Андрэй Скрыпка хаця і выхваляка, але сёння надзвычай тактоўны. Не толькі з суседскім сабакам першым павітаўся, нават з сарокаю, што сустракала заспаную дзятву. Як толькі пераступіў школьны парог таксама з усімі вітаецца. І ўсё папраўляе каўнерык белай кашулі. Нават Ясіка Флейту гэта зацікавіла, які з ранку да яго прыглядаўся:
— А што гэта ты сам сабе шэпчаш? Можа з кашуляю размаўляеш?
— А хаця б і так!
Аднекуль зусім зблізку пачуўся глухі незнаёмы галасок: “А чаму б і не! Было б з кім.”
Дзе хаваюцца кемлівасць і спрыт?
— Настаўніца казала, што ты адзіны, хто назіраў зацьменне Месяца, ці праўда? Ты што на неба лазіў?
— Ага, на неба! А ты не бачыў?
— Увесь вечар прасядзелі класам ля тэлевізараў, шчоўкалі-шукалі па розных каналах. Не знайшлі!
— А па якой праграме было тое зацьменне?
На гэты раз Скрыпка як не лопнуў ад смеху.
— Па першай паказвалі, як я з гарышча за месяцам цікаваў! – тлумачыў крыху ачомаўшыся Андрэй. – Нават спрабаваў змераць адлегласць да Месяца. Зараз самыя вялікія акадэмікі ўзгадняюць прапанову самога Касмічнага Прэзідэнта аб прысваенні мне звання акадэміка, не чулі?
— Якая галава!
— Тады пры чым тут праграма? З гарышча!
— Навука патрабуе і рызыкі, і ахвяр! – усміхаўся герой ночы. - Праўда кашуляй прыйшлося ахвяраваць, а так усё нармальна.
— Во як табе удалося! – з зайздрацю кажа Юрась Дубінка.
— Ну вось, - прашаптала чарадзейная Белая кашуля, - нарэшце хаця б у вачах аднаго павысіў сваю самаадзнаку і выглядаеш актыўным і паспяховым вучнем.
— Удалося? Вучыцца трэба, тады і вам будзе ўдавацца! – горда адказаў Андрэйка.
— Што вы - герой! Вось сёння і паглядзем твае адзнакі па краязнаўству! – не сунімаўся Яська.
— Ну і паглядзем!
— Калі абвяшчаюць адзнакі за чвэрць, гэта ўрачыстасць ці не? Ці для цябе гэта будзённы дзень? – спытала Белая кашуля. – Толькі не ідзі з ім у заклад! Для цябе гэта рызыка.
— Можа, пакуль і рызыка. Гэта і для мяне быў бы ўрачысты дзень, але калі я ведаю, што па пісьму і матэматыцы я колькі разоў на гусі катаўся, стрымліваю, як кажуць, сваіх коней, — ціха, каб хаця не пачуў сябар, ён тлумачыў Белай кашулі, смеючыся ў вусны.
Настаўніца адкрыла класны журнал. У класе панавала цішыня. Хто падрыхтаваўся запісваць свае адзнакі, а Скрыпка заплюшчыў вочы і ўявіў кухонныя шалі вагаў, на якіх яго мама ўзважвае прадукты пры хатніх нарыхтоўках. Гэтак і ён “клаў” на адну талерку горшую адзнаку, на другую – лепшую. Куды пакажа стрэлка? Калі да лепшай адзнакі – бацькам так і патлумачу, што іду ўгору, але калі наадварот – што скажу?
Уладзік Мудроў, Белая Геаргіня, нават Жэнік Кузнечык глядзелі як не ў рот Настаўніцы, бо яе сумнаваты голас набраў колераў і зараз віншаваў выдатнікаў. Вядома ж, іх у першую чаргу.
Потым голас Настаўніцы зрабіўся шэрым, і гэты колер належаў слабым вучням.
— Некаторыя схітрылі перад класам, - нагадала справядлівая і ўсюдыісная Сарока, якая ўляцела ў прыадчыненую фортку. – Вунь з гары-ы ката-а-юцца, ды ў сне-е-жкі забаўляюцца. І мне ад іх таксама дасталася, - Сарока паказала на звісаючае крыло.
— За гэта трэба панізіць ім адзнакі! – вымавіў Скрыпка.
— Натуральна! Натуральна! Пані-і-і-зіць адзна-а-а-ку! – затрашчала Сарока. – О-ох, як балі-і-ць маё крылца!
— Не хвалюйцеся за іх, - адказвала Настаўніца. – Разберамся. – А ты, Сарока, лепш ляцела б адсюль! Тут без памагатых разберамся.
— Можа і разберацеся, а мне ж патрэна ведаць!
Троечнікі хіхікалі, знарок нават не слухалі, хаця надзьмулі шчокі, хутчэй рабілі выгляд, што зацікаўленыя ў адзнаках. Ведалі, што Настаўніца заўжды трымае сваё слова, калі абяцала панізіць і за дрэннае пісьмо, і за хохмы, што пасылалі па класе, то панізіць.
Яны ўвачавідкі сачылі, калі чарга дойдзе да Скрыпкі. Андрэй маланкава расшпіліў пінжак, падаючы асаблівы знак прыязнасці. Сарока тут жа села яму на плячо.
— У цябе, хлопча, не ўсё так блага, - прасакатала Сарока. – Бачыла, што ты можаш значна лепш, але…
— З сённяшняга дня моцным серадняком можа сябе лічыць і Андрэй Скрыпка, - нарэшце пачуўся голас Настаўніцы. – Здатны, але ленаваты вучань. А вось па краязнаўству ў яго самая высокая адзнака. Тут ён лепшы за ўсіх!
Ніхто не чакаў ад Скрыпкі такога поспеху. Усе позіркі скіраваліся на яго парту. Ведаў ён выхадкі некаторых: Дубінка бы лепей на парту ўскочыў, чым дазволіў Андрэю стаць у адну шарэнгу з выдатнікамі.
Настаўніца заўважыла няшчасны выгляд і разгублены позірк Скрыпкі.
— Чаму толькі па краязнаўству?
— Пакуль па краязнаўству, але бачу, як ты больш сур’ёзна пачаў ставіцца да ўсіх прадметаў, і ў наступнай чвэрці будзеш упоравень з выдатнікамі, - сказала, нібы ўратавала Скрыпку ад вялікай крыўды, Настаўніца.
— Я ж казала, я ж казала! – азвалася задаволеная Сарока, пакруцілася каля Скрыпкі і вылецела ў фортку.
У класе пачуліся смяшкі, зашалясцелі сваімі старонкамі падручнікі. Андрэйка расчырванеўся і апусціў голаў, маўчаў.
— А ты хацеў каб мець лепшыя адзнакі? – не стрымалася Белая кашуля.
— Так, хацеў.
— Пацешна. Тады не дужа завіхайся вунь ля тых вісусаў! Менавіта там хаваюцца твае кемлівасць і спрыт.
— Здрадніца. І чаго толькі я цябе надзеў, лепш быў бы ў старой шэрай кашулі, якую на доследах Месяц сваім ражком парваў.
— Ты не спяшайся з вывадамі! Усё ў нас наперадзе, дружа!
Пачатак сяброўства
Калі дзятва вывалілася са школы, гурт адразу распаўся: усе разышліся па сваіх групах – дзяўчынкі да дзяўчынак, а хлопчыкі разбіліся спачатку на дзве, а як пакамандавала новая клапатлівая важатая, ролю якой смела на сябе ўзяла Сарока на некалькі дробных разышліся.
— Лічыш, што гэта толькі ў мяне ўсё з-за такога сяброўства? - з абразлівай сур’ёзнасцю прамовіў Андрэйка. – Я не дам абдурваць сябе! Разам з тым аднаму вельмі сумна.
— Не давай сябе абдурваць! Але ж і розум свой май! – не адлятала ўсё тая ж хітрая Сарока.
Андрэйка раптам махнуў сябрам рукою, і з радаснай усмешкай прадэкламаваў:
Хто ідзе крывой дарогай,
Пагубляе ў жыцці многа.
А каго не зрушыць з месца,
Не выдатнік той, а цеста.
— Ці чулі, ці чулі? Скрыпка паэтычны экспромт выдаў! – сакатала неўтаймоўная Сарока.
Дзеці зарагаталі, а вось праходзячая побач Настаўніца прыязна ўсміхнулася і то мусіць, дзеля прыстойнасці, а можа і па шчырасці сказала:
— Я такі прыгожы вершык ад трэццякласнікаў яшчэ не чула!
Скрыпку падалося, што яна нават узрадавалася, бо падыйшла і пагладзіла яго па галаве.
Андрэйка спыніўся і здзіўлена глядзеў на Настаўніцу, нібыта не разумеў, што яна яму кажа. І сапраўды ж ён колькі разоў яе падводзіў і з матэматыкай, і з пісьмом. Да гэтай пары яе словы “Кажаш, кажаш, а яму -ані шум баравы”, як стрэмка заселі ў галаве. І раптам такое.
— Бач ты яго! А ў класе і не ўбачыш, каб руку падымаў, і не пачуеш цябе. Вось ты і сам пераканаў мяне тым, што многа на што здатны, і шкодныя звычкі, якіх ты нахапаў ад іншых будуць пакрысе знікаць, - падбадзёрвала Настаўніца.
Андрэйка толькі дзівіўся, што яго пачалі ўхваляць. “А можа гэта такі манеўр, - разважаў. - У наступнай чвэрці ўсё само сабой высветліцца.”
Пааглядаўся ён навокал, ці чуе хто з аднакласнікаў, падумаюць яшчэ, што гэта ён, Скрыпка, улешчвае Настаўніцу, каб тая пад канец года паставіла лепшыя адзнакі. Калі так, то б мог імгненна сарыентавацца і хутка яму адказаць. Але нікога, акрамя ўсміхаючага маладога дубка, што шалясцеў сваёй лістотай побач не было і ён, закінуўшы за плечы ранец, кінуўся да аднакласнікаў.
— А давайце, сябраваць! – нечакана для ўсіх прапанаваў Андрэйка.
— Ну, давай, калі не жартуеш! – пагадзіўся крумяненькі выдатнік Уладзік.
Астатнія таксама заківалі галовамі ў знак згоды. І кожны з палёгкай уздыхнуў у знак прымірэння. І як ўсяроўна спецыяльна для гэтай сітуацыі аб’явіўся малы, але кемлівы Саламон.
Калі і галава павінна прасіць у ног розуму
— Вось і цудоўна! І мы зараз пойдзем вунь да таго стаўка, - паказаў Саламон, малодшы брат Уладзіка Мудрова.
— Хто ж ходзіць да вады? – раптам аднекуль з’явілася важатая Сарока-белабока. – Да вады патрэбна стрымгалоў імчацца.
— А што, давайце!
— Прапаноўваю бегчы на час, – вылучыўся Андрэй.
— А ў мяне і гадзіннік татаў маецца! – азваўся Саламон.
— Гадзіннік давай мне! – закружылася над малым Сарока. – Я самы справядлівы суддзя!
— Давай сюды сваю бліскаўку!
— Я табе зараз як дам па бела-чорнай хрыбеціне, што кірунак дахаты згубіш! – адказваў Саламон, - І хаваў наручны гадзіннік глыбей у рукаво кашулі.
Андрэй з Уладзікам ведалі, што перад бегавымі дыстанцыямі важна масіраваць ногі. І зараз ім нічога лішняга не патрэбна – ні формы, ні стартавай рысы, як і стартавы пісталет з фінішнай стужкаю.
— Старт вось тут, - Саламон паказаў на драўляны брусок, што ляжаў на траве.
Хлопчыкі паскідалі верняе адзенне і сталі на старт. Меліся бегчы да адзінокай вольхі, што стаяла як не на беразе става.
Юрась і Жэнік начапілі на галовы нейкія істужкі, быццам спецыяльна трымалі для такой справы. А Дубінка яшчэ і паціраў рукі, дэманструючы мускулы.
— Вой мускуламі Дубінка хваліцца! – рассмяялася Сарока. – Такія і ў жабы на пятай лапе!
— Я цябе зараз як тую жабу знішчу! – злаваўся Юрась.
— Увага! Чужынцаў прашу пакінуць стадыён! – абвясціў строгі суддзя.
— Ой, стадыён знайшоў! — стракатала Сарока. — Трэба казаць так: “Увага! Хто будзе замінаць, таго пакараюць! Калі спаймаюць.”
— Стадыён не стадыён, а мужчынскія спаборніцтвы! І просім не займаць! – дружна запярэчылі хлочыкі.
— На старт! Па маім свістку вы пачынаеце забег. На гадзінніку ёсць секундная стрэлка, усё будзе дакладна.
— Увага! Суддзя ўзняў руку.
Чуліся глыбокія ўздыхі ўдзельнікаў спаборніцтваў. Хтосьці ў лёгкія набіраў свежага кіслароду.
Суддзя ўзняў да неба голаў, набраў у лёгкія паветра столькі, што свісту таго хапіла б падняць у паветра грузавы самалёт. І сам разам з хлопцамі як даў лататы.
Ён зараз самы галоўны ў спрэчцы найхутчэйшых з класа: першым абавязаны дабегчы і на фінішы замераць час кожнага.
— Іду на дрэва! – толькі пяткі юнага суддзі заблішчэлі.
Спрынтары прыпусцілі з усіх ног. Андрэй бег з краю, каб не трэба было нікога абмінаць. Але што гэта?
Узбоч яго з’явіўся новы ўдзельнік спаборніцтваў. Незвычайны ўдзельнік бег дужа гулка, раздзімаючы вусамі і кіруючы пляскатым вяслом.
— Хлопцы, ля мяне — Бабёр!
Хлопчыкі беглі, але здзіўлена маўчалі, некаторыя нават сцішвалі хаду, іншыя наадварот – актыўней працавалі нагамі, трымаючы рукі пры целе, каб не губляць каштоўныя секунды.
— Зірніце! І сапраўды Бабёр! Адкуль ён узяўся?
— Пачуў, што ў кагосьці кепскія справы, вось і вылез на помач са сваёй вадзяной хаткі, - пакпіў Уладзік.
Бабёр жа рассмяяўся, паказаўшы сваё вострыя зубы і прыпусціў з усяе сілы.
— Школьнікі, сцеражыцеся!
Спрынтарам здалося, што сэрцы іх скачуць прама пад пяткамі. Правільна! Матор павінен працаваць! Хутчэй!
Андрэй з Уладзікам ішлі ўпоравень, пакуль Андрэй не рвануўся наперад і ў апошнюю секунду ўскочыў на Баброву спіну.
— Вось гэта імпэт! – прамовіў Флейта. -Нікому не паверыў бы, каб тое сказалі пра Скрыпку. Вось астраном здзівіў, дык здзівіў.
Дубінка таксама апусціў долу голаў, сабраўся з духам і рвануў наперад. І ў апошнюю секунду пад яго носам прамільгнула Сарока:
— Куды нясешся?
Юрась ледзь паспеў узняць голаў, каб зірнуць наперад. Проста перад ім стаяла фінішнае дрэва! Ён паспеў крыху выкруціцца, але поўнасцю абмінуць не ўдалося, зачапіў плячом і…
Старая вольха, што была за фінішную рысу здрыганулася, застагнала, скінуўшы з сарочынага гнязда юнага суддзю, які, ратаваўся ад раз’ятранага Бабра, затрэслася ад пакутлівай крыўды і разляцелася на дробныя трэскі.
Разам з суддзёй знік у вадзе і Бабёр.
Сарока смяялася так, што гуллівая вада ў раце наструнілася, падняла роўна з берагамі вузенькую рэчку, у якой болтаўся суддзя, але неяк злаўчыўся і выпаўз на бераг.
— Во гэта сапраўдны суддзя! Убачыў для сябе небяспеку - адразу ўскочыў на гняздо!
Ад смеху качаўся ўвесь стадыён.
— А як жа Бабёр?
— А што Бабёр! Выпадкова шляхі перакрыжаваліся: ён ад Выдры бараніўся, а вы беглі і …
— А каб галавою?
— Падфарціла табе, Скрыпка. Ох, як падфарціла! – ледзь не лопаў ад смеху вядомы рацыяналізатар і вынаходнік Жэнік Кузнечык і рабіў такую міну, нібы яго ўся гэтая гісторыя не цікавіць.
Школьнікі смяяліся. Рэзультаты свае кожны ведаў, акрамя Юрася Дубінкі, бо ён чухаў счэсанае плячо і зліўся на дрэва, якое дагэтуль вытрымлівала злыя ўраганы.
— Тут хтосьці падштурхнуў тое дрэва, каб яно пасля з’явілася на маім шляху, - казаў Дубінка. – І мне перашкодзіла быць першям. І само загінула.
— Не спяшайся, Юрась! – жартавалі сябры. - Напачатку Андрэй, а толькі пасля ты ўзнімешся на ганаровы п’едэстал выдатнікаў. Дзеля сяброў павінен чалавек зведаць і горшыя моманты ў жыцці, ты гэта яшчэ перажывеш. І толькі пасля цябе – мы.
Флейта і Кузнечык выскаляліся, быццам нейкія першабытныя людзі на паляванні, рукі ўзнімалі, толькі дзіды ў іх не хапала. А яшчэ і свісталі ў пальцы.
— Андрэй быў першы, а Улад быў другі, астатнія – па-за часам, і ціха ўсе! – супакоіў мокры, але справядлівы суддзя. – І няважна – пад’ехаў ці не пад’ехаў. Важна, што ён не збочыў з маршруту! І нікому не нашкодзіў. А што скеміў – двойчы малайчына!
Дубінка глядзеў на знесенае ім дрэва і асвістваў уласны прйгрыш.
— Дарэмна, Юрась! Гэта якраз той выпадак, калі і галава павінна прасіць у ног розуму! – замацавала абвешчаныя вынікі спаборніцтваў красамоўная Сарока. І заўсміхалася так нявінна, як гэта толькі яна ўмее.
Разумны сшытак
Як можна быць спакойным, калі табе пайшоў дзявяты год і ты ўжо многа чаго ведаеш і умееш! І цябе многа хто ведае.
Вось учора крочыць Андрэйка ў школу, а насустрач – маленькі белы Пудзель. Вітаецца, ажно прысядае і хвосцік яго ажно трымціць ад радасці.
— Добрай раніцы!
— Добрай раніцы, малыш! – адказвае Андрэйка. – Ты згубіўся ці прагаладаўся?
Сабачка круціўся, ўважліва глядзеў на хлопчыка, утрапёна віляючы тоненькім, з аловачак хвосцікам і жаласліва прамаўляў:
— Я-я згубі-іўся!
Андрэйка скрывіў твар і прытуліў сабачку да сябе, і вось ужо тая маленькая жывая істота аблізала яго нос.
— Шкада, што няма для цябе часу. Прабач, але зараз нешта прыдумаем, - адказваў хлопчык, гладзячы белага Пудзеля.
Раптам з яго партфеля данесліся гукі, а пасля і знаёмы танюткі і праніклівы голас:
— Побач – крама, а там люду багата. Аднясі і скажы хаця б ахоўніку пра тое, што сабачук каралеўскай пароды. А сам - хутчэй у школу. Сёння – апытанка. Спазніцца ніяк нельга! – нагадаў надзейны сябар.
Так ён і зрабіў. З ахоўнікам яны ўміг паразумеліся, бо сабачук адразу быў накормлены і за пазухай прылашчаны.
— Дзякуй табе, Разумны сшытак! – Андрэйка ўсміхнуўся і паклаў яго на парту.
— Раю табе, дружа, ніколі не прымаць паспешлівых рашэнняў – напачатку добра падумай, каб не нарабіць памылак.
— Буду старацца! – на карысны досціп свайго лепшага сябра сур'ёзна адказваў Андрэйка.
У класе стаяў незвычайны шум, кожны цягнуў руку ўгору, стараўся першым адказаць.
Апытанка праходзіла весела, бо вучні былі актыўнымі, асабліва вызначаўся Андрэй. І Настаўніца, кінула цёплымі вачыма на трэцюю парту, і назвала яго лепшым на ўроку.
— Малайчына! – шаптаў Разумны сшытак. – Так і надалей старайся!
Андрэйку таксама зрабілася цёпла, і ён хуценька адкрыў дапаможнік да наступнага ўрока.
Што адбывалася далей - сачыце за працягам дзівоснай 6-й часткі «Шкодных звычак…» ў бліжэйшых выпусках старонкі Казкатэрапіі.
Шаноўныя дзеці, абмяркоўвайце гэтыя казачныяя гісторыі. Выберыце для сябе галоўнага героя з карыснымі звычкамі. Якія выпадкі з яго удзелам найбольш запомніліся? Чаму? Паразважайце.
Папярэднія часткі казкі чытайце тут:
Шкодныя звычкі не пазычаюцца або Калі вучоба не ў радасць (казка) + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або калі вучоба не ў радасць. Частка 2 + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або Калі вучоба не ў радасць. Частка 3 (казка) + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або Калі вучоба не ў радасць. Частка 4 (казка) + аўдыё