Незадаволенасць, абурэнне, а часам і непадробны страх з нагоды сінтэтычнай ежы, якая апанавала прылаўкі крамаў, раз-пораз ахопліваюць грамадства. Бо ежа – гэта ў першую чаргу крыніца здароўя і энергіі. Але падстаў паставіць пад сумнеў карысць сучасных прадуктаў хоць адбаўляй: то ў гародніне і садавіне знойдуць нітраты і пестыцыды, то ў мясе і птушцы – антыбіётыкі. Е-дабаўкі нават шукаць не трэба – яны ўсюды. А яшчэ транс-тлушчы, глутамат натрыю і месцамі ГМА.
У апошнія гады да харчовых антытрэндаў дадаўся і пальмавы алей. Для Беларусі гэта параўнальна новы прадукт, але ўжо з «душком». Яго абвінавачваюць у павышанай рызыцы развіцця сардэчна-сасудзiстых захворванняў, цукровага дыябету 2-га тыпу, парушэнні метабалізму і нават утварэнні пухлінных клетак. Вынікі даследаванняў, якія кажуць не на карысць «пальмы», толькі падаграваюць асцярогі.
Між тым, ні адзін вучоны ў свеце пакуль не ўзяў на сябе адказнасць заявіць, што пальмавы алей – гэта адназначна дрэнна. Хаця б таму, што тады давядзецца тлумачыць, чаму інданезійцы і малазійцы, якія ўсмакталі пальмавы алей з малаком маці, у сярэднім жывуць даўжэй, чым жыхары большасці краін Еўропы і Амерыкі.
Журналіст інфармацыйнага Слушна параўнала розныя меркаванні ў спробе разабрацца, што ў пальмавым алеі добра, а што ўсё ж такі дрэнна.
Пальмавы алей: што не забаронена, тое дазволена
На беларускім рынку пальмавы алей з'явіўся 8 гадоў таму. Танны і вельмі зручны ў тэхналагічным працэсе, ён стаў сапраўднай знаходкай для вытворцаў, для якіх сабекошт прадукту і яго канкурэнтаздольнасць не пусты гук.
За 2017 год, па дадзеных Белдзяржхарчпраму, Беларусь імпартавала больш за 8 тысяч тон пальмавага алею і яго фракцый. Ільвіная доля чыстай «пальмы» (звыш 5,8 тысячы тон) прыйшла налівам, астатняе – у цвёрдым выглядзе.
У параўнанні з Расіяй і Еўропай гэтыя аб'ёмы мізэрныя: там гадавы імпарт пальмавага алею складае прыкладна 6 кг на чалавека. Пры гэтым у краінах Еўрасаюза 60% «пальмы» выкарыстоўваецца не ў харчовай прамысловасці, а для вырабу біяпаліва. Мы ж прывозім трапічны алей у асноўным для вытворчасці прадуктаў харчавання і трохі для кармавога прызначэння ў жывёлагадоўлі.
Здавалася б, адзін гэты факт – ужо падстава для гарачых дыскусій. Але факт не адзін. У 2005 годзе (яшчэ да таго, як пальмавы алей трапіў у нашу краіну) СААЗ афіцыйна рэкамендавала паменшыць яго спажыванне з-за высокага ўтрымання насычаных тлустых кіслот як аднаго з фактараў рызыкі развіцця сардэчна-сасудзiстых захворванняў. Пры гэтым абапіралася на вынікі цэлага шэрагу замежных даследаванняў, якія сведчаць аб магчымым уплыве харчовага пальмавага алею на развіццё такіх паталогій, як атэрасклероз сасудаў, ішэмічная хвароба сэрца, інсульт, рак малочнай залозы і рак прастаты.
Але рэкамендаваць паменшыць спажыванне не значыць забараніць яго наогул. А што не забаронена, тое, як вядома, дазволена.
Дрэнны пальмавы алей?
Беларускія навукоўцы (НПЦ па харчаванні сумесна з шэрагам акадэмічных арганізацый і Гродзенскім дзяржаўным медыцынскім універсітэтам) правялі ўласнае навуковае даследаванне аб ўплыве пальмавага алею на здароўе людзей. На працягу 4 гадоў лабараторныя выпрабаванні праходзілі на белых пацуках, апошнія 6 месяцаў – клінічныя, з прыцягненнем добраахвотнікаў. Адразу трэба заўважыць, што ў шэрагу падобных яно стала беспрэцэдэнтным. А яго высновы, як прынята казаць, разышліся на цытаты ў сусветнай навуковай супольнасці.
На міжведамасным каардынацыйным савеце па праблемах харчавання пры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі намеснік генеральнага дырэктара па стандартызацыі і якасці прадуктаў харчавання НПЦ па харчаванні НАН Беларусі, кандыдат тэхнічных навук, дацэнт Алена Маргунова прадставіла вынікі праведзенай работы.
У клінічных выпрабаваннях прынялі ўдзел 137 добраахвотнікаў. Усе яны былі супастаўныя па ўзросце, індэксе масы цела, зыходных паказчыках ліпіднага спектру крыві (улічваўся ўзровень агульнага халестэрыну, ліпапратэідаў высокай (ЛПВШ) і нізкай (ЛПНШ) шчыльнасці, трыгліцэрыдаў), агульнага білірубіну, ферментаў, якія адлюстроўваюць функцыянальны стан печані (АСТ, АЛТ). Удзельнікаў падзялілі на 5 груп: тры групы штодня атрымлівалі розныя дозы пальмавага алею (да 25 г) у другую страву абедзеннага меню, адна група замест пальмавага алею атрымлівала сметанковае масла, яшчэ адна не атрымлівала ніякіх тлушчаў у другую страву падчас абеду.
Вынікі назіранняў за пацукамі яшчэ менш аптымістычныя: на пальмавым алеі жывёлы набіралі вагу, але не рабіліся здаравейшымі. У іх зафіксаваныя тлушчавая дыстрафія, парушэнне ахоўнай функцыі печані, развіццё акісляльнага стрэсу, змена гарманальнага статусу (павелічэнне ўзроўню эстрадыёлу і зніжэнне тэстастэрону), дысфункцыя тых аддзелаў галаўнога мозгу, якія адказваюць за рэгуляцыю паводзінаў, навучання і запамінання. Адзначаны і неспрыяльны ўплыў «пальмы» на статус поліненасычаных тлустых кіслот, што цягне парушэнне засваення тлушчараспушчальных вітамінаў А, Е, К.
Па сутнасці, нашы даследаванні таксама не на карысць пальмавага алею. Аднак пачакайце, як той казаў, заказваць паніхіду.
Самі навукоўцы прызнаюць: паўгода клінічных выпрабаванняў катастрафічна мала, каб рабіць адназначныя высновы. Пэўныя сумневы выклікае і чысціня эксперыменту.
Даследаванне праводзілася не ва ўмовах закрытага медыцынскага стацыянару, дзе б строга кантраляваўся ўвесь рацыён удзельнікаў. Няма гарантыі, што яны не ўжывалі прадукты, якія змяшчаюць тлушчы, у тым ліку пальмавы алей, падчас іншых прыёмаў ежы.
Адпаведна, на канчатковыя вынікі даследавання мог уплываць эфект празмернага спажывання тлушчаў і/або іх спалучэння. Бо змены ліпіднага профілю крыві ў канчатковым выніку былі адзначаны нават у тых удзельнікаў эксперыменту, якія атрымлівалі замест «дрэннага» пальмавага «добрае» сметанковае масла.
Такія хібнасці суправаджаюць літаральна кожнае, не толькі беларускае, даследаванне.
У той жа час менавіта нашы навукоўцы вызначылі, што пры ўжыванні «пальмы» ў ежу відавочна прасочваецца дозазалежны эфект.
Уплыў не на карысць здароўя чалавека пачынаецца са спажывання больш за 7,5 г пальмавага алею ў суткі.
Але і ў сметанковым масле, і ў іншых жывёльных тлушчах утрыманне насычаных тлустых кіслот даволі высокае. І эфект па сутнасці той жа: больш тлушчу – сабе ж горш. Дык чым тады пальмавы алей больш шкодны за любы іншы?
Добры пальмавы алей?
Іншыя, не гэтак катэгарычныя ў высновах, даследаванні паказваюць, што пальмавы алей калі і не безумоўна карысны, дык і не больш шкодны за іншыя тлушчы. А значыць, рэкамендацыю СААЗ аб зніжэнні ўжывання менавіта пальмавага алею можна разглядаць збольшага як перастрахоўку. Маўляў, беражонага Бог беражэ.
Так, у 2015 годзе ў навуковых выданнях было апублікавана 3 агляды, якія абагульнілі вынікі 200 даследаванняў па пальмавым алеі.
Асноўныя высновы звяліся да таго, што:
- улічваючы хібнасці даследаванняў і іх супярэчлівыя вынікі, пераканаўчых доказаў шкоды пальмавага алею да гэтага часу няма;
- рост узроўню «дрэннага» халестэрыну пры ўжыванні трапічнага алею вельмі нязначны ў параўнанні з ужываннем іншых раслінных алеяў з нізкім утрыманнем насычаных тлустых кіслот;
- у цэлым у складзе збалансаванага і рацыянальнага харчавання пальмавы алей ніколькі не павялічвае рызыку развіцця сардэчна-сасудзістай паталогіі, і свядома пазбягаць яго ці замяняць іншымі алеямі няма неабходнасці.
Сам па сабе пальмавы алей – багатая крыніца вітамінаў і мікраэлементаў з даказанымі антыаксідантнымі ўласцівасцямі, у першую чаргу правітаміну А і вітаміну Е. Галоўным чынам гэта тычыцца так званага чырвонага пальмавага алею – першага халоднага адціскання. Чым больш ён падвяргаецца апрацоўцы, тым менш застаецца ў ім карысці. Акрамя таго, пальміцынавая кіслата з'яўляецца галоўным кампанентам тлушчаў груднога малака. Менавіта таму вытворцы малочных сумесяў для гадавання дзяцей груднога ўзросту часта выкарыстоўваюць у вытворчасці фракцыі пальмавага алею.
Ёсць варыянт адмовіцца ад выкарыстання пальмавага алею на карысць іншых тлушчаў, але з захаваннем патрабаванняў Тэхнічнага рэгламенту Мытнага саюза. Аднак гэта запатрабуе поўнага перааснашчэння прадпрыемстваў харчовай прамысловасці, велізарных эканамічных і часавых выдаткаў. І гэта, як той казаў, ужо зусім іншая гісторыя.
Пакуль факт застаецца фактам: афіцыйна пальмавы алей нідзе не забаронены. Адпаведна, там, дзе яго выкарыстанне ў харчовай прамысловасці не абмяжоўваецца мясцовымі нарматывамі, прымяненне «пальмы» пашыраецца, яго пастаўкі растуць.
Сёння пальмавы алей уваходзіць у склад велізарнай колькасці прадуктаў, многія з якіх з'яўляюцца на стале спажыўца штодня. Калі вы пакуль не прынялі для сябе рашэнне, чыя пазіцыя вам бліжэй – праціўнікаў або абаронцаў «пальмы», – проста прыміце да ведама, у якіх прадуктах адным з інгрэдыентаў можа апынуцца пальмавы алей.
Так, пальмавы алей выкарыстоўваецца пры вытворчасці:
- купажыраваных раслінных алеяў;
- хлебабулачных і кандытарскіх вырабаў (печыва, здобы, тартоў, пірожных, цукерак і інш.);
- замарожаных паўфабрыкатаў (бліноў, піцы, бульбы фры і інш.);
- марожанага;
- раслінных вяршкоў;
- плаўленых сыроў;
- прадуктаў хуткага прыгатавання (локшыны, супавых сумесяў);
- маянэзу і іншых гатовых соусаў;
- маргарыну і мяккага сталовага масла;
- глазураваных сыркоў і тварожных дэсертаў;
- біялагічна актыўных дабавак;
- дзіцячых малочных сумесяў.