Вымярэнне глюкозы і вядзенне дзённіка. Навошта патрэбны самакантроль

Ольга Стружинская

4 гады ago

Чаму патрэбны самакантроль пацыентам з цукровым дыябетам? У чым яго эфектыўнасць? Што мае на ўвазе самакантроль? Ці сапраўды ён неабходны альбо дастаткова толькі прытрымлівацца прызначанай урачом тэрапіі?

Па тлумачэнні журналіст Слушна звярнулася да нашага пастаяннага эксперта – прафесара кафедры эндакрыналогіі Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, старшыні БГМА «Эндакрыналогія і метабалізм» Алы Шапялькевіч.

Новыя падыходы ў лячэнні цукровага дыябету

Лячэнне цукровага дыябету, згодна з сучасным падыходам, разглядаецца перш за ўсё як кіраванне захворваннем. Базавым прынцыпам з'яўляецца навучанне пацыентаў навыкам саманавучання і самакантролю. Толькі той пацыент, які залучаны ў сістэму кіравання сваёй хваробай, можа прымаць найбольш эфектыўныя рашэнні, якія тычацца найлепшага вядзення свайго дыябету, упэўненая Ала Шапялькевіч.

Дарэчы, пра важнасць самакантролю ішла размова і падчас міжнароднай відэаканферэнцыі «2020: адкрыцці і выклікі ў эндакрыналогіі».

Ала Шапялькевіч

Прафесар кафедры эндакрыналогіі Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, старшыня БГМА «Эндакрыналогія і метабалізм»

Цукровы дыябет – захворванне, лячэннем якога кіруе сам пацыент. Менавіта ён, а не ўрач, штодня прымае рашэнні ў дачыненні да асноўных метадаў лячэння дыябету (выбар рэжыму і саставу харчавання, фізічнай актыўнасці, рэгулярны прыём прэпаратаў, кантролю глікеміі і іншых метабалічных параметраў). У той жа час эфектыўная дыябеталагічная дапамога грунтуецца на ўзаемадзеянні «пацыент-урач», у якім апошні з'яўляецца настаўнікам і/альбо кансультантам для пацыента, адкрытым для абмеркавання любых пытанняў і распрацоўкі аптымальнай стратэгіі лячэння, рэалізаваць якую ў штодзённым жыцці зможа толькі сам пацыент.

Немагчыма падабраць адзін раз і на ўсё жыццё схему прыёму прэпаратаў, якія зніжаюць цукар, альбо дозы інсуліну. Усё гэта даводзіцца ўвесь час карэктаваць, бо жыццё поўнае непрадбачаных сітуацый і фактараў, якія так ці інакш уплываюць на ўзровень глікеміі.

А кантроль глюкозы, падтрыманне яе на аптымальным узроўні мае вялікае значэнне ў прафілактыцы ўскладненняў цукровага дыябету, у тым ліку цяжкіх. Менавіта таму важны самакантроль.

Ала Шапялькевіч

Незапланаваныя фізічныя нагрузкі, стрэсавыя сітуацыі, хібнасці ў харчаванні, інфекцыйныя і іншыя захворванні. Усё гэта ўплывае на ўзровень глюкозы ў крыві. Разам з тым, вымярэнне гэтага паказчыка ад выпадку да выпадку не можа ў поўнай меры адлюстраваць поўную карціну зменаў, якія адбываюцца і ад якіх залежыць самаадчуванне і стан здароўя чалавека з цукровым дыябетам. Толькі сістэмныя і рэгулярныя вымярэнні могуць дапамагчы эфектыўна кіраваць захворваннем.

Дык што ж такое самакантроль?

Самакантроль – гэта комплекс штодзённых мерапрыемстваў, які ўключае ў сябе:

вымярэнне ўзроўню глюкозы ў крыві;
разлік энергетычнай каштоўнасці рацыёну, у тым ліку ўтрыманне ў ім бялкоў, тлушчаў і вугляводаў;
размеркаванне лёгказасваяльных вугляводаў (у грамах, хлебных адзінках);
кантроль масы цела (індэкс масы цела не павінен перавышаць 25 кг/м2);
вымярэнне артэрыяльнага ціску;
веданне фактараў рызыкі і сімптомаў, а таксама прафілактыкі вострых ускладненняў цукровага дыябету (гіпаглікемія і гіперглікемія);
вядзенне дзённіка самакантролю.

Ала Шапялькевіч

Глікемія – вельмі варыябельны паказчык. Яе значэнні могуць мяняцца кожныя пяць хвілін, і, на жаль, чалавек адчувае толькі выяўленыя ваганні глікеміі, часцей – гіпаглікемічныя рэакцыі. У той жа час, па меры павелічэння працягласці дыябету, магчыма і поўнае нераспазнаванне гіпаглікеміі. Таму верным памочнікам самакантролю для пацыента з цукровым дыябетам з'яўляецца глюкометр!

Вымярэнне ўзроўню глюкозы ў крыві

Вызначэнне ўзроўню глюкозы ў крыві дазваляе папярэдзіць такія цяжкія станы, як гіпаглікемія (зніжэнне ўзроўню глюкозы), якая можа працякаць бессімптомна, і гіперглікемія (павелічэнне ўтрымання глюкозы ў крыві).

Як часта неабходна вызначаць узровень глюкозы ў крыві:

пры інсулінатэрапіі інсулінам кароткага і падоўжанага дзеяння – 3-4 і больш разоў у суткі;
пры ЦД 2-га тыпу, на фоне прымянення камбінаванага лячэння інсулінам і лекавымі сродкамі ў таблетках, якія зніжаюць цукар, – мінімум 2 разы на дзень (у тым ліку вызначэнне глікеміі нашча і праз 2 гадзіны пасля ежы);
пры ЦД 2-га тыпу, на фоне прыёму лекавых сродкаў у таблетках, якія зніжаюць цукар, – 3-4 разы на тыдзень (з выкарыстаннем «лесвічнага метаду»: чаргаванне вызначэння глікеміі нашча, праз 2 гадзіны пасля ежы, перад сном у розныя дні тыдня);
на фоне сур'ёзных змяненняў у харчаванні, фізічнай актыўнасці, далучэнні вострых захворванняў, моцных стрэсаў, пасля купіравання гіпаглікеміі магчымае павелічэнне колькасці вызначэнняў глікеміі да 8-10 разоў у суткі.

Як правіла, у хатніх умовах для вызначэння ўзроўню цукру ў крыві выкарыстоўваецца глюкометр. Яго паказанні пажадана час ад часу параўноўваць з вынікамі, атрыманымі ў медыцынскіх лабараторыях. Аптымальная розніца – да 10%.

Нюансы выкарыстання глюкометра

Перад праколам пальца дастаткова вымыць рукі цёплай вадой. А вось апрацоўваць спіртам альбо іншымі растворамі не варта, бо гэта можа адбіцца на выніку. Пракол выконваецца на бакавой паверхні канцавой фалангі пальца (тут праходзяць крывяносныя сасуды). У падушачках шмат нервовых валокнаў, і такія праколы больш хваравітыя і даюць меншую колькасць крыві.

Для ацэнкі стану глікемічнага кантролю ўжываецца вызначэнне глікіраванага гемаглабіну (адлюстроўвае сярэдні ўзровень глюкозы ў крыві на працягу апошніх 3 месяцаў). Такі аналіз трэба выконваць як мінімум двойчы на год.

Мэтавыя ўзроўні глікеміі нашча (плазма) – 4,4-7,2 ммоль/л, постпрандыяльныя (праз 2 гадзіны) – менш за 10 ммоль/л.

Пры двухразовым выяўленні гіперглікеміі больш за 13 ммоль/л неабходна вызначэнне кетонавых целаў у крыві ці мачы.

У сталых людзей мэтавы дыяпазон глікеміі нашча – 5-10 ммоль/л, перад сном – 6,1-11 ммоль/л.

Вызначэнне ўзроўню ацэтону (кетонавых целаў) у мачы дапамагае своечасова вызначыць дэкампенсацыю цукровага дыябету з развіццём кетаацыдозу (назапашванне кетонавых целаў) і, адпаведна, прадухіліць цяжкае вострае ўскладненне –дыябетычную кому.
Вымярэнне артэрыяльнага ціску не меней за 2 разы на дзень трэба праводзіць для пацыентаў пры спалучэнні цукровага дыябету з артэрыяльнай гіпертэнзіяй.
Важна абмеркаваць з доктарам і ведаць свае паказчыкі ліпіднага спектру (ліпапратэідаў нізкай шчыльнасці і трыгліцерыдаў).

Ала Шапялькевіч

Часта цукровы дыябет, асабліва 2-га тыпу, спалучаецца з іншымі парушэннямі. Гэта так званы метабалічны сіндром – квартэт метабалічных парушэнняў (павышэнне масы цела, асабліва вісцаральнай, цукру, артэрыяльнага ціску, ліпідаў, каагуляцыі). Таму толькі комплекснае лячэнне і самакантроль усіх складнікаў гэтага каварнага сіндрому спрыяе паляпшэнню стану чалавека і жыццёвага прагнозу.

Вядзенне дзённіка самакантролю

Дзённік самакантролю можа адрознівацца ў залежнасці ад лячэння (лекавыя сродкі ў таблетках альбо інсулінатэрапія).

Асноўныя раздзелы дзённіка павінны ўключаць: колькасць вугляводаў (у хлебных адзінках – пры інсулінатэрапіі) альбо спіс прадуктаў на кожны прыём ежы, час і вынікі вымярэння глюкозы, паказчыкі масы цела, звесткі пра фізічную актыўнасць, дадзеныя пра ўзровень артэрыяльнага ціску, самаадчуванне.

Акрамя гэтага, у дзённік можна занесці вынікі даследавання ліпіднага абмену.

Ала Шапялькевіч

Самакантроль дае магчымасць улічыць шматлікія нюансы ладу жыцця канкрэтнага чалавека, дазваляе скласці своеасаблівую базу дадзеных глікемічнага профілю і іншых паказчыкаў на працягу доўгага перыяду часу, а таксама своечасова скарэктаваць лячэнне, і, адпаведна, папярэдзіць развіццё ўскладненняў захворвання. На падставе самакантролю метабалічных параметраў фарміруецца зваротная сувязь, аб'ектыўная рэакцыя на праведзеныя метады лячэння, разуменне яго эфектыўнасці альбо неабходнасці карэкцыі. Менавіта самакантроль дазваляе ўрачу і пацыенту лепей зразумець індывідуальныя асаблівасці цячэння цукровага дыябету і распрацаваць аптымальную стратэгію яго кіравання.