Са старадаўніх часоў 15 лютага праваслаўная царква святкуе адно з самых найвялікшых святаў — Стрэчанне. У перакладзе слова азначае сустрэча. Царкоўнаславянскае слова «сретение» дакладна адлюстроўвае сэнс свята і яго падзей.
Слова гэтае з’яўляецца аднакарэнным з дзеясловамі «срэтати» и «срести», якія маюць некалькі лексічных значэнняў: «сустракаць», «набываць». І сапраўды, у тыя евангельскія часы не толькі старац Сімяон сустрэў Госпада, але і ўвесь свет набыў свайго Збаўцу і надзею на выратаванне ад граху і смерці.
Свята адносіцца к ліку Гасподніх свят, прысвечаных непасрэдна Хрысту, але па свайму богаслужбоваму зместу яно выключна блізка святам Богародічным. І таму належыць да нерухомых святаў у гонар Маці Божай і адзначаецца заўсёды праз сорак дзён пасля Раства Хрыстова.
У хрысціянскім календары маецца на ўвазе сустрэча Ісуса Хрыста ў Іерусалімскім храме з праведным Сімяонам і Ганнай прарочыцай, што адначасова сімвалічна разумеецца як сустрэча Старога і Новага запаветаў.
Існуе ў сённяшняга старажытнага свята і іншая назва – Грамніцы, якое было калісьці святам жывога агню і мае язычніцкія карані. Існуе ў сённяшняга старажытнага свята і іншая назва – Грамніцы, якое было калісьці святам жывога агню і мае язычніцкія карані.
Старажытныя Грамніцы, як і сённяшняе Стрэчанне, звязаны са шматлікімі традыцыямі і забаронамі.
Народныя традыцыі
На Беларусі існуе і другая назва свята — Грамніцы. Мяркуюць, што назва паходзіць ад язычніцкага бога Грамаўніка (Перуна) — бога веснавых навалъніц і дажджоў, якія спрыялі расліннасці. Паводле іншых меркаванняў, свята названа так таму, што свята Юр’я нібыта выпрабоўвае на нячыстай сіле свае стрэлы і менавіта з гэтага дня ўжо можна пачуць грымоты.
З прыняццем беларусамі хрысціянства, магічна-ахоўную ролю (замест паганскіх шуму і грому) сталі выконваць асвечаныя ў царкве свечкі, якія захавалі ў сабе дахрысціянскую назву — грамніцы. Традыцыя асвячэння свечак існуе дзеля таго, каб абараніць сябе і ўсіх членаў сям’і ад чарадзейства, сурокаў і хвароб. Звычайна свечкі-грамніцы людзі рыхтавалі загадзя. Тыя, хто трымаў пчол, выплаўлялі самыя вялікія свечкі, у каго пчол не было — куплялі жоўты воск у краме або ў знаёмых пчаляроў.
Часцей за ўсё свечкі купляюць у храмах, аднак у сувязі з тым, што яны значна меншых памераў, іх раяць браць тры і перавязваць «васьмёркай» (старадаўнім знакам вечнасці, бясконцасці) пасмачкай вычасанага лёну.
Пасля вяртання дадому гаспадар неадкладна даставаў свечку, жонка запальвала яе і адбываўся незвычайны, але абавязковы абрад агністага крыжавання. Спачатку бацька абпальваў крыжападобна валасы на сваёй галаве, потым жонцы і ўсім астатнім членам сям’і па ўзросту. Па чарзе, пачынаючы ад старэйшых, да яго падыходзілі ўсе члены сям’і і судакраналіся з полымем, тым самым як бы далучаючыся да жыццядайнага нябеснага агню, які знішчае ў чалавеку ўсю брыдоту.
Пасля «вогненнага асвячэння» ўсіх блізкіх бацька ў суправаджэнні дзяцей абходзіў усе куты хаты, зноў жа крыжападобна выпальваючы нячыстую сілу. Знакам такога «выпальвання» заставаліся чорныя крыжы на бэльках або дзвярах. Затым ён выходзіў у двор і выконваў той жа абрад ва ўсіх гаспадарчых пабудовах, за выключэннем лазні.
Старыя людзі раілі: «Грамнічную свечку нельга пазычаць, як і агонь, нават у блізкія дамы сваякоў, родным, што жывуць у іншай сям’і».
На Грамніцы ў храмах асвячалі не толькі свечкі, але і ваду. Па ступені значнасці грамнічная вада лічылася на адным узроўні з той, якую бралі на Вадохрышча. Ваду даволі часта выкарыстоўвалі адначасова са свечкай. Калі хлопец ішоў служыць у войска, то маці з бацькам акраплялі яго пры выхадзе з хаты свянцонай вадой і ў голас гаварылі наступныя словы: «Божухна захавай цябе».
Грамнічную свечку выкарыстоўвалі на працягу ўсяго года. Найбольш моцным абярэгам грамнічную свечку лічылі ў час летняй навальніцы. Тое, што нарадзілася ад нябеснага агню, тое, што асвечана царкоўным абрадам, станавілася своеасаблівым гарантам перасцярогі.
Свечка-грамніца, як дачка бога грамаўніка, павінна была адвесці гнеў бацькі і заступіцца за чалавека ўжо хаця б таму, што ў гэтай хаце прысутнічала яго сімвалічная частка. Улетку пры набліжэнні навальніцы гаспадыня запальвала грамніцу і ставіла на падаконнік.
Грамнічная свечка суправаджала абрады засявання і зажынак. Яе запальвалі тады, калі насыпалі насенне ў мяхі перад сяўбой і перад тым, як засыпаць першы вымалачаны хлеб у засек. Без грамнічнай свечкі не распачыналі зажынкі. Усё гэта рабілася для таго, каб захаваць палетак ад граду.
Свечку-грамніцу давалі ў рукі цяжка паміраючаму чалавеку, а потым ставілі яе каля галавы памерлага.
Яна павінна была дапамагаць душы нябожчыка пакінуць хату так, каб не «пакрыўдзілася» ды не «выгледзела» сабе яшчэ каго небудзь са сваякоў. Аднак трэба памятаць: калі ў іншых выпадках свечкай-грамніцай карысталіся на працягу года ў самых розных сітуацыях, то ў выпадку смерці чалавека яна павінна была згарэць уся ў гэты ж дзень.
«Грамніцу» бралі з сабой, калі ішлі сватаць дзяўчыну. Грамнічная свечка, загорнутая ў кавалак даматканага палатна, ляжала на стале перад маладымі побач з хлебам-соллю, якімі бацькі сустракалі пару пасля вянчання. Калі ж на працягу года свечка выкарыстоўвалася радзей і заставалася яшчэ вялікая яе частка, то яна дапальвалася ў сьвятыя вечары на Каляды або непасрэдна перад Грамніцамі.
У народным асяроддзі гэта знакамітая і лёсавызначальная падзея Стрэчанне ўспрымацца як прыродна-касмічнае «Стрэчанне» — сустрэча зімы з вясною.
Па стане надвор’я на Стрэчанне прадказвалі характар надыходзячых вясны і лета. Якое надвор’е на Грамніцы, такая і вясна. Калі на Грамніцы вялікі мароз, то лічылася, што снег паляжыць нядоўга, а лета будзе пагоднае і сухое; мяцеліца на Стрэчанне прадказвала доўгую вясну, а значыць — недахоп корму для жывёлы; пацяпленне на Стрэчанне сведчыла пра раннюю вясну («Калі на Грамніцы певень нап’ецца вадзіцы, то на Юр’я вол пад’есць травіцы»), аднак лета чакалася непагоднае, з невялікім ураджаем («На Грамніцы адліга — з ураджаю будзе хвіга»).
Са Стрэчання пачыналі ўжо рыхтавацца да вясны — гаспадары рабілі, аглядалі, рамантавалі прылады, патрэбныя для вясновых заняткаў: «Да Грамніц не скідай з рук рукавіц, а як прайшлі Грамніцы, то ўжо не патрэбны рукавіцы».
Што можна рабіць на Стрэчанне?
- маліцца за здароўе і дабрабыт;
- аддаваць час сям’і і гаспадарцы;
- наведваць храмы і спавядацца;
- адпускаць усе дрэнныя думкі, страхі і сумненні;
- віншаваць родных і блізкіх.
На Стрэчанне нельга:
- пачынаць новыя справы;
- спрачацца з блізкімі;
- злавацца і лаяцца;
- прыбірацца ў хаце;
- адпраўляцца ў далёкі шлях.