Першае правіла пры выяўленні анкалагічнага захворвання – не адчайвацца! Што б ні здарылася з вамі ці вашым блізкім чалавекам, вы жывыя, значыць, лёс дае вам шанц, які трэба выкарыстоўваць.
Вынік лячэння залежыць ад шматлікіх фактараў: стану здароўя да выяўлення захворвання, якасці і аператыўнасці аказання медыцынскай дапамогі, але галоўнае – ад вас саміх! Вельмі важна настроіцца на станоўчы вынік лячэння, а паўнавартаснае збалансаванае харчаванне зробіцца падмуркам, які дапаможа прайсці курсы прамянёвай і хіміятэрапіі, аднавіцца пасля аператыўных умяшанняў.
Прычыны страты вагі ў анкапацыентаў
Не менш за 50% пацыентаў з анкалагічнымі захворваннямі маюць прыкметы недастатковасці харчавання.
Існуюць 3 асноўныя прычыны страты вагі ў пацыентаў з анкалагічнымі захворваннямі:
1.Недастатковае паступленне пажыўных рэчываў у арганізм (галаданне). Некаторыя пухліны, напрыклад, стрававода, страўніка, падстраўнікавай залозы, гартані і інш., разрастаючыся, механічна абцяжарваюць паступленне ежы. Пухлінныя працэсы ў страўнікава-кішэчным тракце выклікаюць парушэнні працэсаў усмоктвання і/або ператраўлівання ежы. Адсутнасць апетыту прыводзіць да адмовы ад ежы.
2.Страта арганізмам пажыўных рэчываў з-за ванітаў і/або дыярэі. Ваніты – даволі частая з'ява ў перыяд супрацьпухліннага лячэння, у прыватнасці, хіміятэрапіі. Скажаюцца смакавыя і нюхальныя адчуванні. Чалавек адмаўляецца ад ежы. Дыярэя развіваецца з прычыны пашкоджання слізістых абалонак на фоне цытастатычнай тэрапіі, што суправаджаецца значнай стратай вагі. Прыкладна праз тыдзень пасля заканчэння курса хіміятэрапіі вага стабілізуецца. Паступова аднаўляюцца пашкоджаныя слізістыя, смакавыя і нюхальныя адчуванні, і на 3-4 тыдні міжкурсавога інтэрвалу анкапацыенты зноў пачынаюць атрымліваць задавальненне ад ежы, якую прымаюць. Аднак набраць вагу перад чарговым этапам хіміятэрапіі не паспяваюць. На наступных курсах хіміятэрапіі многія загадзя чакаюць млоснасць і ваніты, адмаўляючыся ад ежы, што вядзе да яшчэ большага пахудзення.
3.Павышаны расход энергіі суправаджае інфекцыйна-запаленчыя ўскладненні, якія развіваюцца з прычыны зніжэння колькасці лейкацытаў (другасны імунадэфіцыт) на фоне лячэння цытастатыкамі. Вялікія аперацыі з выдаленнем часткі ці цэлага органа таксама патрабуюць вялікіх энергетычных выдаткаў на аднаўленне пашкоджаных тканак і кампенсацыю згубленых функцый.
Часам прычынай хуткай страты вагі пры анкалогіі з'яўляюцца самі пухліны. Пры некаторых формах раку пухлінныя клеткі вырабляюць біялагічна актыўныя рэчывы, якія парушаюць нармальныя метабалічныя працэсы. Напрыклад, пухліны лёгкага на ранняй стадыі развіцця могуць праяўляць падобную актыўнасць, але аператыўнае лячэнне (выдаленне часткі лёгкага з пухлінай) прыводзіць да нармалізацыі вагі.
Пра харчаванне пры анкалогіі
Для забеспячэння нармальнага ўзроўню жыццядзейнасці клетак нашага арганізма патрабуецца больш за 75 розных пажыўных рэчываў. Больш за 40 з іх з'яўляюцца незаменнымі і павінны паступаць з ежай. Астатнія могуць сінтэзавацца ў арганізме.
Традыцыйна ўсе пажыўныя рэчывы падзяляюцца на макранутрыенты – рэчывы, якія патрэбныя нам у вялікіх колькасцях (дзясяткі і сотні грамаў у суткі), і мікранутрыенты, якіх патрабуецца няшмат (міліграмы і мікраграмы). Да макранутрыентаў адносяцца бялкі, тлушчы і вугляводы. Бялкі з'яўляюцца асноўным пластычным матэрыялам для аднаўлення і абнаўлення клетак і тканак у арганізме. Пры «згаранні» (акісленні) тлушчаў і вугляводаў вылучаецца энергія, неабходная для забеспячэння жыццядзейнасці.
Да мікранутрыентаў адносяцца вітаміны і мікраэлементы, якія ўдзельнічаюць у абменных працэсах арганізма або ўваходзяць у склад ферментаў. Недахоп тых або іншых пажыўных рэчываў у арганізме прывядзе да глыбокіх расстройстваў абмену рэчываў, што вонкава выявіцца стратай вагі ажно да знясілення (кахексіі), павелічэннем колькасці інфекцыйных ускладненняў падчас і пасля прамянёвай і хіміятэрапіі, дрэнным гаеннем раны пасля выдалення пухліны. Усё гэта значна пагаршае якасць жыцця і зніжае шанцы на выздараўленне.
Як сачыць за паўнавартаснасцю свайго рацыёну
Два простыя, але вельмі важныя крытэрыі характарызуюць паўнавартаснасць штодзённага рацыёну: змест бялку і колькасць энергіі, якая выдаткоўваецца пры «згаранні» (акісленні) пажыўных рэчываў.
Паводле рэкамендацый СААЗ, патрэба здаровага дарослага чалавека ў бялку складае 0,75 г на кілаграм ідэальнай масы цела. У перыяд супрацьпухліннай тэрапіі патрэба ў бялку складае не менш за 1 г на кілаграм масы цела, а пры развіцці інфекцыйна-запаленчых ускладненняў і ў пасляаперацыйным перыядзе – 1,5-2 г/кг.
Для таго, каб зразумець, ці дастаткова вы спажываеце ежы, неабходна разлічыць агульную колькасць калорый, неабходных для паўнавартаснай жыццядзейнасці. Гэты паказчык уключае ў сябе 3 кампаненты: асноўны абмен, фізічную актыўнасць і энергію, якая патрабуецца на ператраўліванне і засваенне ежы.
Для разліку сутачнай патрэбы ў энергіі можна скарыстацца простай формулай:
Сутачная патрэба ў энергіі (ккал) = асноўны абмен (ккал) + фізічная актыўнасць (ккал) + засваенне ежы (ккал)
Пад асноўным абменам разумеюць колькасць энергіі, неабходнай для падтрымання жыццяздольнасці арганізма на мінімальна магчымым узроўні, калі:
- чалавек не выконвае фізічнай нагрузкі (ляжыць);
- знаходзіцца ў камфортных умовах (тэмпература навакольнага асяроддзя + 18-20°С);
- эмацыянальна стабільны;
- нашча (праз 12 гадзін пасля апошняга прыёму ежы).
Калі колькасць энергіі, якая атрымліваецца з ежай, меней за разліковае значэнне асноўнага абмену, чалавек будзе адчуваць не проста заняпад сіл і выяўленую мышачную слабасць – у яго арганізме пачнуцца працэсы катабалізму (распаду ўласных тканак для вызвалення неабходнай энергіі). Велічыня асноўнага абмену залежыць ад полу, узросту, масы цела і росту.
Разлічыць асноўны абмен досыць проста. Інтэрнэт прапануе мноства калькулятараў, а таксама спецыяльных формулаў для самастойнага разліку: Харыс-Бенедыкта, Мафіна-Джэора і інш.
Для мужчын норма асноўнага абмену складае 1 ккал на 1 кг масы цела ў гадзіну (1 ккал/кг гадзіна), для жанчын гэтая велічыня на 10% меней (0,9 ккал/кг/ гадзіна).
Фізічная актыўнасць (падрыхтоўка ежы, прыбіранне, шпацыр і г.д.) патрабуе дадатковай колькасці энергіі. Для вызначэння гэтага паказчыка неабходна выбраць свой каэфіцыент актыўнасці (гл. табліцу) і памножыць на асноўны абмен.
Фізічная актыўнасць (ккал) = асноўны абмен (ккал) × каэфіцыент актыўнасці
| Актыўнасць на працягу дня | Узровень актыўнасці | Каэфіцыент актыўнасці |
| Лёгкая праца па дому (разаграванне ежы, мыццё посуду), спакойныя заняткі (чытанне кніг, маляванне, сёрфінг у інтэрнэце) | Вельмі нізкі | 0,2 |
| Механізаваная праца пры мінімальных фізічных намаганнях (прыбіранне з дапамогай пыласоса, прыгатаванне ежы з выкарыстаннем камбайна, параваркі), пешыя прагулкі на адлегласць 2-3 км | Нізкі | 0,3 |
| Умераная фізічная нагрузка (праца на прысядзібным участку, катанне на ровары, танцы) | Сярэдні | 0,4 |
| Цяжкая фізічная праца і заняткі спортам (не рэкамендаваныя анкапацыентам) | Высокі | 0,5 |
Для ператраўлівання і засваення ежы неабходна 10% ад сутачнай патрэбы ў энергіі, таму дадзены паказчык разлічваецца наступным чынам:
Засваенне ежы (ккал) = (асноўны абмен (ккал) + фізічная актыўнасць (ккал)) × 10%
Прыклад:
Аляўціна, 48 гадоў. Важыць 60 кг. Рак грудзей. Хварэе 6 месяцаў. Імкнецца не выходзіць з дому. Шмат ляжыць. Аддае перавагу прагляду серыялаў, гатуе нескладаныя стравы. Знаходзіцца на хіміятэрапіі. Адзначае пастаянную млоснасць, прыступы ванітаў. Апетыт адсутнічае.
Асноўны абмен складае 0,9 ккал × 60 кг × 24 ч = 1296 ккал. Гэта мінімальная колькасць калорый, якая неабходная яе арганізму для падтрымання жыццядзейнасці.
Каэфіцыент яе актыўнасці 0,2. Палічым, колькі энергіі (ккал) Аляўціна выдаткоўвае ў суткі на фізічную актыўнасць:
1296 ккал × 0,2 = 259,2 ккал
Цяпер вызначым, колькі энергіі (ккал) сыдзе на засваенне ежы:
(1296 + 259,2) × 10% = 155,52 ккал
Такім чынам, сутачная патрэба ў энергіі ў Аляўціны складае:
1296 + 259,2 + 155,52 = 1710,72 ккал
Каб адчуваць сябе здавальняюча пры дадзеным узроўні актыўнасці, Аляўціне патрабуецца не менш за 1700 ккал і 60 г бялку (1 г/кг/суткі) у суткі. Аднак млоснасць, прыступы ванітаў і адсутнасць апетыту не дазваляюць жанчыне паўнавартасна харчавацца. Яна слабее, губляе вагу, адзначае заняпад сіл.
Што рабіць, калі няма магчымасці харчавацца паўнавартасна?
На жаль, задаволіць усе патрэбы анкапацыентаў у пажыўных рэчывах з дапамогай адных толькі прадуктаў досыць праблематычна і патрабуе ўважлівага стаўлення да колькаснага і якаснага складу ежы, якая спажываецца. У тых выпадках, калі ў сілу вышэйзгаданых аб'ектыўных прычынаў немагчыма атрыманне неабходнай колькасці калорый і бялку, варта звярнуць увагу на спецыяльна распрацаваныя сумесі для энтэральнага харчавання, аптымальна збалансаваныя па колькасці макра- і мікранутрыентаў, а таксама вітамінаў і мікраэлементаў.
Пры наяўнасці млоснасці і ванітаў мэтазгодна выбіраць сумесі, якія змяшчаюць гідралізаваны бялок малочнай сыроваткі, паколькі ён спрыяе больш хуткаму апаражненню страўніка ў параўнанні з іншымі крыніцамі бялку, у прыватнасці тымі, якія змяшчаюць казеін. Бялок малочнай сыроваткі застаецца вадкім у кіслым асяроддзі страўніка, а казеін утварае тварожную масу, запавольваючы апаражненне страўніка. Акрамя таго, сыроватачны бялок спрыяе аднаўленню рухальнай актыўнасці не толькі страўніка, але і кішэчніка.
Пры выяўленай млоснасці вадкую пажыўную сумесь лепей разліць у пластыкавыя формы і замарозіць. Атрымаецца смачнае і карыснае марожанае!