Будзь напагатове. Клешчавы энцэфаліт. Першыя прыкметы і асаблівасці цячэння

Ольга Стружинская

6 гадоў ago

На тэрыторыі Беларусі выпадкі заражэння клешчавым энцэфалітам рэгіструюцца значна радзей за хваробу Лайма. Разам з тым, клешчавы энцэфаліт можа працякаць даволі цяжка – з ліхаманкай, інтаксікацыяй і сімптомамі паражэння нервовай сістэмы. Захворванне не мае спецыфічных прыкметаў і з-за гэтага нярэдка дыягнастуецца несвоечасова.

Пра тое, па якіх сімптомах можна западозрыць клешчавы энцэфаліт, а таксама пра асаблівасці яго лячэння Слушна распавёў дацэнт кафедры інфекцыйных хвароб Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, к.м.н., галоўны пазаштатны інфекцыяніст Камітэта па ахове здароўя Мінгарвыканкама Мікіта Салавей.

Першыя прыкметы клешчавога энцэфаліту

На жаль, спецыфічных сімптомаў, напрыклад, як для Лайм-барэліёзу – мігруючая эрытэма, для клешчавога энцэфаліту на самай ранняй стадыі няма. Многія пацыенты ўжо потым, калі хвароба знаходзіцца на сваім піку, адзначалі, што праз нейкі час пасля ўкусу кляшча ў іх падымалася тэмпература, іх ліхаманіла, увогуле, былі прыкметы грыпападобнай інфекцыі.

Інкубацыйны перыяд клешчавога энцэфаліту складае ад 4 да 28 дзён (у сярэднім, 8 дзён). Менавіта ў гэты час у большасці людзей з'яўляюцца першыя прыкметы захворвання.

Існуе некалькі клінічных формаў клешчавога энцэфаліту, аднак у Беларусі найбольш распаўсюджаны дзве – ліхаманкавая, якая па сімптомах падобная да вострых рэспіраторных вірусных захворванняў, а таксама больш цяжкая – серозны менінгіт, стан, пры якім інфекцыяй пашкоджваюцца абалонкі галаўнога мозгу.

Мікіта Салавей

Дацэнт кафедры інфекцыйных хвароб Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, к.м.н., галоўны пазаштатны інфекцыяніст Камітэта па ахове здароўя Мінгарвыканкама

Пры ліхаманкавай форме клешчавога энцэфаліту пацыенты часцей за ўсё да ўрача не даходзяць. Перахадзіў на нагах, прапіў гарачкапаніжальнае, часам і антыбіётык, які ніяк не ўплывае на цячэнне захворвання, бо гэта вірусная інфекцыя, і ўсё прайшло. Клешчавы энцэфаліт у выглядзе менінгіту працякае больш цяжка, чым, скажам, энтэравірусны менінгіт, які пацыент можа перанесці, нават не звяртаючыся па медыцынскую дапамогу. Спецыфічнага лячэння менінгіту, выкліканага клешчавым энцэфалітам, няма. Мы ўхіляем сімптомы, палягчаючы стан пацыента. У некаторых выпадках (да 2% ад усіх формаў клешчавога энцэфаліту) можа развівацца менінгаэнцэфалітычная форма. Яна працякае больш цяжка і характэрная для аслабленых і ўзроставых пацыентаў.

Лячэнне менінгіту, выкліканага вірусам клешчавога энцэфаліту, складае ў стацыянары ў сярэднім 10-14 дзён, дадаў Мікіта Салавей. Пры развіцці менінгаэнцэфаліту такой жа этыялогіі – 3-4 тыдні.

Асаблівасці цячэння клешчавога энцэфаліту

Пры паражэнні цэнтральнай нервовай сістэмы вірусам клешчавога энцэфаліту ёсць адна асаблівасць. Яна заключаецца ў тым, што для гэтага захворвання практычна заўсёды характэрна так званае двуххвалевае цячэнне.

Першая хваля. Праходзіць у выглядзе грыпападобнага сіндрому. Гэта можа быць ліхаманка, стамляльнасць, невялікі галаўны боль, ламота ў мышцах і суставах, пакашліванне і пяршэнне ў горле. Тэмпература звычайна павышаецца да субфебрыльных значэнняў – не вышэй за 38,0°С.

Мікіта Салавей

Доўжыцца такі стан, як правіла, не больш за тры-пяць дзён, потым самаадчуванне пацыента паляпшаецца, тэмпература цалкам нармалізуецца. Сур'ёзных наступстваў для здароўя чалавека гэтая фаза захворвання не нясе.

Другая хваля. Пасля адноснага «зацішша» захворвання, калі чалавек сябе добра адчувае, надыходзіць другая хваля хваробы, падчас якой вірус пашкоджвае нервовую сістэму.

Тэмпература падымаецца да больш высокіх значэнняў – 38-39°С, з'яўляецца клініка менінгіту ў выглядзе нарастаючага галаўнога болю, які дрэнна адказвае на прыём анальгетыкаў, часам з млоснасцю і ванітамі.

Мікіта Салавей

Пры больш цяжкім працягу захворвання ў форме менінгаэнцэфаліту магчымае развіццё прыгнёту свядомасці, калі чалавек робіцца санлівым, затарможаным, дэзарыентаваным. Часта з'яўляюцца парушэнні каардынацыі (пацыент скардзіцца на галавакружэнні, хістаецца пры стаянні, хадзе, няўпэўнена выконвае руцінныя бытавыя дзеянні).

Такім чынам, абавязкова трэба звярнуцца па дапамогу да ўрача, калі пасля прысмоктвання кляшча:

на працягу 4-28 дзён у вас з'явіліся прыкметы вострай рэспіраторнай інфекцыі (павысілася тэмпература, з'явіліся слабасць, патлівасць, ламота ў мышцах і суставах і г.д.), і прыкладна праз 3-5 дзён гэты стан прайшоў;
праз некаторы час павысілася тэмпература да 38-39°С, з'явіўся галаўны боль, які не праходзіць пасля прыёму абязбольвальных сродкаў, што звычайна вам дапамагаюць; млоснасць і ваніты, якія паўтараюцца, але не прыносяць палёгкі.

Асаблівасці дыягностыкі

Западозрыць клешчавы энцэфаліт можна менавіта дзякуючы такому двуххвалеваму цячэнню захворвання.

Пацвердзіць хваробу лабараторна можна і падчас першай, і падчас другой хвалі, аднак метады дыягностыкі пры гэтым выкарыстоўваюцца розныя.

Так, у першую хвалю, калі вірус у вялікай колькасці маецца ў крыві пацыента, аптымальна выканаць палімеразную ланцуговую рэакцыю (ПЛР) крыві, якая дазваляе выявіць генетычны матэрыял узбуджальніка.
А вось у другую хвалю найлепшы метад дыягностыкі – вызначэнне ў крыві антыцелаў класаў IgM і IgG да віруса. Гэта звязана з тым, што антыцелы ў крыві чалавека выпрацоўваюцца ў дастатковай для дыягностыкі колькасці толькі ў другой фазе клешчавога энцэфаліту.

Мікіта Салавей

На жаль, у часткі пацыентаў пасля першай хвалі захворвання можа развіцца і другая. Вы павінны абавязкова звярнуцца да ўрача пры ўзнікненні галаўнога болю ці іншай сімптаматыкі. Эфектыўных метадаў лячэння, якія дазваляюць нам абарваць развіццё другой хвалі захворвання пры з'яўленні ў чалавека сімптомаў першай хвалі не існуе.

Мікіта Салавей

Калі пры Лайм-барэліёзе ў нас маюцца антыбіётыкі, якія дзейнічаюць на ўзбуджальнік, дык тут існуе толькі магчымасць памяншаць галаўны боль, купіруючы павышаны ўнутрачарапны ціск (супрацьацёкавая тэрапія), прызначаючы анальгетыкі, гарачкапаніжальныя, праводзіць дэзінтаксікацыйнае лячэнне. Гэта так званыя патагенетычная і сімптаматычная тэрапія. Існуючы цяпер у распараджэнні медыкаў супрацьклешчавы імунаглабулін паказвае не вельмі высокую клінічную эфектыўнасць і выкарыстоўваецца толькі ў якасці дадатковага лячэння ў цяжкіх пацыентаў. Непасрэдна з узбуджальнікам – вірусам клешчавага энцэфаліту – арганізм спраўляецца самастойна.

Меры прафілактыкі

Не варта забывацца, што заразіцца клешчавым энцэфалітам можна не толькі праз прысмоктванне інфіцыраванага кляшча. Шляхам перадачы з'яўляецца і ўжыванне непастэрызаванага казінага малака. Вірус клешчавога энцэфаліту адчувальны да фактараў знешняга асяроддзя і гіне пры кіпячэнні на працягу 2 хвілін або праз 10-20 хвілін пры награванні да 60°С.

Акрамя гэтага, «падхапіць» інфекцыю можна ў выпадку, калі вы выдаляеце кляшчоў, напрыклад, з хатніх жывёл. Пры гэтых маніпуляцыях абавязкова варта апранаць пальчаткі або выкарыстоўваць пінцэт ці адмысловую прыладу. Выпадкова раздавіўшы кляшча пальцамі, вы можаце заразіцца – вірус клешчавога энцэфаліту здольны пранікаць нават праз не траўмаваную скуру і слізістыя.

Падчас паходаў у лес варта карыстацца рэпелентамі (хімічнымі рэчывамі, здольнымі адпужваць кляшчоў і іншых членістаногіх), часта праводзіць сама- і ўзаемаагляды.

Пры выманні кляшча нельга выкарыстоўваць розныя алеі, спіртавыя растворы, крэмы. Гэта прыводзіць да асфіксіі членістаногага, правакуе рэфлекторнае скарачэнне слінных залоз (узбуджальнікі клешчавога энцэфаліту і Лайм-барэліёзу змяшчаюцца ў сліне кляшча), а значыць, павялічвае шанцы інфіцыравацца.