Эндаметрыёз адносяць да хвароб цывілізацыі 21 стагоддзя. У наш час ад яго пакутуюць амаль 190 мільёнаў жанчын і дзяўчат па ўсім свеце, г.зн. практычна кожная 10-я.
Клінічныя праявы захворвання прыносяць у іх жыццё шмат болю і дыскамфорту, але аднымі з самых грозных ускладненняў з'яўляюцца бясплоддзе і рак. Разам з тым дакладныя прычыны развіцця эндаметрыёзу да гэтага часу не высветлены, а значыць, у пытаннях лячэння хваробы сучасныя ўрачы ўсё яшчэ рухаюцца «нанавобмацак».
Пра прычыны, сімптомы і залаты стандарт дыягностыкі эндаметрыёзу журналіст партала Слушна даведалася ад урача-гінеколага-эндакрынолага, к.м.н. Алены Герасімавіч.
Прычыны эндаметрыёзу
Эндаметрыёз – хранічнае гінекалагічнае захворванне, пры якім тканіна, якая высцілае ўнутраную сценку маткі (эндаметрый), мігруе за межы свайго нармальнага размяшчэння.
Часцей за ўсё эндаметрыёз паражае яечнікі, фалопіевыя трубы і тканіны, якія высцілаюць тазавую брушыну. У рэдкіх выпадках тканіна – эндаметрыёз – можа быць выяўлены за межамі вобласці, дзе размешчаны органы малога таза. Гэта так званы экстрагенітэльны эндаметрыёз, напрыклад, эндаметрыёз пупка, дыяфрагмы, лёгкіх і нават кан'юктывы вачэй. У перыяд менструацыі органы, пашкоджанныя тканінай эндаметрыя, таксама сыходзяць крывёй ...
У якасці магчымых навукоўцамі разглядаюцца, напрыклад, наступныя прычыны развіцця эндаметрыёзу:
- Рэтраградная менструацыя, калі менструальная кроў, якая змяшчае клеткі эндаметрыя, не выходзіць натуральным чынам з арганізма, а цячэ назад праз фалопіевыя трубы ў поласць таза. Там клеткі эндаметрыя прыліпаюць да сценак тазавай брушыны, паверхням органаў малога таза, дзе яны працягваюць патаўшчацца і сыходзіць крывёй на працягу кожнага менструальнага цыклу.
- Трансфармацыя клетак брушыны. У так званай «тэорыі індукцыі» эксперты мяркуюць, што гармоны ці імунныя фактары спрыяюць трансфармацыі перытанеальных клетак, якія высцілаюць ўнутраную сценку брушнай поласці, у клеткі, падобныя эндаметрыю.
- Імплантацыя хірургічнага рубца. Пасля аперацыі, такой як кесарава сячэнне або гістэрэктамія, клеткі эндаметрыя могуць прымацоўвацца да хірургічнага разрэзу і прарастаць у месцы фармиравання рубцовай тканіны.
- Транспарт клетак эндаметрыя. Крывяносныя сасуды або сістэма тканевай вадкасці (лімфатычная сістэма) могуць транспартаваць клеткі эндаметрыя ў іншыя часткі цела.
- Расстройства імуннай сістэмы. Праблемы з імуннай сістэмай могуць прывесці да таго, што арганізм не зможа распазнаць і разбурыць тканіну, падобную эндаметрыю, якая расце па-за маткай.
— Усяго існуе больш за сто тэорый узнікнення эндаметрыёзу: генетычная, імплантацыйная, тэорыя генных мутацый і мноства іншых. Але ні адна з гэтых тэорый пакуль не знайшла навуковага пацверджання, – кажа Алена Герасімовіч.
Сімптомы эндаметрыёзу
Часцей за ўсё эндаметрыёз развіваецца ў перыяд менархе, г.зн. у падлеткавым узросце з прыходам першай менструацыі і станаўленнем менструальнага цыклу – прыкладна ў 12-13 гадоў. Хоць менш за 10 гадоў таму, падкрэслівае эксперт, урачы-гінеколагі ўсяго свету ўпэўнена гаварылі пра дэбют захворвання не раней, чым у 20-30 гадоў.
У гэты і без таго напружаны для дзяўчынкі-падлетка перыяд бацькам трэба быць асабліва ўважлівымі да яе скарг і перажыванняў.
Па словах Алены Герасімовіч, часцей за ўсё эндаметрыёзу характэрны наступныя клінічныя праявы і сімптомы:
- Дысменарэя, г.зн. балючыя месячныя. На гэты сімптом скардзяцца 6 дзяўчат і жанчын з эндаметрыёзам з 10. Пры тым, што характэрны спазміруючы боль або дыскамфорт падчас месячных адчувае большасць дзяўчат і жанчын, пацыенткі з эндаметрыёзам апісваюць свае адчуванні, як больш вострыя і балючыя.
- Крывяністыя выдзяленні з палавых шляхоў некалькі дзён да / пасля менструацыі. Часам яны могуць непакоіць і ў сярэдзіне цыкла. Гэты сімптом дадае дыскамфорту ў жыццё жанчыны, можа змяняць яе сацыяльныя сувязі і актыўнасць, парушаць інтымнае жыццё. І гэта адназначна той званочак, які нельга пакідаць без увагі.
- Балючы палавы акт. Вельмі распаўсюджаны сімптом пры эндаметрыёзе. На боль падчас ці пасля сэксу скардзіцца кожная 4-я жанчына пры дадзеным захворванні.
- Бясплоддзе. Гэта адна з галоўных прычын павышанай увагі медыцынскай супольнасці да праблемы эндаметрыёзу. У першую чаргу навукоўцы разглядаюць бясплоддзе як магчымае ўскладненне эндаметрыёзу: пры разрастанні тканіны эндаметрыя ў брушнай поласці, органах малога таза ўзнікае знітавальны працэс, парушаецца міграцыя яйкаклеткі – адсюль праблемы з фертыльнасцю. Разам з тым часам эндаметрыёз упершыню дыягнастуюць у жанчын, якія звяртаюцца за дапамогай да ўрача з нагоды немагчымасці зачаць дзіця на фоне поўнага фізічнага дабрабыту (г.зн. не адчуваюць ніякіх іншых сімптомаў, характэрных для эндаметрыёзу).
- Іншыя прыкметы і сімптомы. Некаторыя дзяўчаты і жанчыны скардзяцца, што апроч характэрнага дыскамфорту падчас кожнай менструацыі іх таксама турбуюць празмерная стомленасць і праявы дыспенсіі (уздуцце жывата, млоснасць, дыярэя, запоры і г.д.).
Часам клінічныя прыкметы захворвання (боль падчас месячных або пры палавым акце, празмерна вялікія крывяністыя вылучэнні, расстройства ЖКТ і г.д.) могуць на час палепшыцца, напрыклад, у перыяд цяжарнасці, або цалкам знікнуць з надыходам менапаўзы.
Дыягностыка эндаметрыёзу
— У пастаноўцы дакладнага дыягназу велізарную ролю адыгрывае збор анамнезу, – тлумачыць Алена Герасімавіч. – Важна ведаць, якія скаргі прад'яўляе жанчына, як даўно з'явіліся сімптомы, якая ступень болю па ацэначнай шкале і г.д. Пры зборы анамнезу няма неістотных дэталяў, таму што, напрыклад, той жа боль пры менструацыі можа быць як прыкметай эндаметрыёзу, так і сімптомам паталогіі прыдаткаў і г.д. Пры вагінальным аглядзе доктар пальпуе (абмацвае) вобласць малога таза на прадмет анамалій, такіх як кісты або рубцы. Трэба прызнаць, што для жанчын з эндаметрыёзам, асабліва «шматгадовай вытрымкі», вагінальны агляд – балючая працэдура.
У пратаколы дыягностыкі эндаметрыёзу ўваходзяць таксама ўльтрагукавое даследаванне (уключаючы пры неабходнасці трансвагінальное), рэнтгенаўская камп’ютарая тамаграфія і/або магнітна-рэзанансная тамаграфія. Аднак залатым стандартам дыягностыкі эндаметрыёзу з'яўляецца лапараскапія – малатраўматычнае хірургічнае ўмяшанне, якое дазваляе доктару візуальна даследаваць брушную поласць на прадмет прарастання тканіны эндаметрыя за межы маткі. Падчас лапараскапіі доктар таксама можа ўзяць біяпсію тканіны для далейшага даследавання і пастаноўкі дакладнага дыягназу.