У старым закінутым садзе пасяліліся Жабы. Спачатку была іх ўсяго пара, а праз некаторы час з’явілася цэлая армія гэтых земнаводных. Яны вольна разгульвалі па ўсёй тэрыторыі сада і спраўна сталаваліся натуральнай кухняй. У іх меню ўваходзілі трава, мухі, розныя жукі, кузуркі, камары штовечар мак таўкуць і павучкі, калі ўсе гэтыя кузуркі занятыя сваімі клопатамі Жабы тым часам падкрадваюцца і – “смялей-смялей, сябры на вячэру акурат” – унушаюць сваім ахвярам.
Мусовае і непрыемнае, але безвыходнае, бо дужэйшы і спрытнейшы ніколі нашча не застаецца. А калі, бывае, нават толькі рот адкрываюць, выцягнуўшы свой ліпучы язык і – усё, што лётае ў паветры, поўзае і жыве ў зямлі так і прыцягваецца-прыліпае да яго, нібы да магніта. Асабліва ўпадабалі слізняў ва ўласным саку. Яны заўсёды такія тлустыя і смачныя, што Жабы з задавальненнем смакавалі іх, старанна перажоўваючы і нават не запівалі срэбнай расою. За іх полуднем з цікавасцю, а яшчэ з большай зайздрасцю назіралі ўчарашнія апалонікі. Як толькі каторая з Жаб адскоквала ад стала, маланяты адзін перад адным падпаўзалі, цікуючыся ўхапіць лепшы кусок.
Расповед пра тое, якая карысць бывае ад вялікай шчырасці
Дык вось. Надвячоркам Гаспадыня пайшла на агарод, што быў непадалёку ад ціхай, хутчэй падобнай да ручая рачулкі, дзе на роўных, як па шнурку, градах раслі агуркі і памідоры, перцы ды радыска. Багата яшчэ якой гародніны. Спатрэбіўся раптам кроп для маладой бульбы. Жанчына ўсяго толькі адзін крок і зрабіла, як пад ногі патрапіла вялікая бурая ды пляскатая Жаба. Яна вылупіла на жанчыну залацістыя вочы, міргае, і здаецца, яе бародаўкі так і шавеляцца. Быццам гатовыя адлучыцца ад цела яе ўладальніцы і паскакаць куды ім захочацца, маўляў, дагані, калі такая ўпраўная, мы тут гаспадарыць будзем. Раптам чуецца:
— Вось хто мае суніцы ўсе павысмоктваў, а цяпер і за клубніцы ўзяўся! - усклікнула незадаволеная жанчына сустрэчай з няпршанай госцяй. І пачала хадзіць па градах, быццам штосьці шукаючы. Пад кожны кусцік ці каліва заглядвае і нешта сама сабе бармоча. — Я вам давярала, а вы …
Пачула гэта адна Жаба, што не паспела пераскочыць сцежку перад градамі.
— Што вы, Гаспадыня? Мы – Жабы сталуемся слізнямі і шматлікімі насякомымі, прычым тымі, што маюць непрыемны пах, і якіх пазбягаюць нават птушкі, - тлумачыла старая Жаба. – Вунь, зірніце бліскучых палосак колькі! Гэта іх, слізняў, дарожкі, што засталіся пасля падарожжа на вашыя грады. Так што прабачце: мы ля градаў вашых часта бываем, аберагаем іх ад розных вусеняў-букашак, саранчы, провалачніка ды мядзьведак, калі чарвяка якога ўпалюем, але нават не дакранаемся ні да вашых суніц, ні клубніц, ква-ква. Некаторыя агароднікі толькі радыя такому суседству, бо мы прыносім карысць, а вы чамусьці нас зневажаеце.
Толькі гэтыя апраўданні Жабы ніколечкі не супакоілі рассерджанай жанчыны.
Раптам зусім побач пранёсся нейкі звярок. У прыцемках толькі буры хвосцік мільгануў. Новага госця жанчына заўважыла і нават здагадалася, што гэта была Ласка. Неаднойчы зімоваю парою бачыла, як гэтая хітруха на карове яе гойсала па хлеве. Усселася між рагоў і як сапраўдны вершнік ганяе карову Малінку па загарадцы. А як тая стамілася, ледзь на ўколенькі не становіцца, пара з яе так і валіць. А нахабная вершніца ў белым кажушку нахінулася і смокча каровін пот між рагоў. А карова схуднела ад такіх скачак, як дошка негабляваная стала. І малако ўраз прапала. Можа, і на градах гэтая з бурым хвосцікам нашкодзіла? Але сваімі сумнівамі ні з адной, ні з другой не падзялілася.
— Паверу на слова, але калі што не так, - працягвала Гаспадыня, - а тым больш хаця б адну, нават самую малую заўважу за гэтым зладзейскім заняткам – пойдзеце за прыманку жыўца ў шатро. Ракі надта вас любяць. У лепшым выпадку – унук у свой тэрарыум пасадзіць. А тую з бурым хвосцікам – на ланцуг. Вось тады ўся воля для вас скончыцца.
Папярэдзіла памагатых, а сама, ўсміхаючыся, успомніла сябе малую. Калі яшчэ толькі вучылася жыццёвай мудрасці, не толькі цягнулася да прыроды, але да ўсяго цікаўнай была.
— Бабуля наша жыла ў вёсцы і мы з братам штолета адпачывалі ў яе. Брат асабліва любіў розных жукоў, павукоў. Жабы таксама былі сярод яго сяброў. І калі бацькі ў чарговы раз нагадвалі пра “дурны занятак”, мы так і не маглі зразумець, чаму ў іх многа розных забарон і тайнаў. І чаму дарослыя не любяць жаб? “Паглядзіце, - казаў ён, — яны ціхія, бяскрыўдныя, не кусаюцца, ядуць розных мошак, матылёў ды чарвякоў. Жабкі разумныя і нават мілыя ды чароўныя! Вось змайструю свой тэрарыум – пабачыце!
Так і зрабіў. Назаўтра прынёс Жабу ў хату, пасадзіў у скрынку з-пад абутку. Сказаў ёй, “каб сядзела ціха, бо калі заўважаць бацькі – вышвырнуць нас удвух на раз-два. Я хутка вярнуся, толькі мух табе налаўлю, мая царэўна.”
Зрынуты важак
Мы з бабуляй былі ў той час на кухні, абед для сям’і рыхтавалі. Я чула, як хтосьці шкрэбся ў лепшай хаце, але маўчала, хаця і была наструнена. Бабуля, занятая справай, не заўважыла як жаба ўжо сядзела ля яе ног.
Брат налавіў поўную жменю мух і заходзіў у хату. Раптам чуе крык: “Ратуйце!” Ад нечаканасці ён расціснуў кулак. Перапалохаўся, падумаў, што я пайшла на кухню ды кіпятком ашпарылася. І з усіх ног кінуўся на голас.
Бачыць – вялікая каструля з кісялём стаіць на падлозе. А ў кісялі, які ён так любіць, яго любая жабка плавае.
— Кісель гарачы? – пытаецца.
Бабуля з перапуду здзіўлена глядзіць на яго. Я ж наадварот – ледзь стрымліваю смех.
— Я думала, што ўнучак мяне супакоіць і прабачэння папросіць, - прамовіла яшчэ больш расчырванелая бабуля, — а ён пра сваю царэўну клапоціцца. – Глядзіце вы, не спяклася!
Жабка вольна плавала ў кісялі і, здзекуючыся з бабулі, лёгка вяславала, а як падплывала да эмаліраванага беражка новага басейна, нырца давала. Затым - і на спіне з перакуленым да столі брушкам, а лапкамі ледзьве варушыла, прыгрэўшыся адпачывала. Быццам яна не ў кісялі, а ў рэчцы ці стаўку якім на спаборніцтвах па спрыту ў плаванні. Бабуля наша зноў крычыць: “Ратуйце!” А каго ратаваць? Брат глядзіць на Жабку. Затым бярэ яе на рукі і прыціскае да сябе.
— Маленькая, перапужалася. Яны заманілі цябе ў каструльку, - кажа брат. – Ты выпадкова не апяклася? Табе, мабыць, кісель спадабаўся, так? Не хвалюйся, цяпер яго смакаваць будзем разам. Жаба паглядала на свайго выхавальніка і як разумная істота здзекліва кідала погляд на бабулю: ну, чаго крычыш! З’ямо мы ваш кісель. І – скок на стол. Бабуля з перапуду выпускае таўкачык, якім таўкла бульбяную кашу да акуркоў, тут падае з шкапчыка шкатулка, а сама, бы тая піянерка, ускоквае на табурэтку.
Я бачу, што забавы брата перайшлі дазволены жарт, схапіла мокры ручнік і замахнулася на Жабу. А тая – скок на падваконне і здзекліва мовіць: “Вы гэта дарэмна зрабілі. Глядзіце, каб потым не шкадавалі! А ты, хлопча - да брата, - зрынуты важак! Гэта ж трэба: каго-каго - мяне, амаль царэўну ды – у цесную скрыню! І не шукай мяне, ашуканец! – абуралася. – Калі спатрэбішся – сама знайду!”
Саскочыла прама на лапкі, лізнуўшы падлогі, ажно храшчыкі вушэй яе зашавяліліся настолькі, што ўвесь гнеўны твар ажно перасмыкнуўся. Агледзілася па баках, і далей ад хаты паскакала.
Брат жа напачатку хваляваўся пасля таго здарэння, а неяк надвячоркам і кажа: “Прабачце нас! І не журыцеся: хутка вы будзеце мець, што душа ваша захоча”.
— З тае пары, - расказвала Гаспадыня, — яшчэ раз надарылася бачыць тую Жабку. На гэты раз за больш незвычайным, хутчэй – таемным заняткам.
— Выходжу сярод начы на панадворак і чую голас, нібыта мяне кліча. Смела іду на яго. Ажно бачу на ржаным полі, што прылягае да майго ўчастка, свет узнімаецца ў неба і выяўна бачна, што ўнізе таго пражэктара знаёмая Жаба вісіць. А свет - усё вышай і вышай, ажно пакуль не ператварыўся ў зорку. Раніцою падняла ўсіх сваіх і – на тое месца. На ржаным палетку былі чатыры рознага дыяметра акуратныя кругі шчыльна ўкладзенай збажыны. Іх цэнтры былі размеркаваны ў выглядзе ўяўнага роўнастаронняга трохкутніка. Была там і неглыбокая цыліндрычная адтуліна, зямля з яе адсутнічала. Побач стаялі Жабіны чаравічкі. А вось зерне ў каласках адсутнічала, хаця ніводная сцяблінка не была зламанай.
Хто тут дужа моцна квакае?
Знаёмства тое пачалося, калі Жаба забаўлялася ў сакавіцкай гаючай вадзіцы. Яна брухам да неба ляжала ў зацішнай затоцы ляснога азярка. У самай цёплай і чыстай ды пад ласкавымі сонечнымі праменьчыкамі. Дзе Сонца сутыкалася з Месяцам за пачэсны абавязак свяціць гэтаму дзіўнаму боскаму стварэнню заўсёды і што найярчэй. І Сонца перамагало ў той спрэчцы, бо тыя працэдуры, што зараз прымала бухмаценькая і прыцягальная з залацістымі вочкамі ды ў квяцістым капялюшыку з шырокімі палямі, былі дужа да спадобы. Яе душа радавалася таму супакою і цешылася замілаванасцю і лагодай, а сэрца, якое толькі раніцою трапяталася, як у перапалоханага Верабейкі ад зыркага вока згаладаўшага каршуна, зараз працавала так спакойна і размерана, нібыта гаспадыня яго спіць сабе. Каб так! А яна робіць усё, каб даць сваёй душы парадавацца. А гэта нялёгкі клопат пасля зімовай спячкі: натрапіць на такое прывабнае і спакойнае месцейка, дзе ані каршун цябе падсцеражэ ці качка са шчупаком ды на паўсмерці напужаюць.
І раптам чуецца: “Хто тут дужа моцна квакае?”
Жабка Залацістыя вочы не стрымалася.
— Няўжо смелы такі знайшоўся, каб мне замінаць прымаць сакавіцкія гаючыя ванны? – азвалася ўладная Жаба.
—Ты так моцна квакала, што мне падалося як просьба аб дапамозе! - дружалюбна прамовіў звярок у бурым строі.
— Каб ведала: я не квакаю, а ўсяго падцвярджаю сваю прысутнасць. Каб такія драпежнікі як ты не гойсалі па чужой тэрыторыі і не перашкаджалі развіваць зямную цывілізацыю, — па-філасофску мовіла Жабка. Яна вытарашчыла залатацістыя вочы і часта разяўляла рот. Бедная, ёй, відаць, горача.
— Во як! Крута замахнулася! Зямная цывілізацыя… Я думала, што гэта зялёна-бурая істота толькі і ведае, што купацца ды квакаць без дай прычыны, ажно памылілася. Слухай, а можа ты якая чараўніца?
— Можа і так! Толькі ведай, Ласка, трэба не проста існаваць на гэтым свеце, а Жыць! Жыць і ведаць, што заўтра рабіць будзеш. А не так, як той аднадзённы Матылёк, — старалася патлумачыць Жабка. – Паслухай гэтыя замілаваныя спевы птушак: настрой адразу ўзнімецца. Гэтыя жыццясцвярджальныя мелодыі нададуць свежых сіл і рамантыкі. Запомні: прырода ўмее гаварыць, ствараць настрой і лагоду!
— Як гэта?
— Вельмі проста! Адпачыўшы, я бываю вельмі актыўнай. Магу выратаваць не толькі ўраджай, а і самога Чалавека, яго жыццё, а не толькі птушак.
— Замахнулася, я ды я! – усё болей распальвала ўласны хваласпеў суседкі.
— А так! Чалавека выратоўваю, аберагаючы яго ўраджай ад розных ядавітых шкоднікаў. А птушак і падаўна магу! Любую, самую вялікую птушку выратаваць! Хаця б Арла! Лічынкі каларадскага жука, якія смярдзяць горш за свежы гной, ты з’ела б?
— Якая брыдота, - зморшчылася Ласка. – Я больш за твайго ратую ўсё і ўсіх. Знішчаю мышэй і землярыек палёвак, кратоў і багата чаго яшчэ. А мышэй магу да сотні за дзень спаймаць! А яшчэ я і ўзімку ежу для сябе магу здабыць нават з-пад снегу. Я – вельмі мілае стварэнне! А ты, бачу, ужо паразвешвала на нітках сваю ікру. Галавасцікі хутка з’явяцца. А тое без мяне і ставок не выкапаеш. Сядзіш пад дошкамі за лазняй, і сядзі сабе. І як гэта сюды выбралася! Няўжо шчэ не адагрэлася ад зімовай спячкі?
— З’явяцца, не з’явяцца… Табе які клопат? Ды не хваліся ты сваімі здольнасцямі. А выбралася я сюды таму, што трэба мне паразважаць пра будучыню.
Хацела Ласка сказаць пра тое, што драпежнік яна страшны, які хатнюю жывёлу заганяе да знямогі, і курэй вясковых нахабна крадзе, і галубоў лясных спрытна, і нават яе суродзічаў, жабак, гнеўна знішчае. Вырашыла, што лепш у такім вы́падку змаўчаць.
— Усё ж даслухай, Ласка, прашу цябе! Вось я і кажу табе, што і птушкі лічынкі каларадскага жука не ядуць. Я ж выконваю яшчэ адну карысную функцыю: ратую і вас, спадарыня Ласка, ад немінуемай гібелі, - пераможна закінула ўго́ру галаву Жабка Залацістыя Вочы. — Хаця б падзякаваў каторы, ці што! Вось табе маеш выхаванне…
— Ой! – знайшла чым хваліцца.
— Ану, злазь з дрэва! Я табе зараз пакажу як сакатаць без дай прычыны! – раззлавалася Залацістыя Вочы. — Бач, якая хітрая знайшлася, - разважала пра сябе, — зусім не дружалюбная: то лашчыцца, то шыпіць, як змяя, то па-сарочы чырыкае, то па-мышынаму пішчыць! І хто толькі ЛаСкаю яе назваў? Лепш ужо б ЛаЗкай была. Дасужая надта. Назва і тая хітрая.
Раз’ятраная праворная Ласка ўжо было прыціснулася ніжэй да бярозы і хацела накінуцца на Жабу, але ўбачыла вадзянога пацука. Яшчэ колькі хвілін цікавала з вышыні, цыкала, ашчэрыўшы зубы, распальвала свой азарт і – плюх! Маланкава вухнула ў ваду, што ніводнай пырскі не было, як добры плывец, а найперш – як прафесійны паляўнічы. І тут жа трымала ў вострых зубах вялікага пацука.
Лепш сябраваць, чым варагаваць
— Во як бывае! Прылашчаць цябе, а ты й абманеш. Не трэба мне такая пяшчота. — Хаця, - Жабка Залацістыя Вочы нарэшце адступіла спрачацца і пачала расхвальваць Ласку, — няхай ты маленькая, але смелая, дужая і спрытная. І гібкая, нібы гімнастка.
— Нібы гарнастай, - удакладніла Ласка.
Жаба хацела сказаць пра яе агрэсіўны характар драпежніка і куртаты хвост, нібы адростак які, не тое, што ў вавёркі ці ў куніцы або ў таго ж гарнастая. Стрымалася. Вырашыла, што лепш з ёю сябраваць, чым варагаваць. “А раптам яна ведае пра нашыя сямейныя тайны?” разважала пра сябе.
— Шчыра прызнаюся: мне вельмі падабаецца твой зімовы кажушок. Беленькі, як у сапраўднай нявесты.
— Гэта так. А ты можаш быць уважлівай! - Ласка прыязна ўсміхнулася.
— Яшчэ як! А памятаеш, калі ты мінулым летам карміла сваю араву з дванаццаці малых і наляцеў вялікі, быццам страшны змей які, каршун? Хто вас выратаваў?
— Здаецца, Вадзяны Верабейка!
— Не прыкідвайся, Ласка! І не раздражняй мяне! – пачала нервавацца Залацістыя Вочы. – Хочаш, каб я шчэ раз той стрэс перажыла? Я тваё сямейства выратавала! Маіх галасавых паведамленняў голасам пажарнай сірэны і спрытнымі скачкамі па спіне таго драпежніка з мацнейшымі баксёрскімі ўдарамі па яго гарачай галаве хапіла, каб ён назаўжды забыўся пра наш цудадзейны куточак прыроды.
— Дык гэта ты была? Во як! Скажы, наўкола так гожа і загадкава, - хітрая ўхмылка з’явілася на мордачцы Ласкі. І, як-быццам, нічога не павінна сказаць за выратаваных дзяцей, распачала сваю песню пра адну цікавую ёй гісторыю.
— Кажуць, быў такі вы́падак. Шчупак падслухаў, як адна Жаба клікала малых жабянят клёцкі з мух есці. Пакуль малыя збіраліся, той узяў ды з’еў усе да адной тыя клёцкі. Малыя, калі вярнуліся, дужа разгневаліся на маці. Думалі, што маці кпіны састроіла і перакулілі жытло ўверх дном. Жыхары падводнага царства рады не далі з тым гняздзечкам: не паддаецца адвярнуць на сваё месца. Сабраліся вакол яго. А побач - палена азызлае водарасцямі пакрытае. Гэта быў Шчупак, ён тут жа перакінуўся ў кола. Падплывае чорны і тлусты Сом з доўгімі вусамі і пытае: “Што за праблемы састроілі?” – дый адкуліў тое кола.
— Адкуліў і што? – не стрымалася Залацістыя Вочы.
— А тое, што іх сямейства… Нават не ведаю як гэта выказаць словамі. — Адкуль толькі што ўзялося ў тых жаб! Усё ў іх пайшло ладам: і жытло, і стравы смачныя, і адпачынак па плану. І бацькі і дзеці цешацца.
— Няўжо ўсе, вось так у адно імгненне сталі шчаслівымі?
— Толькі адна самая малая Жабка з імем Мара нешта дужа сумная ды сумная. Ніхто не думаў, што яна даўно закахалася.
Жамчужны сон у Гольфстрыме
Маці Жаба Залацістыя Вочы не хавала сваёй радасці, калі даведалася, што яе самая маленькая дачушка знайшла чарадзейную жамчужынку. Яшчэ б не радавацца!
— Мама, усю ноч мне снілася та-акое! Быццам я з нейкім файным хлопцам Жабкай заплыла ў адну невядомую за блізкім светам, за вялікімі барамі, за глыбокімі водамі і чужымі землямі раку ў акіяне, якая ніколі не высыхае. Нават калі моцная засуха. Быццам і не разліваецца ў час разводдзя. Цікава, што ж гэта за рака такая? І што яе стрымлівае быць такой паслухмянай?
— Ведаю такую раку! Была там аднойчы, - мовіла матуля. – Берагамі яе і руслам служаць слаі сцюдзёнай вады, між якімі хутка струяцца яе цёплыя сінія воды. Гэта – Гольфстрым, дачушка! Цячэнне такое.
— Ух ты! – здзівілася Мара. – А яшчэ сніліся горы жэмчугу. Быццам я імі так захаплялася, перабірала і цешылася той прыгажосцю. Прымярала кара́лі белага, жоўтага, чорнага колераў. Найбольш спадабаліся белыя. І мне хтосьці начапіў іх, - апавяла Мара. Такія доўгія і прыгожыя-прыгожыя! Паўтысячы жамчужын!
— Гэта азначае, што цябе, дачушка, чакае вялікае і ўзаемнае каханне, - адказвала радасная маці.
Непадалёку ў суседнім стаўку жыла сям’я вельмі заможных жаб. У іх заўсёды было шмат у запасе розных вяленых конікаў і засушанай саранчы. Некаторыя нават звалі іх Жабамі-князямі. Дык вось, сын іх ведаў, што менавіта на яго, як на працяг свайго “князёўнага кораня” адна надзея. І было таму Жабке-князьку маладому з малых год усякае патуранне і балаўство. Але ён даўно вырас і стары князь Жаба пабудаваў яму прыгожае і вялікае жытло. Тут малады Жабка і задумаць знайсці сабе нявесту. Ужо і падарунак для яе падрыхтаваў: сямейныя жамчужныя каралі часоў яго пра-пра-бабулі князёўны. Але хтосьці знайшоў іх і, напэўна, забаўляючыся згубіў адну жамчужынку. Вось ён і апавёў на ўсю акругу, што тая жонкай яго будзе, каторая жамчужыну з гэтых караляў прынясе.
І пайшлі-пацягнуліся да яго цэлыя шэрагі маладых жабак-дзяўчат. І кожная несла нейкую бразготку – розных колераў і памераў. Кожная жабка намагалася запэўніць, што менавіта гэтая жамчужына і ёсць тая самая, што знікла з караляў яго заможнай бабулі Жабы. Маладому князю Жабке надукучыў такі занятак і на другі дзень ён апавёў больш дакладную ўмову: толькі белыя і дакладнага памеру і формы павінны быць жамчужынкі.
Яшчэ і дзень, і два, і тыдзень працягваліся чэргі з нявест-жабак. І вось аднаго дня, надвячоркам, калі малады княжыч Жабка уже дастаў вяленых конікаў, каб павячэраць, тут ў дзверы праціснулася маленькая Жабка Мара. Перапалохаўся малады Жабка ад нечаканасці, а Мара і кажа:
— Зірні, калі ласка, вось на гэтую жамчужынку! – і падала яе ў лапкі княжычу Жабке.
Узрадаваны, а яшчэ больш усхваляваны такой нечаканасцю ён уздзеў на каралі і лагодна ўсміхнуўся:
— Дык гэта ты знайшла маю жамчужынку?
Жабка ў тое ж імгненне засвяцілася ад перапаўняючага яе шчасця. Яны ўзяліся за лапкі, іх вочы сустрэліся, а на шыі маладой Мары зіхацелі-пазвоньвалі жамчужныя каралі.
Наперадзе іх чакала доўгае і шчаслівае жыццё. А найперш - незабыўнае падарожжа да “ракі з цёплым цячэннем”. Так сон малой жабкі ператварыўся ў яву.