Згодна з вызначэннем СААЗ, здаровае харчаванне на працягу ўсяго жыцця чалавека з'яўляецца прафілактыкай неінфекцыйных захворванняў і парушэнняў здароўя.
Разам з тым, спецыялісты адзначаюць, што вытворчасць перапрацаваных прадуктаў і зменлівы лад жыцця сталі прычынай збояў у мадэлі харчавання: штодзённы рацыён чалавека, як правіла, складаецца з прадуктаў з высокім утрыманнем калорый, тлушчаў, свабоднага цукру і солі.
Няправільнае харчаванне – адна з вызначаных прычынаў развіцця неінфекцыйных захворванняў (сардэчна-сасудзістых, анкалагічных, цукровага дыябету і іншых паталогій), якія штогод забіраюць мільёны жыццяў у свеце. Пра важнасць здаровага харчавання і яго ролю ў прадухіленні неінфекцыйных захворванняў размова ішла, у тым ліку, і на рэспубліканскім Форуме па пытаннях грамадскага здароўя (Public Health Forum). Мы сабралі асноўныя рэкамендацыі экспертаў.
Больш гародніны і садавіны, меней транстлушчаў
Па словах д.м.н., прафесара кафедры агульнай урачэбнай практыкі БелМАПА Наталлі Сілівончык, асноўныя базавыя прынцыпы здаровага харчавання – у наступным:
- баланс энергіі, якая паступае ў арганізм (у калорыях), з энергіяй, якая траціцца;
- сумарнае спажыванне тлушчаў не павінна перавышаць 30% ад агульнай энергіі, якая спажываецца. Прычым варта пераходзіць ад насычаных да ненасычаных тлустых кіслотаў, а таксама пазбягаць прамысловых транстлушчаў;
- абмежаванне спажывання свабоднага цукру – не больш за 10% сумарнай энергіі (прыкладна 50 г альбо 12 чайных лыжак без верху), а таксама солі (менш за 5 г у суткі);
- у штодзённым рацыёне павінны прысутнічаць не менш за 5 порцый альбо 400 г садавіны і гародніны.
Праведзенае сярод беларусаў маштабнае STEPS-даследаванне аб распаўсюджанасці рызыкаў неінфекцыйных захворванняў у 2016-2017 гадах паказала, што 72,9% рэспандэнтаў ужываюць недастатковую колькасць гародніны і садавіны ў дзень. Залішнюю масу цела маюць больш за 60% насельніцтва, а атлусценне – 25,4% , адзначыла Наталля Сілівончык.
Як можна змяніць сітуацыю? Адно з рашэнняў – праводзіць кансультацыі па пытаннях харчавання ў рамках першаснай медыцынскай дапамогі, адукоўваць па пытаннях харчавання ў школах і іншых адукацыйных установах, па месцы працы, лічыць спецыяліст.
Дарэчы, пры даследаванні ўплыву змяненняў у харчаванні, накіраваных на зніжэнне ўзроўню ліпапратэідаў нізкай шчыльнасці (так званы дрэнны халестэрын) і трыгліцэрыдаў, высокі эфект дало змяншэнне спажывання харчовых транстлушчаў і насычаных тлушчаў, павелічэнне ў рацыёне прадуктаў, багатых на харчовыя валокны і фітастэролы (прыродныя рэчывы, якія ўтрымліваюцца ў раслінах). Як вядома, высокі ўзровень халестэрыну – адна з прычынаў развіцця атэрасклерозу, што значна павялічвае рызыку сардэчна-сасудзiстых захворванняў, у тым ліку інфарктаў і інсультаў.
Безумоўна, прыхільнасць да здаровага харчавання, як і да здаровага ладу жыцця, – гэта штодзённая праца над сабой, упэўненая спецыяліст. І часам прасцей «выпіць таблетку», чым выканаць комплекс практыкаванняў альбо знізіць масу цела. У якасці прыкладу спікер прывяла вынікі даследавання, якое прайшло сярод людзей, у якіх ужо дыягнаставаная ішэмічная хвароба сэрца.
Як сэканоміць на прадуктах без шкоды здароўю
Рэспандэнтаў спыталіся, ці прытрымліваюцца яны рэкамендацый урачоў, якія тычацца спынення курэння, рэгулярных фізічных нагрузак, зніжэння індэкса масы цела, кантролю артэрыяльнага ціску, змяншэння ўзроўню халестэрыну. Аказалася, што лепшыя вынікі былі зафіксаваныя там, дзе на «дапамогу» прыходзіць лекавы прэпарат (узровень артэрыяльнага ціску і халестэрыну), але не ў тых выпадках, дзе трэба прыкласці намаганне.
Пра шкоду свабоднага цукру
Намеснік галоўнага ўрача па арганізацыйна-метадычнай рабоце Рэспубліканскага цэнтра медыцынскай рэабілітацыі і бальнеалячэння Вольга Салко адзначыла, што за 20 гадоў у нашай краіне колькасць пацыентаў з цукровым дыябетам 2-га тыпу вырасла ў тры разы. Адной з прычынаў развіцця гэтага захворвання з'яўляецца залішняя маса цела альбо атлусценне.
Напрыклад, тое ж даследаванне STEPS паказала, што нармальны індэкс масы цела ў беларусаў адзначаны толькі ва ўзросце да 30 гадоў. Ва ўзроставых катэгорыях 30+ і мужчыны, і жанчыны ўжо маюць лішак масы цела альбо атлусценне, прычым тэндэнцыя да павелічэння індэкса масы цела найбольш выразна назіраецца ў жанчын.
Арганічныя прадукты: складнік здароўя ці мода для багатых?
Найбольш небяспечным у дачыненні да рызыкі развіцця многіх неінфекцыйных паталогій з'яўляецца вісцаральнае атлусценне, пры якім адбываецца залішняе ўтварэнне тлушчавай клятчаткі вакол унутраных органаў.
Акрамя таго, у рэспандэнтаў быў даследаваны ўзровень глюкозы (да 6,1 ммоль/л – норма, ад 6,1 да 7 ммоль/л – парушаная глікемія нашча, вышэй за 7 ммоль/л – можа адпавядаць дыягназу «цукровы дыябет»). Пры аналізе дадзеных было выяўлена, што ўзровень глюкозы ў крыві паміж 6,1 і 7 ммоль/л маюць 4% рэспандэнтаў. Гэта тыя людзі, якія, калі нічога не рабіць, у будучым могуць папоўніць шэрагі пацыентаў з цукровым дыябетам, падкрэсліла эксперт.
Верагоднасць развіцця цукровага дыябету 2-га тыпу шмат у чым залежыць ад харчовых паводзінаў чалавека. Якія ж прадукты найбольш агрэсіўныя ў гэтых адносінах? Самым шкодным прадуктам з'яўляецца перапрацаванае чырвонае мяса, на другім месцы ў гэтым спісе – салодкія напоі (утрымліваюць свабодны цукар і «забяспечваюць» нас лішнімі калорыямі, якія могуць спрыяць нездароваму дадатку вагі).