Арганізм чалавека – вялікая біяхімічная лабараторыя. На працягу жыцця ў арганізме бесперапынна і пастаянна працякаюць тысячы і тысячы працэсаў. Сярод іх няма галоўных і другарадных, усё настолькі звязанае і пераплеценае паміж сабой, што збой адной «вытворчай лініі» непазбежна парушае ўвесь тэхналагічны працэс.
Сыравінай і энергетычным рэсурсам для нашай уласнай біяхімічнай лабараторыі служаць мікра- і макранутрыенты, асноўным пастаўшчыком якіх з'яўляюцца прадукты харчавання.
Зараз усё большую навуковую цікавасць выклікае так званая гіпотэза аб праграмаванні харчаваннем. Сутнасць яе зводзіцца да таго, што ў крытычныя перыяды скокаў росту дзіцяці, уключаючы ў тым ліку і перыяд унутрычэраўнага развіцця, менавіта ад якасці харчавання, адэкватнага паступлення нутрыентаў спачатку ў арганізм будучай маці, а потым і самога малыша, залежыць фарміраванне яго трафалагічнага (ці, прасцей кажучы, нутрытыўнага) статусу.
Гэта той крытэрый, які вызначае здароўе чалавека на працягу ўсяго яго жыцця, талерантнасць да фізічнай і разумовай нагрузкі і з'яўляецца адным з ключавых фактараў працягласці жыцця. Прынцыпова важна, што наступствы дапушчанага на самым раннім этапе «сістэмнага збою» можна мінімізаваць, але нельга ліквідаваць цалкам.
Гастраэнтэролаг, дыетолаг, дацэнт кафедры прапедэўтыкі дзіцячых хваробаў з курсам агульнага догляду дзяцей Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага педыятрычнага медыцынскага ўніверсітэта (РФ), к.м.н. Ганна Заўялава распавяла, чаму праграмаванне харчаваннем трэба асвоіць кожнаму з бацькоў.
Выпраўленне гена
Пачнем з прыкладу з рэальнага жыцця. Напэўна, вам даводзілася заўважаць, што ў бацькоў, схільных да паўнаты, і дзіця рана ці позна будзе мець праблемы з вагой. У худых – адпаведна, такое ж дзіця, «скура ды косці», чым яго ні кармі. Сапраўды, індывідуальны метабалізм шмат у чым вызначаецца генетычнымі фактарамі. Аднак, усё больш вучоных прыходзіць да высновы, што нават генетычную схільнасць можна нівеліраваць фактарамі навакольнага асяроддзя, у прыватнасці, калі гаворка пра масу цела, харчаваннем.
Дзеля справядлівасці трэба заўважыць, што ад адной сасіскі, альбо прапушчанага сняданку, ці порцыі фастфуду біяхімічныя працэсы не парушацца за адзін раз. Больш за тое, за кошт сваіх унутраных рэсурсаў арганізм з лёгкасцю кампенсуе разавы агрэх.
Але сістэматычныя парушэнні харчавання будуць накладвацца адно на адно, рызыкуючы ператварыцца аднойчы ў няўхільную снежную лавіну, якая разбурае ўсё на сваім шляху. Гэта ўсё роўна, як, узводзячы дом, дзесьці не далажыць цэменту, дзесьці забыцца паставіць цэглу, абысціся трыма палямі замест шасці... Магчыма, пабудаваны такім чынам дом і будзе стаяць. Пытанне – як доўга?
Тыя распрацаваныя вучонымі-дыетолагамі нормы пажыўных рэчываў, вітамінаў і мікраэлементаў з дакладнымі лічбамі для задавальнення сутачных патрэбаў арганізма – навукова абгрунтаваныя суадносіны для «будаўніцтва» трывалага і даўгавечнага дома.
Прычым, для кожнага ўзросту і кожнага стану (перыяду здароўя, хваробы, цяжарнасцi, лактацыі, павышаных фізічных і псіхічных нагрузак і г.д.) яны індывідуальныя, каб пастаянна падтрымліваць адэкватную актыўнасць і эфектыўнасць біяхімічных працэсаў у арганізме. Але хто-небудзь наогул у побыце звярае свой рацыён з гэтымі нормамі?
Ежа для прыемнасці. Альбо для задавальнення патрэбаў?
Галоўнай праблемай 21-га стагоддзя называюць эпідэмію неінфекцыйных захворванняў: няўхільна расце колькасць сардэчна-сасудзістых і эндакрынных паталогій, артэрыяльнай гіпертэнзіі, захворванняў страўнікава-кішэчнага тракта, злаякасных новаўтварэнняў... Пандэмія COVID-19 яшчэ больш абвастрыла праблему, паколькі дакладна вядома, што хранічныя захворванні абцяжарваюць цячэнне віруснай інфекцыі, часцяком прыводзяць да ўскладненняў з доўгатэрміновымі наступствамі.
Між тым, траціна ўсіх неінфекцыйных хранічных паталогій – аліментарна-залежныя. Прасцей кажучы, з'яўляюцца следствам нерацыянальнага харчавання і дэфіцыту нутрыентаў. Прычым, карані паталагічных працэсаў і іх хранізацыі ідуць з самага дзяцінства.
Асноўныя аліментарна-залежныя захворванні дзяцей і іх прычыны:
- хваробы СКТ – парушэнні рэжыму харчавання, вострая, салёная, смажаная (асабліва ў фрыцюры) ежа, спецыі, дэфіцыт мікранутрыентаў;
- атлусценне і іншыя хваробы абмену рэчываў – залішняя каларыйнасць, празмернае спажыванне лёгказасваяльных вугляводаў, безалкагольных напояў;
- карыес – дэфіцыт фтору, кальцыю;
- анемія – дэфіцыт жалеза, медзі, вітамінаў А, С, В6, бялку;
- гіпатэрыёз – дэфіцыт ёду;
- астэапароз – дэфіцыт кальцыю;
- зніжэнне імуннага адказу – дэфіцыт вітамінаў А, Е, С, мікраэлементаў цынку, селену.
Захапленне бацькоў вегетарыянствам і ўцягванне ў яго дзіця небяспечнае тым, што менавіта яго арганізм, які расце, недаатрымае незаменныя амінакіслоты, якія ёсць толькі ў прадуктах жывёльнага паходжання. І значыць, будуць парушаныя практычна ўсе працэсы ў біяхімічнай лабараторыі арганізма: ад рэпарацыі клетак да адладкі імуннай сістэмы, пабудовы шкілетнай мускулатуры, умацавання сардэчнай мышцы... А дэфіцыт вітаміну В12, крыніцай якога таксама ў першую чаргу з'яўляецца жывёльны бялок, прыводзіць да незваротных зменаў нервовай сістэмы...
Праблема ў тым, што мы занадта спрашчаем ролю ежы. Яна для нас крыніца энергіі і задавальнення ад смаку і паху. Але для нашага арганізма яе функцыі крыху іншыя: у першую чаргу гэта «сыравіна» для рэпарацыі клетак. Для дзіцяці гэта і ўвогуле будматэрыял, неабходны, каб, прама кажучы, вырасціць сябе.
Хіба ж смешачкі! На першым годзе жыцця дзіця патройвае сваю масу цела і дадае ў сярэднім 25 сантыметраў росту! Удвая павялічваецца ў масе і галаўны мозг. Прырода паклапацілася пра тое, каб у гэты адказны перыяд забяспечыць дзіця ўсім неабходным за кошт матчынага груднога малака. Але і пры немагчымасці наладзіць грудное выкормліванне ёсць выйсце – адаптаваныя малочныя сумесі, максімальна набліжаныя па саставе да саставу малака маці.
