Але акрамя бясспрэчных кулінарных добрых якасцяў у «зелянушкі» ёсць яшчэ адна важная перавага: гэта надзейная крыніца вітамінаў і мінеральных рэчываў, а значыць, і карысці для здароўя.
Зялёная азбука
У свеце налічваецца велізарная колькасць відаў ядомай зеляніны, г.зн. раслін, лісце і парасткі якіх можна есці. Ад кантынента або рэгіёну іх знаходжання залежаць кулінарныя перавагі мясцовых жыхароў. Беларусы, напрыклад, для падрыхтоўкі і ўпрыгожвання страў актыўна выкарыстоўваюць цыбулю ў пёрах, пятрушку, кроп, ліставую салату, кінзу, шпінат, шчаўе, салеру, мяту, базілік... Усё тое, што, па сутнасці, расце само, без лішніх клопатаў і асаблівых намаганняў з боку чалавека.
Між тым, сціплая зеляніна, якая займае на нашым стале не самае цэнтральнае месца, і тое не заўсёды, заслугоўвае большай да сябе ўвагі. Вось толькі некалькі прыкладаў, чым карысная свежая зеляніна.
-
Цыбуля ў пёрах
Прарошчваць напрыканцы зімы на падаконніку рэпчатую цыбулю дзеля зялёных пёраў – традыцыйная забаўка многіх гараджан. Калі вы не з іх ліку, настойліва раім з наступнага года абзавесціся карыснай звычкай. Справа ў тым, што зялёныя пёры рэпчатай цыбулі – гэта лёгкі і хуткі спосаб пазбегнуць авітамінозу ў міжсезонне.
Цыбуля надзвычай багатая на вітамін С. Але таксама ў ёй ёсць вітаміны А і В, мікраэлементы кальцый, жалеза, фтор, цынк, магній, сера, фосфар і флаваноіды (раслінныя антыаксіданты). Прычым канцэнтрацыя карысных рэчываў у пёрах нашмат вышэйшая, чым у цыбуліне! Багаты вітамінна-мінеральны комплекс і ёсць галоўная каштоўнасць зялёнай цыбулі. Што немалаважна, яе карысць для здароўя, у прыватнасці, ва ўмацаванні касцяной тканкі, навукова даказана.
Нягледзячы на тое, што цыбуля валодае рэзкім, «уедлівым» пахам, яна можа стаць эфектыўным памочнікам для тых, хто адчувае цяжкасці з зачаццем. А ўсё дзякуючы цынку, які паляпшае рэпрадуктыўныя функцыі жанчыны, дабратворна ўплывае на актыўнасць сперматазоідаў і выпрацоўку тэстастэрону ў мужчын.
Асцярожна! Залішне захапляцца зялёнай цыбуляй усё ж не варта. Карысці ад пераядання ніякай, а вось шкода можа быць: занадта шмат зялёнай цыбулі можа выклікаць раздражненне СКТ, парушэнне кіслотнасці страўнікавага соку і нават павышэнне артэрыяльнага ціску.
-
Пятрушка
Ужо адно тое, што пятрушка ўваходзіць у склад шматлікіх біялагічна актыўных харчовых дабавак, кажа пра многае. Яна змяшчае практычна ўсе карысныя рэчывы са стандартнага набору вітамінна-мінеральных комплексаў. Асабліва багатая зеляніна пятрушкі на вітаміны К, А, С, Е, В2, калій, кальцый, натрый, фосфар і фоліевую кіслату. Па сутнасці, усе пералічаныя інгрэдыенты адносяцца да раслінных рэчываў з магутным антыаксідантным дзеяннем, якое тармозіць дэгенератыўныя працэсы і стымулюе аднаўленчыя, умацоўвае сасуды, нармалізуе работу страўнікава-кішэчнага тракту, служыць прафілактыкай дысфункцый нервовай сістэмы.
Рэгулярна ўключаць у рацыён свежую зеляніну пятрушкі карысна і мужчынам, і жанчынам. Апіёл, які змяшчае рэзкая трава, з'яўляецца раслінным аналагам гармону эстрагену. Адпаведна, пятрушка аказвае прамы ўплыў на жаночае здароўе і знешнасць: зніжае рызыкі аменарэі, змякчае дыскамфорт падчас клімаксу, памяншае верагоднасць узроставай пігментацыі на скуры. Што тычыцца мужчын, дык для іх зеляніна пятрушкі можа служыць сродкам прафілактыкі прастатыту і, што асабліва прыемна, выступаць прыродным афрадызіякам.
Асцярожна! Самае малое, што можа пацягнуць залішняе ўжыванне пятрушкі нават для здаровых людзей, – млоснасць і галавакружэнне. Так што галоўнае – мера ва ўсім. А наогул выключыць пятрушку з рацыёну, нягледзячы на яе карысны склад, варта людзям, якія пакутуюць ад паталогіі нырак.
-
Шпінат
Даволі часта яго па няведанні завуць акультураным шчаўем. Але гэта дзве цалкам розныя і самадастатковыя культуры. У адрозненне ад шчаўя, шпінат не ўтрымлівае ў смаку рэзкай кіслінкі. Хутчэй ён пазбаўлены смаку наогул. Тым не менш, гэта ніяк не адбіваецца на яго карысных уласцівасцях.
Лісце шпінату – маст хэў для жыхароў Беларусі, улічваючы, наколькі распаўсюджаныя сярод нашых суайчыннікаў паталогіі шчытападобнай залозы. Адна з уласцівасцяў зеляніны – дабратворна ўплываць якраз на функцыі ўнікальнай фабрыкі гармонаў.
Акрамя таго, высокае ўтрыманне жалеза ў лісці шпінату прадухіляе з'яўленне анеміі і яе негатыўных наступстваў.
Вітаміны групы В (В1, В2, В6), фалаты і нікацінавая кіслата, на якія багаты шпінат, ідуць на карысць цяжарным жанчынам, паколькі перашкаджаюць развіццю дэфектаў нервовай трубкі ў плода. Дарэчы, пятрушка таксама валодае гэтымі ўласцівасцямі, але дзякуючы фоліевай кіслаце ў складзе.
Асцярожна! Для людзей, якія пакутуюць ад мочакаменнай хваробы і падагры, шпінат шкодны, а не карысны. Прычына – высокае ўтрыманне ў лісці расліны шчаўевай кіслаты.
-
Кроп
Зусім непатрабавальная зеляніна, якую нават сеяць не трэба – яна з поспехам гэта робіць сама пры найменшым павеве ветрыку, калі выспявае насенне. Уладальнікі дач і прысядзібных участкаў не дадуць схлусіць: калі рэгулярна не прачышчаць градкі ад кропу, ён можа запаланіць сабой усю прастору.
Можа быць, стаўленне да кропу зробіцца лепшым, калі ўлічыць, што гэтая зеляніна валодае выключна каштоўнымі ўласцівасцямі для здароўя чалавека і аказвае ўплыў на ўсе органы і сістэмы. У 100 грамах свежага кропу, напрыклад, утрымліваецца амаль 25% сутачнай патрэбы арганізма ў кальцыі, больш за 60% сутачнай патрэбы ў марганцы. Абодва мінералы неабходныя для моцных костак і здаровых зубоў.
Кроп дапамагае падтрымліваць нармальны ўзровень цукру ў крыві, таму надзвычай карысны для людзей з цукровым дыябетам.
Разнастайны вітамінна-мінеральны склад кропу спрыяе прафілактыцы атэрасклерозу, нармалізуе работу нервовай сістэмы, дапамагае змагацца з праблемамі сну, дазваляе захаваць востры зрок да глыбокай старасці. Кроп – правераны дзесяцігоддзямі і не адным пакаленнем мачагонны сродак, а таксама «лекі» ад павышанага газаўтварэння. І гэта, зразумела, далёка не ўсе перавагі для здароўя і агульнага самаадчування, якія нясе ў сабе рэгулярнае ўжыванне ў ежу звычайнага, здавалася б, кропу.
Асцярожна! У вялікіх колькасцях кроп амаль гэтак жа шкодны, як карысны ў разумных. Лішак вострых прыпраў прыводзіць да расстройстваў стрававання, можа выклікаць рэзкае зніжэнне ўзроўню цукру ў крыві, парушыць работу мачагоннай сістэмы. З асцярожнасцю і без фанатызму варта есці свежы кроп жанчынам на ранніх тэрмінах цяжарнасці.
Як правільна выбіраць і захоўваць свежую зеляніну
Ідэальна, калі ў вас ёсць магчымасць вырошчваць яе самому – на дачы ці прысядзібным участку. Калі няма, скарыстайцеся нашымі парадамі, як выбраць сапраўды свежую зеляніну ў краме.
- абавязкова правярайце тэрмін прыдатнасці і ўмовы захоўвання зеляніны на маркіроўцы;
- свежая зеляніна сапраўды зялёная. Без жоўтых, карычневых краёў і разводаў на лісці;
- адмоўцеся ад куплі, калі зеляніна відавочна «стамілася» і падвяла;
- лепей не браць зеляніну, якая «спацела» ці наадварот занадта сухая. Правільная зеляніна будзе моцнай і сакавітай, накормленай натуральнай вільгаццю, а не назапашанай ад доўгага ляжання на прылаўку;
- рэзкую зеляніну перад купляй варта панюхаць: прадукт можна браць, калі ён распаўсюджвае насычаны, натуральны водар. У адваротным выпадку ад куплі лепей устрымацца.
Свежая зеляніна не захоўваецца доўга, таму яна і свежая. Максімум некалькі дзён. Пры гэтым лісце мыць не варта (гэта трэба рабіць непасрэдна перад падачай на стол або пры дадаванні ў страву). Крыху даўжэй за 2-3 дні зеляніна можа прастаяць, калі паставіць яе ў ёмістасць з вадой і захоўваць у прахалодным месцы.
Але са свежай зеляніны можна зрабіць нарыхтоўкі на зіму. Каб захаваць водар і карысць раслін, іх спачатку неабходна старанна прамыць пад праточнай вадой, а затым высушыць. Сушаную зеляніну здрабніць, раскласці ў пластыкавыя кантэйнеры і захоўваць у маразільнай камеры.