Каб атрымаць адмаражэнне не абавязкова гуляць на вуліцы ў вельмі моцны мароз. Дастаткова не вельмі нізкай тэмпературы, высокай вільготнасці і моцнага ветру. Асабліва калі рукавіцы вільготныя, абутак цесны і надзеты не па сезону, а шапка паспяхова забыта дома.
Пасля прагулкі на вуліцы збялелі пальцы? Вушы зусім змерзлі? Не адчуваеце пальцаў ног? Слушна ведаюць, што трэба рабіць. Пра тое, як правільна аказаць першую дапамогу пры адмаражэннях, нашаму парталу распавёў загадчык апёкавага аддзялення Бальніцы хуткай медыцынскай дапамогі г. Мінска Дзмітрый Мазалеўскі.
Мароз, вецер і вільготнасць
Адмаражэнне – гэта мясцовая вострая халадовая траўма. З надыходам зімовага сезону сустракаецца не так ужо і рэдка. І вось чаму.
Фактар 1. Нізкая тэмпература навакольнага асяроддзя.
Прычым пры астуджэнні да пэўнай тэмпературы (мінус 50°С і ніжэй) тканкі гінуць адразу. Атрымаць такую траўму можна, напрыклад, калі дакрануцца да пэўных рэчываў (вадкі азот, звадкаваныя газы ў паліўнай сістэме аўтамабіля, фрэон, які выпарваецца, або аміяк). У гэтых выпадках развіваецца крыанекроз.
Дзмітрый Мазалеўскі:
– Пры крыанекрозе вадкае асяроддзе клеткі (цытаплазма) замярзае. Прасцей кажучы, ператвараецца ў лёд і, адпаведна, павялічваецца ў аб'ёме. З-за гэтага клетачная абалонка разрываецца і клетка гіне. У звычайным жыцці такое можа здарыцца пры кантакце скуры або слізістай абалонкі з пераахалоджаным металам.
Фактар 2. Высокая вільготнасць паветра
У вільготным паветры чалавек хутчэй страчвае цяпло і хутчэй астуджаецца. Прычым больш за ўсё да абмаражэння схільныя найбольш аддаленыя часткі цела: ступні, кісці, нос, вушныя ракавіны, шчокі.
Фактар 3. Хуткасць ветру
Калі ўвесь час дзьме халодны вецер, паветра вакол чалавека перамяшчаецца, забірае цяпло чалавечага цела і выносіць. Вынік – чалавек мерзне хутчэй.
Без шкоды для здароўя пры моцным ветры, высокай вільготнасці і нізкай тэмпературы можна знаходзіцца на вуліцы не больш за гадзіну.
Дзмітрый Мазалеўскі:
– Для атрымання халадовай траўмы акрамя фактараў навакольнага асяроддзя важны стан чалавечага арганізма. У людзей, асабліва сталага ўзросту, часта ёсць захворванні сасудзістай сістэмы, якія суправаджаюцца парушэннем перыферычнага кровазвароту. Чым горш кроў прыцякае да канечнасцей і скуры, тым хутчэй гэтая частка цела замерзне і не сагрэецца за кошт унутраных рэсурсаў.
І яшчэ… Калі чалавек атрымаў траўму – удар, пералом ці вывіх канечнасці, за-за ацёку ў гэтым участку цела парушаецца кровазварот. Таму рызыка атрымаць адмаражэнне павышаецца.
Дзмітрый Мазалеўскі:
– Пасля імабілізацыі пашкоджанай канечнасці, пры транспарціроўцы пацярпелага ў халодны час абавязкова трэба паклапаціцца пра тое, каб канечнасць была ізаляваная ад пашкоджвальнага дзеяння нізкіх тэмператур навакольнага асяроддзя.
Дарэчы. Практычна 90% тых, хто паступае ў БХМД з адмаражэннямі, «перабралі» з алкаголем. Ён, хоць і дае адчуванне цяпла, але прытупляе пачуццё небяспекі. Этанол, які змяшчаецца ў алкагольных напоях, выклікае пашырэнне перыферычных сасудаў. Цёплая кроў лепш і хутчэй прыцякае да скуры, грэючы яе. Аднак «другі бок медалю» такой уласцівасці алкаголю, – значнае ўзмацненне страты цяпла з арганізма чалавека. Пасля ўжывання алкаголю чалавек, які выйшаў на вуліцу ў моцны мароз, замерзне хутчэй.
Першая дапамога пры адмаражэннях
Найбольш эфектыўную дапамогу пацярпеламу з адмаражэннямі можна аказаць у першыя суткі пасля халадовай траўмы!
Вызначыць, наколькі цяжкая траўма, магчыма толькі пасля таго, як пачалі саграваць пацярпелую частку цела (спецыялісты называюць гэта рэактыўным перыядам). Да гэтага моманту, як правіла, клініка аднолькавая: пацярпелае месца бледнае і халоднае навобмацак, у ім зніжана адчувальнасць. І толькі пасля таго, як чалавек сагрэецца, будзе зразумелая поўная «карціна» пашкоджанняў.
Усяго вылучаюць чатыры ступені адмарожванняў: I, II, III і IV. Кожная з іх адрозніваецца па сімптомах і сваіх наступствах.
Спецыялісты вылучаюць два перыяды ў выпадку адмаражэнняў:
- Дарэактыўны перыяд. Ён доўжыцца з моманту пачатку ўздзеяння пашкоджвальнага фактару, у нашым выпадку, холаду, да моманту пачатку сагравання. Напрыклад, чалавек з холаду ўвайшоў у цёплае памяшканне, сеў у машыну і г.д.
- Рэактыўны перыяд. Ён пачынаецца з моманту пачатку сагравання. Асноўная клініка адмарожванняў праяўляецца менавіта ў гэты час.
Ступені адмаражэння
У залежнасці ад глыбіні паражэння адмаражэння бываюць чатырох ступеней:
I ступень
Яна найбольш спрыяльная, пашкоджанне тканак павярхоўнае. Пасля пачатку сагравання пашкоджаная частка цела павялічваецца ў аб'ёме і чырванее. З'яўляюцца свярбенне, адчуванне мурашак і распірання. Часам нямоцныя болі і адчуванні чырвані і ацёчнасці трымаюцца да 2-3 сутак, потым паступова сціхаюць і праходзяць. Найбольш ярка гэтыя праявы бываюць на вушных ракавінах. Вушы становяцца больш, чырванеюць.
Вялікай небяспекі для здароўя ў падобным выпадку няма. Разам з тым, паўторнага ўздзеяння холаду варта баяцца. Інакш магчыма развіццё больш глыбокага адмаражэння.
II ступень
Сімптомы могуць праявіцца адразу пасля моманту сагравання або на працягу 2 сутак. На фоне чырвані і ацёку на скуры з'яўляюцца пухіры. Яны невялікія і запоўненыя светла-жоўтым альбо бурштынавым змесцівам. Калі пухір лопаецца, яго дно чырвонага колеру, вельмі адчувальнае. Адмаражэнне II ступені зажыве само на працягу 3 тыдняў. Але! Абавязкова трэба пазбягаць уздзеяння нават мінімальнага холаду.
III ступень
Тканкі становяцца не проста бледныя альбо чырвоныя, а сіняватыя. Пасля сагравання з'яўляюцца пухіры, запоўненыя чырвонай вадкасцю. Адчуванне, што яна змяшчае элементы крыві. Дно пухіра бардовае, дотыку практычна не адчуваецца. Гэта сведчыць пра тое, што загінула скура і яе нервовыя канчаткі. У дадзеным выпадку, яшчэ можна выратаваць канечнасць, выдаліць пашкоджаную скуру і выканаць перасадку скуры.
IV ступень
Месца не проста сіняе, але і цвёрдае, не балiць. Кроў не цячэ. Пухіры могуць і не з'явіцца. Загінулі скура, падскурная клятчатка, сухажыллі, косткі і цягліцы. У выпадку IV ступені адмаражэння, прагнозы не суцяшальныя, пацярпелую частку цела прыйдзецца ампутаваць.
Схема дзеянняў пры адмарожваннях
- Дзеянне холаду трэба спыніць. Для гэтага дастаткова зайсці ў цёплае памяшканне.
Дзмітрый Мазалеўскі:
– Калі змерзлі рукі і пальцы, а сагрэцца трэба, можна зняць рукавіцы ці пальчаткі і схаваць рукі ў падпахавыя вобласці. Замерзлі ступні, не залянуецеся, прысядзьце дзе-небудзь і добра іх разатрыце, актыўна паварушыце пальцамі.
- Хутка сагравацца нельга!
Таму, калі вы прыйшлі ў памяшканне, пашкоджанае месца трэба абараніць ад уздзеяння цяпла. Для гэтага накладваюцца цеплаізаляцыйныя павязкі. Пашкоджаную частку цела абмотваюць тоўстым пластом ваты, таўшчынёй не менш за 5 см. На вату накладваем цеплаізаляцыйны элемент – паліэтыленавы пакет, шчыльную паперу. Затым гэтая «канструкцыя» фіксуецца бінтам. Выкарыстоўваць можна і падручныя сродкі: ручнікі, шалікі, хусткі, цёплую тоўстую вопратку з добрымі цеплаізалюючымі ўласцівасцямі.
Дзмітрый Мазалеўскі:
– Калі пацярпелі ступні, то такая павязка накладваецца да сярэдзіны галёнкі, кісць – да сярэдзіны перадплечча, калі вушы і шчокі – яны закрываюцца цалкам. Важная ўмова: рухаць пашкоджанымі канечнасцямі нельга.
- Для таго, каб пацярпелае ад марозу месца хутчэй сагравалася знутры, можна выпіць гарачай гарбаты альбо іншых гарачых напояў (алкаголь – нельга!).
Акрамя гэтага, каб кроў была больш «вадкай» і хутчэй цякла па сасудах, спецыялісты рэкамендуюць прыняць аспірын (кардыёмагніл, АСК).
- На ўнутраную паверхню пляча ў падпахавую вобласць можна пакласці грэлкі. Цёплыя, а не гарачыя!
Замерзлі ніжнія канечнасці – грэлкі кладуць на сцягно, у пахвінную вобласць.
Калі на працягу 30-60 хвілін тэмпература пашкоджаных частак цела не прыйшла ў норму, да іх не вярнулася адчувальнасць і захоўваецца бледнасць скурных пакроваў, надзьмуліся пухіры, пачаўся ацёк, узнікла адчуванне распірання, абавязкова трэба ехаць у бальніцу.
Улічваючы, што трэба будзе выходзіць на вуліцу, пашкоджаную канечнасць неабходна добра ахінуць, каб не дапусціць дадатковага ўздзеяння холаду.
- Калі з'явіліся пухіры, самастойна выкрываць іх нельга.
Хай гэта зробіць спецыяліст.
- Расціраць пашкоджанае месца можна, але вельмі акуратна.
Лепш за ўсё рабіць гэта рукамі. Снег або жорсткія рукавіцы могуць толькі пашкодзіць ужо пацярпелае месца.
- Пасля адмаражэння катэгарычна нельга выходзіць на холад.
Гэта можа справакаваць больш глыбокае і сур'ёзнае пашкоджанне.
Парады ўрача
Каб шпацыр на свежым паветры або шлях на працу (дадому) у мароз не скончыліся сумна, мы вырашылі нагадаць пра некаторыя правілы, грэбаваць якімі ўсё-такі не варта:
- У халоднае надвор'е лепш насіць шапку, якая закрывае вушы;
- Перавагу варта аддаць рукавіцам, а не пальчаткам;
- Абутак не павінен быць цесным, не перашкодзяць і цёплыя шкарпэткі;
- Калі вусны і шчокі моцна мерзнуць, можна абматаць іх шалікам;
- Алкаголь – не самы лепшы «спадарожнік» марозу;
- У маленькіх дзяцей, асабліва тых, якія яшчэ ляжаць у калысцы, час ад часу правярайце шчочкі.