Як вірус трапляе ў рэпрадуктыўныя органы і ўплывае на сперматагенез? Якія лекі ад COVID-19 могуць негатыўна адбіцца на мужчынскім здароўі? І ці зварачальныя ўсе гэтыя ўскладненні? Падрабязнасці распавяла акушэр-гінеколаг і рэпрадуктолаг Святлана Жукоўская.
Захаванне мужчынскага рэпрадуктыўнага здароўя падчас пандэміі COVID-19 – актуальная праблема сучаснай медыцыны, якая патрабуе далейшага паглыбленага вывучэння, падкрэслівае эксперт:
– Ужо вядома, што вірус SARS-CoV-2 быў знойдзены ў насеннай вадкасці ў пацыентаў з COVID-19. Лагічна выказаць здагадку, што, як і многія іншыя вірусы (адзёр, гепатыт, просты герпес, ВІЧ), ён здольны выклікаць пашкоджанні тканкі яечкаў, прыводзячы тым самым да зніжэння фертыльнасці.
SARS-CoV-2 можа напрамую і апасродкавана ўплываць на мужчынскае здароўе.
Святлана Жукоўская прыводзіць пяць фактараў рызыкі.
-
Пранікненне ў клеткі і пашкоджанне тканак яечка
Вірус можа трапляць у клетку праз рэцэптары да пэўных ферментаў, якія прысутнічаюць у яечках і мужчынскім палавым тракце. Гэта вядзе да пашкоджання тканак яечкаў і парушэння сперматагенезу (зніжэння колькасці/якасці/рухомасці/спеласці сперматазоідаў).
– Устаноўлена, што вірус SARS-CoV-2 можа аказваць прамое пашкоджвальнае ўздзеянне на тканку яечкаў. У навуковых публікацыях апісаныя вынікі пасмяротнага даследавання тэстыкулярнай тканкі 12 пацыентаў з COVID-19. Выяўленыя розныя змены: ад ацёку да парушэння сперматагенезу і поўнай адсутнасці сперматазоідаў у насенных канальчыках, – прыводзіць дадзеныя эксперт. – Таксама даказана, што SARS-CoV-2 можа выклікаць запаленне яечка – архіт. У некаторых даследаваннях адзначалася, што ў 19% мужчын з COVID-19 быў дыскамфорт у галіне машонкі, умеранае павелічэнне васкулярызацыі яечкаў. Апісаныя выпадкі архіту ў дзяцей на фоне сістэмнага запаленчага сіндрому, выкліканага COVID-19.
-
Парушэнне структураў ЦНС
Ужо вядома, што SARS-CoV-2 можа аказваць выяўленае негатыўнае ўздзеянне на цэнтральную нервовую сістэму, пранікаючы праз гематаэнцэфалічны бар'ер. Гэты бар'ер як фільтр абараняе нервовую тканку ад мікраарганізмаў і таксінаў, якія цыркулююць у крыві. Аднак вірусы з-за сваіх мікраскапічных памераў могуць разбураць яго і пранікаць у галаўны мозг.
Трапляючы ў галаўны мозг, каранавірус можа парушыць структуры, якія адказваюць за палавое здароўе, кажа ўрач:
– Паражэнне верхніх узроўняў гіпаталама-гіпафізарна-ганаднай восі адыгрывае ключавую ролю ў парушэнні фертыльнасці (парушэнне сінтэзу фалікуластымулюючага (ФСГ) і лютэінізуючага гармонаў (ЛГ) клеткамі гіпофізу. У публікацыях адзначаецца, што ў пацыентаў з COVID-19 назіралася значнае павышэнне канцэнтрацыі ЛГ у сыроватцы крыві і зніжэнне ўзроўню ФСГ і тэстастэрону, што аказала выяўлены негатыўны ўплыў на сперматагенез.
-
Цытакінавы шторм
COVID-19 небяспечны тым, што выклікае празмерны імунны адказ – калі ў арганізм выкідваецца вялікая колькасць спецыфічных бялкоў. На медыцынскай мове гэта называецца «цытакінавы шторм».
– Павышанае ўтрыманне супрацьзапаленчых цытакінаў (ІЛ-6, ІЛ-1β ФНВ-α) негатыўна ўплывае на сперматагенез, прыводзячы да парушэння фертыльнасці, – тлумачыць Святлана Жукоўская. – Акрамя таго, як правіла, цячэнне захворвання суправаджаецца працяглай ліхаманкай. Між тым, нармальнае развіццё сперматазоідаў магчымае пры тэмпературы, якая не перавышае 37,8°C. Выяўленая лакальная альбо сістэмная ліхаманка прыводзіць да зніжэння колькасці сперматазоідаў, парушэння іх рухомасці. Пасля хваробы паказчыкі спермы могуць аднавіцца, аднак складана сказаць, колькі часу на гэта спатрэбіцца. Па дадзеных розных даследаванняў, працэс можа займаць 3-6 месяцаў.
-
Уплыў глюкакартыкоідаў
Нярэдка для лячэння COVID-19 прымяняюць глюкакартыкоіды, якія таксама аказваюць прамы негатыўны ўплыў на сперматагенез, што даказана ў эксперыментальным даследаванні.
-
Трывога і стрэс
Цяперашнюю пандэмію суправаджае ўсеагульная трывожнасць. Гэта таксама сур'ёзны фактар рызыкі, удакладняе Святлана Жукоўская:
– Высокі ўзровень трывогі, стрэс і дэпрэсіўныя станы прыводзяць да зніжэння сінтэзу сэкс-злучальнага глабуліну, павышэння ўзроўню картызолу і пралактыну, што ў сваю чаргу прыводзіць да зніжэння колькасці і канцэнтрацыі сперматазоідаў, паломкі (фрагментацыі) іх ДНК і да расстройстваў эрэкцыі і эякуляцыі.
Ці зварачальныя гэтыя ўскладненні?
Гэтае пытанне ўсё яшчэ ў стадыі вывучэння.
– Пакуль мы можам толькі меркаваць, што пасля акрыяння фертыльнасць можа таксама аднавіцца. У той жа час, напрыклад, перанесены ў дзяцінстве вірусны эпідэмічны паратыт (свінка) можа выклікаць доўгатэрміновыя незваротныя парушэнні сперматагенезу. Таму пакуль невядома, як COVID-19 ўплывае на фертыльнасць у доўгатэрміновай перспектыве, – падкрэслівае ўрач.
Якія абследаванні магчымыя?
Што ж рабіць? Пакуль міжнародных рэкамендацый на гэты конт няма. Ёсць толькі высновы вучоных-даследчыкаў, якія займаліся гэтай праблематыкай. Яны рэкамендуюць мужчынам, якія перанеслі COVID-19 і плануюць бацькоўства, зрабіць наступныя абследаванні:
- спермаграмы са строгай ацэнкай марфалогіі,
- MAR-тэст,
- даследаванне ДНК-фрагментацыі сперматазоідаў.
Спермаграма ацэньвае колькасць і рухомасць сперматазоідаў.
MAR-тэст дазваляе выявіць антыспермальныя антыцелы ў насеннай вадкасці. Антыспермальныя антыцелы ў мужчынскім арганізме негатыўна ўплываюць на ўвесь працэс фарміравання і выспявання сперматазоідаў.
Даследаванне ДНК-фрагментацыі сперматазоідаў паказвае, колькі працэнтаў сперматазоідаў маюць дэфектную ДНК. ДНК-фрагментацыя – парушэнне цэласнасці, мутацыя ДНК сперматазоідаў. Гэта можа быць прычынай замерлай цяжарнасці і выкідышу ў партнёркі і бясплоддзя ў мужчын.