэнай. Пані Уршуля выступала ў ролі не толькі сцэнарыста і рэжысёра, але і стваральніка спецэфектаў. Напрыклад, каб імітаваць гук дажджу, выкарыстоўвалася кола з барабанам, напалову напоўненым збожжам, а для стварэння гуку ветра — туга нацягнутае на валікі палатно. Узноўленыя тэатральныя машыны XVIII стагоддзя можна ўбачыць у залах замка. Гіды прыводзяць іх у рух падчас экскурсій.

Факт адзінаццаты. Адна з самых уражлівых залаў Нясвіжскага замка — Паляўнічы.

На яго сценах красуецца мноства паляўнічых трафеяў: пудзілы звяроў і птушак, аленевыя і ласіныя рогі.

Ганаровае месца ў зале займае вялікі більярдны стол, які для Радзівілаў па спецзаказе вырабіла амерыканская фірма Bruswik у 1896 годзе. Падобных сталоў у замку было чатыры, але захаваўся толькі «Манарх» у Паляўнічай зале. Стол не мяняў палажэнне з моманту ўстаноўкі з-за вялікай вагі: яго не змаглі зрушыць ні афіцэры нямецкай арміі, ні адміністрацыя беларускага санаторыя. Цяжар забяспечвае тры ўнутраныя мармуровыя панэлі таўшчынёй каля пяці сантыметраў.

Яшчэ ля стала быў асаблівы сакрэт: ён умеў падыгрываць гаспадару. Па загадзе князя яго ўстанавілі пад невялікім нахілам, які можна было павялічыць, націснуўшы на дошкі падлогі. Калі гаспадар прайграваў, хтосьці са слуг уставаў на патрэбныя дошкі. Стол нахіляўся, адпраўляючы шар суперніка міма лузы.

Факт дванаццаць. Пад Нясвіжскім замкам ёсць падземныя хады.

Іх уладкоўвалі, каб у выпадку  небяспекі гаспадары маглі бяспечна пакінуць замак, а слугі і абаронцы — папоўніць запасы ежы і зброі. Выяўлены два кароткія замураваныя шляхі, якія вядуць да рова, і 50-метровы ход да азёр. Яшчэ пра адно расказала Эльжбета Радзівіл — апошняя прадстаўніца роду, якая жыла ў Нясвіжы. Паводле яе слоў, чатырохкіламетровы ход размяшчаўся пад кухняй.

Па адной з легенд, ад Нясвіжскага замка ёсць падземны шлях да замка ў Міры.

Факт трынаццаць. У паркавым ансамблі Нясвіжа тры сажалкі і пяць паркаў

Замкавы, Стары, Японскі, Англійскі і Новы. Агульная плошча паркаў — каля 100 гектараў. Часцей за ўсё турысты наведваюць Стары парк, які лічыцца самым прыгожым. У XIX–XX стагоддзях саджанцы дрэў для парка княгіня Марыя дэ Кастэлян заказвала з нямецкага гадавальніка Радзівілаў. Каля ўваходу ў парк знаходзіцца камень з падзячным надпісам княгіні ад яе жонка Антонія. Турысты прыпісваюць яму чароўныя ўласцівасці: лічыцца, што калі пакінуць ля падножжа манетку, то спраўдзіцца жаданне.

У Старым парку ёсць незвычайны помнік — скульптура ганчакоў з лаўровым вянком. Яго ўсталявалі па загадзе Антонія Радзівіла, заўзятага паляўнічага. Ганчачы выратавала гаспадара ад нападу параненага мядзведзя. У падзяку князь устанавіў сабаку помнік.

На другім баку Дзікай сажалкі, насупраць замка, знаходзіцца Марысін парк. Назву ён атрымаў з легенды пра князёўну Марысю, выхаванку Радзівілаў. Паводле падання, Марыся закахалася ў прасталюдзіна. Закаханыя дамовіліся, што падчас балю Марыся выслізне з замка і яны збягуць. Але маладога чалавека схапілі слугі, і ён не здолеў сустрэцца з дзяўчынай. Няшчасная Марыся доўга шукала каханага, але не знайшла і змерзла. Цяпер у Марысіным парку на востраве пасярод сажалкі можна ўбачыць альтанку са скульптурамі закаханых.

Што паглядзець у Нясвіжы акрамя замка? Топ-7 унікальных аб’ектаў

Калі вы лічыце, што ўсе беларускія палацы знаходзяцца на захадзе нашай краіны, то вам тэрмінова трэба ехаць з беларускім тураператарам TravelAgency.by у Жылічы — пасёлак у Кіраўскім раёне Магілёўскай вобласці! Тут знаходзіцца Жыліцкі палацава-паркавы комплекс Булгакаў — помнік архітэктуры XIX - XX стагоддзяў. У яго ўваходзяць сам палац з аранжарэяй, парк, некалькі штучных вадаёмаў.

Крыху гісторыі 

Палац быў пабудаваны па замове Ігната Булгакава ў 1825 годзе і па праекце архітэктара Караля Падчашынскага на беразе ракі Добасна. Будынак называюць беларускай копіяй «Версаля». Паней палац быў нават большы, чым рэзідэнцыя Радзівілаў у Нясвіжы.

Булгак актыўна займаўся справамі Бабруйска: аднавіў школу, вырашаў многія сацыяльныя праблемы. Неяк у горад прыехаў архітэктар, бацька якога быў дойлідам у Радзівілаў. Ігнацій зразумеў, што надышоў момант здзейсніць яго даўнюю мару і пабудаваць у маёнтку палац, які перасягнуў бы ўсе іншыя сядзібы ў акрузе. Знакаміты архітэктар падрыхтаваў праект, і ў 1820-х мясцовыя майстры сталі яго будаваць.

Булгакі былі вельмі багатыя, адукаваныя і прадпрымальныя. Аб апошнім гаворыць адзін гістарычны факт: у аранжарэі Булгакаў вырошчваліся ананасы, якія здавалі напракат тым, хто хацеў пусціць пыл вочы. Дакладна вядома, што адзін з Булгакаў выйграў у карты тытул грэцкага прынца. Але ў 1917 годзе яны былі вымушаны ўсё пакінуць і ўцякаць за мяжу. Нашчадкі Булгакаў і сёння жывуць у Польшчы і Італіі.

Палацавы ансамбль узводзілі на вялізнай тэрыторыі, дзе быў разбіты парк са скульптурамі, басейнамі і масткамі. Казалі, што алеі парка ўтваралі літары імя ўладальніка.

Унікальнасць палаца 

Галоўная архітэктурная і дызайнерская асаблівасць палаца, якая захавалася нягледзячы на войны, — драўляныя разныя столі. Іх вышыня ўсюды розная, кожная столь — твор мастацтва, які можна разглядаць гадзінамі. Менавіта таму ў вас сапраўды закружыцца галава — адвесці погляд немагчыма.

Калі быў узведзены галоўны корпус, да яго дабудавалі прыдворную царкву і жылыя памяшканні. Усяго ў палацы налічвалася больш за 100 пакояў. Інтэр'ер сядзібы захапляў кожнага шматлікімі дэкаратыўнымі дэталямі, упрыгожваннямі з дрэва і дарагой мэбляй.

Абсалютна ўсё аздоблены сусальным золатам. Сюжэты не паўтараюцца. На адным — барэльеф першай жонкі Ігната Булгака Ізабелы, якая рана памерла. У некаторых месцах рэстаўратары пакідалі фрагменты гістарычнай фарбы, каб наведвальнікі бачылі, што інтэр'ер вытрыманы ў тых жа колерах, што і пры Булгаках.

Падлога — таксама «фішка» палаца. Яна зроблена з 5 відаў драўніны. Ёсць нават 3D-пол — ён сапраўды здаецца аб'ёмным. Захаваліся шматлікія дапаможныя будынкі палаца, яны, праўда, пакуль не адноўлены. Але планы ёсць. У тым ліку, па стварэнні карэтнага двара.

Палацавы комплекс замкнуты ў прамавугольнік. Архітэктура яго вытрымана ў класічных традыцыях пачатку XIX стагоддзя. Інтэр'ер шматлікіх памяшканняў адрозніваецца багаццем дэкаратыўнага афармлення: ляпныя арнаментаваныя ўпрыгожванні, калоны, порцікі з граніту і гіпсу. Захаваны печы, адноўлены каміны.

Залы комплекса напаўняюцца антыкварнай мэбляй, а таксама сучаснымі копіямі мэблі XIX стагоддзя, карцінамі, нанова ствараецца аранжарэя, разбураная ў гады вайны, і капліца. Тым не менш, экскурсіі па залах ужо праводзяцца.

Вакол замка знаходзіцца пакуль яшчэ дзікі парк у некалькі дзясяткаў гектараў і закансерваваны будынак стайні. Але гэты кантраст надае палацу жывапіснасці.

У гаспадара сядзібы было дзевяць дзяцей, пасля яго смерці сядзіба «Добасна» (гэта назва паходзіць ад аднайменнай ракі) перайшла самаму малодшаму з іх, Эдгару. Але той не надаваў маёнтку столькі сіл, як бацька, і большую частку часу праводзіў за мяжой. У Жылічы ён прыязджаў толькі ўлетку, у кожны прыезд уладкоўваў грандыёзныя балі. У адсутнасць жа гаспадара ўсімі справамі сядзібы займаліся ўпраўляючыя.

Цікавы факт: у 1869 годзе ў аднаго з кіраўнікоў сядзібы нарадзіўся сын, які стаў пазней вядомым літаратарам, ён праславіўся пад псеўданімам Ядвігін Ш.

Пазней Эдгар прадаў маёнтак пляменніку Мечыславу-Эмануілу. Але хутка адбылася рэвалюцыя. Апошні ўладальнік палаца змог вывезці толькі некаторыя каштоўныя рэчы і эміграваў у Францыю.

Яшчэ ў часы росквіту ў сядзібе паспелі пабываць Напалеон Орда, які адлюстраваў Жылічы на сваіх малюнках. А таксама фатограф Ян Булгак, які стварыў здымкі цудоўнага палацавага комплексу.

Палацу ў Жылічах амаль 200 гадоў. Ён перажыў дзве сусветныя войны, не раз мяняў уладальнікаў. Але выстаяў і ацалеў.

Пасля Вялікай Айчыннай у яго засялілі аграрны тэхнікум, для якога пазней пабудавалі асобнае памяшканне побач. А сядзіба Булгакаў пачала патроху прыходзіць у запусценне. Але, на шчасце, з 2009 года палац пачалі рэстаўрыраваць. Працы ішлі актыўна. І ў пачатку 2023 года, нарэшце, былі завершаны.

Экскурсіі

Падчас экскурсіі цікава і з падрабязнасцямі расказваюць пра гісторыю стварэння комплексу, яго няпросты лёс, а таксама пра род Булгакаў, дзякуючы якому ў Магілёўшчыны зараз ёсць такая архітэктурная каштоўнасць. Аднак, каб яна стала годнай канкурэнцыяй, напрыклад, таму ж замку ў Нясвіжы, трэба яшчэ шмат чаго стварыць для камфорту вандроўнікаў. У тым ліку, для тых, хто нават прыедзе ў Жылічы ўсяго на адзін дзень.

Падарожжа, хоць і аднаго дня, адназначна патрабуе перакусу, асабліва калі вы прыехалі сям'ёй. Можна тэрмас і бутэрброды ўзяць з сабой, нешта дакупіць у мясцовай краме і размясціцца на лужку парка комплексу — балазе, ён вялікі, і ёсць магчымасць адасобіцца.

Ці, магчыма, давядзецца ехаць у Бабруйск. Тут таксама можна правесці цэлы дзень, таму што ёсць што паглядзець.

Апынуўся на стыку некалькіх культур. 10 уражлівых месцаў Бабруйска