— Унутраная незадаволенасць жыццём, – кажа Вадзім. – Я рабіў усё, што ад мяне хацелі бацькі, грамадства. Я быў жанаты, хадзіў на працу. Як усе. Але жыў як быццам не сваё жыццё. Было невыносна пра гэта думаць, хацелася заплюшчыць вочы.
Ці ёсць нешта, што можа зберагчы чалавека ад выбару ў бок наркотыку, алкаголю? Як спраўляюцца і пра што перажываюць тыя, каму ўдалося вырвацца. Як крок за крокам пераадольваецца хваравітая цяга?
Каманда 24health.by пабывала ў рэабілітацыйным цэнтры «Фенікс» і паглядзела на працэс выздараўлення залежных знутры.
За 3 гады тут прайшлі рэабілітацыю ад алкагольнай і наркатычнай залежнасці каля 100 чалавек. Паводле сусветнай статыстыкі, з 10 тых, хто прыйшоў, 3 чалавекі застаюцца выздараўліваць (1 адразу, двое іншых пасля зрываў), 2 працягваюць ужыванне, яшчэ 2 знікаюць з поля зроку, 3 паміраюць. Паспяховай лічыцца праграма рэабілітацыі, пры якой 30% рэабілітантаў знаходзяцца ў рэмісіі на працягу года. У «Феніксе» гэтая лічба складае 50%. Пра цэнтр чулі не толькі ў Беларусі. Сюды прыязджаюць за выратаваннем з Расіі, Украіны, Польшчы.
Запалохванні не працуюць
Наркотык прытупляе і адключае інстынкт самазахавання. А калі ён прачынаецца і б'е ва ўсе званы на фінальных стадыях, можа быць ужо занадта позна.
Псіхолагі прызналі: запалохванні не працуюць. Падлеткі слухаюць пра жудасныя наступствы ад шкодных звычак і залежнасці без усялякага страху. Для іх гэтая інфармацыя даўно не новая, балазе ў інтэрнэце доступ да яе шырокі. «Так, калісьці, можа, будзе рак, сухоты, цыроз. Так, ад наркотыкаў паміраюць», – упэўнена выкарыстоўваюць медыцынскія тэрміны юнакі і дзяўчаты. І... ідуць за кут зрабіць чарговую зацяжку. Грозныя наступствы - гэта недзе там, у туманнай і далёкай будучыні. А далучыцца да кампаніі або збегчы ад праблем хочацца прама цяпер. Сустрэчы з былымі алкаголікамі і наркаманамі таксама не спрацоўваюць. Падлеткі разумеюць: вось стаіць жывы і нармальны чалавек. Значыць, пры жаданні перамагчы залежнасць усё ж можна. І жыць паўнавартасным жыццём. Не бачаць яны галоўнага. Выкарабкваюцца адзінкі! За спінай кожнага наркамана свае могілкі. На аднаго пераможцу прыпадаюць дзясяткі тых, хто не здолеў. А хто ацэніць разбітыя мары, планы, страчаныя магчымасці, разбураныя жыцці блізкіх, якім даводзіцца гадамі і не па сваёй волі жыць у сапраўдным пекле?
«Я стаў тым, ад каго бацькі заўсёды прасілі трымацца далей»
Вадзім, стаж ужывання – 10 гадоў. Чысты 1 год 4 месяцы.
— Хвароба забрала ў мяне сям'ю і працу, а магла адабраць жыццё, – распавядае Вадзім. Той самы ўрач, у чыё жыццё наркотыкі ўвайшлі ў дарослым і свядомым узросце. Першы раз паспрабаваў паліць «траўку» яшчэ ва ўніверсітэце. Тады гэта было весела. Расслабляліся спачатку раз на месяц, а потым усё часцей і часцей. Дайшло да таго, што стаў паліць кожны дзень. Сябры ў нейкі момант змаглі спыніцца, а я не. Курыў і ўтойваў гэта. Пры тым лічыў сябе вышэйшым за астатніх. Бо я быў такім крутым, у мяне была свая таямніца. Потым перайшоў на таблеткі. Пры гэтым з пагардай глядзеў на тых, хто колецца. Лічыў, што вось да гэтага я дакладна не дайду. Не памятаю, чаму і як, але ў адзін момант я апынуўся ў машыне, а ў руцэ ў мяне быў шпрыц з гераінам... Жыццё вельмі хутка пайшло пад адхон. Я быў у актыўнай залежнасці і вар'яцтве. У моманты пробліскаў збіраўся завязаць. Казаў сабе з вечара: «Заўтра ўсё будзе па-іншаму. Прачнуся, пачышчу зубы і паеду на працу». Але гэта быў самападман. Раніца зноў і зноў пачыналася з новай дозы. Я стаў горш выглядаць, схуднеў, погляд стаў шалёным. Пачаліся праблемы на працы, дома не было грошай. Мяне пераследавалі крэдыторы. На сямейных мерапрыемствах я часта імкнуўся застацца сам насам. Страшна было, што раскрыюць. Сорам і віна не дазвалялі прасіць дапамогі, хоць разумеў, што сам не спраўляюся.
«Я разбурала ўсё ў шаленстве, але мяне ніхто не разумеў»
Іна ўсё сваё свядомае жыццё правяла ў пошуках новай дозы. Стаж ужывання – 20 гадоў. Чыстая 2 гады 3 месяцы.
— Мне было гадоў 17. Я была юнай, пакахала. Падазрэнні пра тое, што ён наркаман, былі. Але я іх адганяла ад сябе: «Не можа быць». Адносіны былі складанымі і знясільвалі. Мы шмат разоў сыходзіліся-разыходзіліся. Спрабавала яго перарабіць, выправіць. Але ў мяне не атрымлівалася. Гэта было так невыносна, што я не знайшла нічога лепшага, чым... пачаць ужываць разам з ім. Тыя адносіны скончыліся праз 7 гадоў. Але я ўжо не магла спыніцца. Маім жыццём стаў наркотык. Вялікі перапынак быў толькі аднойчы, калі нарадзіла сына. Але як толькі ён пайшоў у садок, у мяне з'явіўся вольны час. І я сарвалася. Мне стала сумна, бо для сябе я жыць не ўмею.
Гэта складана забыць. Поўны адчай, боль, адзінота. Як быццам я нікому не патрэбна і ніхто мяне не разумее. Спрабую данесці свае пачуцці і захлынаюся ад лютасці. Мне балюча, а мяне не чуюць. Мне ўсё роўна, хто быў у той момант перада мной: мама, сын. Я разбурала ўсё навокал. Дома не было цэлых дзвярэй, шкло было бітае. Гэта пра вар'яцтва. Калі вочы засціць і ўсё адбываецца на адным дыханні. Напэўна, незалежны залежнага не разумее. І я няправільна прасіла дапамогі».
Замест «кайфу» – параноя
Максім Пылёў, практыкуючы псіхолаг, гештальт-кансультант, групавы псіхатэрапеўт, праграмны кіраўнік рэабілітацыйнага цэнтра «Фенікс».
— Многія думаюць: ну перастань піць-калоцца, і ўсё будзе добра. Не ўжываеш – значыць, у цябе ёсць праца, сям'я, захапленні. Ужываеш – нічога няма. Ніхто не думае пра тое, што адбываецца ў душы ў наркамана і алкаголіка. Ужыванне - гэта па сутнасці абязбольвальнае. З яго дапамогай чалавек хоча зрабіць так, каб нічога не адчуваць. Калі гэтай анестэзіі няма, душэўны і эмацыйны боль становіцца вельмі вострым. Чалавек ужывае наркотык не таму, што яму няма чаго рабіць. Як правіла, ён сустракаецца з глыбокімі пытаннямі. Гэтыя пачуцці і адчуванні становяцца невыноснымі для яго, і ён зноў і зноў вяртаецца да звыклага спосабу.
Спецыфіка залежнасці змяняецца. Жыццё цяпер хуткае. Залежнасці таксама сталі больш хуткаснымі. Людзі хутчэй співаюцца, хутчэй даходзяць да дна, дэградуюць. Маладыя людзі да 30 гадоў паступаюць у жудаснай алкагольнай залежнасці 3-4 стадыі, калі працэс ужо незваротны. Калі казаць пра наркаманію, то гэта сінтэтычныя наркотыкі, якія ўжывае моладзь. Гэта хуткадзейная атрута. Там і кайфу як такога няма. Сінтэтычныя солі, спайс. Хуткія кайфы - і адразу параноя, вар'яцтва, адсутнасць кантролю. І шмат хто не дажывае да таго моманту, каб нешта ўсвядоміць і паспрабаваць памяняць.
Да нас прыязджаюць маладыя хлопцы, якія пачалі ўжываць яшчэ да паўналецця, і не ўмеюць нічога. Яны зусім не маюць паняцця пра тое, што такое пачуцці і як іх выказваць. Калі раней мы вярталі чалавеку тыя ўменні, вопыт, навыкі, адказнасць, на якія ён забыўся ў працэсе ўжывання, то цяпер літаральна вучым з нуля, аж да таго, як даглядаць сябе, чысціць зубы, хадзіць у прыбіральню, чытаць, пісаць, правільна будаваць сказы. Гэта страшна».
Альтэрнатыва «страшылкам»
Ёсць заканамернасць: усе залежныя – выхадцы з дэструктыўных сем'яў. Цалкам магчыма, што гэта была самая інтэлігентная і прыстойная сям'я, бацькі ў ёй не біліся і не выпівалі. Проста дзіцяці не было месца, яго пачуццямі ніхто не цікавіўся, яны не прымаліся ў разлік. Нельга скідаць з рахункаў і генетычную схільнасць. Звычайна яна ярка прасочваецца праз пакаленне.
Сустрэчы з сям'ёй – важны аспект у працы з залежнымі. Бо гэта тое асяроддзе дзе і сфарміраваўся залежны тып паводзінаў. Чалавек, які змяніў сваё стаўленне да жыцця і прайшоў курс рэабілітацыі, можа вярнуцца ў тую ж самую сямейную абстаноўку, дзе нічога не змянілася. І тады высокая верагоднасць зрыву. Таму кожны месяц у «Феніксе» – бацькоўскія дні. Сваякі прыязджаюць у цэнтр, удзельнічаюць у агульных групах, сямейнай тэрапіі з псіхолагамі.
Залежны тып паводзінаў фарміруецца яшчэ ў дзяцінстве. Самы надзейны спосаб прафілактыкі – наяўнасць з самых ранніх гадоў значнага дарослага (аднаго з бацькоў, трэнера, настаўніка і г. д.), у якога дзіця захоча пераймаць і да каго прыслухвацца. Тыя, хто адважыўся паспрабаваць наркотыкі, у 100% выпадкаў кажуць пра адсутнасць увагі да іх рэальных патрэбаў. Справа не ў колькасці часу, што прабавілі з дзіцяці. Хутчэй у якасці. Гадзіна ўвагі, прысвечаная толькі і выключна ўдумлівай размове або сумеснай гульні лепш, чым цэлы дзень побач, але з гаджэтамі ў руках.
Працяг будзе...
Фота і відэа - Генадзь Сукач.