02.04.2022
02.04.2022

Як гучыць беларускае слова ў дзіцячых кнігах? Разглядаем «Кніжную паліцу» Алены Масла

logo
Адукацыя і выхаванне
0 47
Памер шрыфта:
  • A
  • A
  • A

Новы праект пісьменніцы Алены Масла — «Кніжная паліца» расказвае пра беларускія кнігі для дзяцей з асабістай хатняй бібліятэкі аўтара. На гэты раз яна падзялілася думкамі пра сваіх улюбёнцаў – зборнікі беларускіх народных казак.

 Перш, чым пагартаць старонкі зборнікаў, згадаем колькі цікавых фактаў.

Ці ведаеце вы, што:

  • згодна паказальніку казачных сюжэтаў (каталога, у якім класіфікуюцца і сістэматызуюцца фальклорныя казачныя сюжэты) у беларускіх казках блізу 500 сюжэтаў легендарных казак, ва ўкраінскіх – 196, а ў расійскіх – 56. Савецкі даследчык М.У. Новікаў налічыў у беларускіх казках 230 сюжэтных тыпаў (ва ўкраінскіх – 187, у расійскіх – 144);
  • каля 50 сюжэтных тыпаў беларускіх казак наогул не маюць аналагаў.

Багатыя мы на казкі!

Збіраць і даследваць беларускую народную творчасць – казкі ў тым ліку — пачалі ў канцы XVIII стагоддзя. Сярод фалькларыстаў таго часу найбольш вядомыя А. Федароўскі, А. Сержпутоўскі, П. Шэйн, М. Нікіфароўскі, У. Вярыга, А. Шлюбскі... Сучаснікі таксама шукаюць не расказаныя і не запісаныя папярэднікамі казкі, песні, легенды, паданні – і да гэтай пары знаходзяць нешта новае! Дзіву даешся, якая багатая наша зямля.

Пачнем сённяшні агляд з кнігі – «Народныя казкі для дзетак», сабраныя музыкам, лідарам гурта «Палац» Алегам Хаменка (маст. Юлія Рудзіцкая і Марына Карпава).

Народныя казкі для дзетак

«Гэтыя казкі сабраныя ў розных рэгіёнах Беларусі. Складальнікі кнігі адмыслова вырашылі не да канца зводзіць мову арыгінала да літаратурных нормаў – каб можна было адчуць, як гаворыць беларуская зямля», – пішацца ў прадмове.

Кніга, якая выйшла разам з аўдыядыскам (расказвае казкі Алег Хаменка), была вельмі заўважнай, яркай, яе ведалі, шукалі, палюбілі. Дзевятнаццаць казак – і кожная ёсць нагодай не толькі пусціцца ў казачнае падарожжа, але скарыстацца ім, каб у часе чытання пабыць сям’ёй. Разам прайсці праз казачныя прыгоды і выпрабаванні – і трошкі наблізіцца адзін да аднаго.

Стваральнікі кнігі ў зваротах і каментарах шмат увагі надаюць менавіта важнасці сямейнага чытання. Больш таго – заклікаюць ствараць самім казкі, навучыцца расказваць іх. У кнізе ёсць нават падказкі, як складаць казкі. Яшчэ пададзены парады псіхолага з каментарамі да кожнай. Скарб, а не кніга!

Народныя казкі для дзетак. Алег Хаменка

У наступнай кнізе «Любоў здраду асіліць» (уклад. Алены Масла, маст. Тамара Шэлест) сабраныя казкі пра беларускіх асілкаў. Як ўяўлі іх беларусы? Асілкі нашыя – добрыя, спагадлівыя, цярплівыя, мудрыя. Не раз у казках паўтараецца сюжэт пра тое, што герой – здарожаны, галодны – не падняў рукі на птушку, на зайца, на ваўка, на мядзведзіху, рака, як пачалі яны прасіцца не забіваць іх.

Адолеў сябе, сваю слабасць, голад, перацярпеў – і тыя, каго пашкадаваў ён, у цяжкую хвіліну прыйшлі на дапамогу.

Любоў здраду асіліць

Вярнiдуб, Вярнігар, Гарыня, Мікула Селянінавіч, Медзвядзюк, Кацігарошак – колькі імёнаў з беларускіх народных казак. Той-сёй з названых герояў жыве і пад вокладкай гэтай кнігі.

Як і ў творах іншых народаў, беларускія народныя казкі заканчваюцца пакараннем зла. Такая запраграмаванасць не выпадковая,у адваротным выпадку ставілася б пад сумнеў сама магчымасць працягу жыцця. Дык вось калі даходзіць справа да развязкі і зло караецца, у беларускіх народных казках факт пакарання падаецца як непазбежнасць развіцця казачных падзей – але на гэтым не засяроджваецца ўвага надоўга, дзеянне адбываецца нібы мімаходзь.

«Гэта не помслівасць не можа не пакідаць адбітку ў душах слухачоў і чытачоў – выхаванцаў казкі», -- лічаць даследчыкі беларускай народнай казкі і сцвярджаюць: яна сведчыць пра беларусаў як пра народ філосафаў.

Залатая шарсцінка, срэбраная павуцінка

Ілюстрацыі да казак кнігі «Залатая шарсцінка, срэбраная павуцінка» (пераказ Уладзіміра Ягоўдзіка, маст. Павел Татарнікаў) атрымалі вышэйшую еўрапейскую ўзнагароду для мастакоў-ілюстратараў – «Залаты яблык» у Браціславе і шэраг іншых прэстыжных узнагарод. У кнізе чатырнаццаць казак, упершыню апублікаваных у ХІХ стагоддзі вучоным-фалькларыстам А. М. Афанасьевым.

«І сярод іх, быццам залатыя пярынкі Жар-птушкі, зіхацяць беларускія казкі, запісаныя настаўнікамі Міхаілам Дзмітрыевым і Міхаілам Матросавым, – расказвае Уладзімір Ягоўдзік. – З таго часу мінула шмат гадоў. Асобныя словы і выразы перасталі ўжывацца і сталі незразумелымі. Таму я адважыўся пераказаць гэтыя казкі па-новаму, бо ў іх жыве народная мудрасць і ніколі не гасне людская вера ў перамогу дабра над злом».

Залатая шарсцінка, срэбраная павуцінка

«Беларускія казкі натхняюць мастака на стварэнне дзіўных вобразаў, даюць прастор фантазіі, але і патрабуюць дакладнасці гістарычных дэталяў. Казкі закранаюць такія глыбокія паняцці, як жыццё і смерць, шчасце і няшчасце, даюць магчымасць дзіцяці перажыць свае страхі ў алегорыях і ўбачыць, што ўсё скончыцца добра. Сваімі малюнкамі я імкнуўся дапамагчы чытачу ўвайсці ў гэты чароўны сусвет беларускіх казак» – напісаў у прадмове да кнігі мастак Павел Татарнікаў.

Кніга – сапраўдны партал у чароўны іншасвет, мой асабісты лекар і стваральнік добрага настрою.

«Вядзьмар, які рабіўся ваўком» (уклад. Антон Брыль, маст. Валеры Славук) – адзін з прыкладаў таго, як старыя казкі атрымліваюць новае жыццё.

Вядьзьмар, які рабіўся ваўком

«Казкі і паданні для кнігі я ўзяў са старых збораў Паўла Шэйна, Еўдакіма Раманава, Міхала Федароўскага, Уладзіслава Вярыгі і Аляксандра Сержпутоўскага… -- піша ўкладальнік. – Апрацоўваючы крыніцы, я стараўся не занадта іх перарабляць, не заглушаць цалкам галасы расказчыкаў».

Кніга «Казкі Рузалі Асьмак» (уклад. Антон Брыль) з’явілася на паліцы не так даўно, але адразу стала любімай.

Рузаля Асьмак

Казачніца і знахарка Рузаля Асьмак – прабабуля Максіма Багдановіча. Ва ўспамінах унук, фалькларыст Адам Багдановіч, піша пра сваю бабулю: «У маладосці, па словах равеснікаў, яна была бойкаю і прадпрымальнаю; была здароваю, шырокакостнаю, моцнаю дзяўчынаю, так што на пакосе ішла з касою (рэдкасць у Беларусі: там бабы і дзеўкі ідуць з граблямі) і ўступала ў барацьбу з мужчынамі, нярэдка адольваючы іх».

Шыкоўныя ўспаміны! Нібы ілюстрацыя да легендаў пра казачных волатак і пацверджанне здольнасці казачнага героя пастаяць за сябе і тых, на чыім ён баку!

У кнігу ж ўвайшлі сем казак, запісаныя Адамам Багдановічам у канцы XIX ст. Казкі былі апублікаваныя яшчэ ў 1893 г., пры падрыхтоўцы да новага выдання нанова звераныя з рукапісамі Багдановіча.

 Ганс Хрысціян Андэрсэн. Святкуем народзіны добрага казачніка!

Алена Масла:

— Бадай, сённяшні агляд абмяжую гэтымі кнігамі. Ёсць яшчэ паліца з казкамі – але яна ў бацькоўскай хаце. На ёй – зачытаныя ў дзяцінстве кнігі беларускіх народных казак, сярод якіх самыя дарагія памяці — у аздабленні Алены Лось.

Думаю, у кожнага ёсць падобныя кнігі, ці глыбока ў душы і сэрцы – згадкі пра іх. Наперадзе – не проста выходныя, але Міжнародны дзень дзіцячай кнігі. Чым не нагода адзначыць яго, дастаўшы з кніжнай паліцы беларускія народныя казкі і пачытаць сабе і дзецям.

У традыцыйных казках Дабро заўжды перамагае Зло, бо гэта – закон існавання Жыцця на зямлі. Няхай так будзе і гэтым разам. Няхай чытачы дойдуць да шчаслівага фіналу і атрымаюць магчымасць сказаць:

«І сталі яны жыць-пажываць і дабра нажываць».

Матэрыялы на сайце slushna.by носяць інфармацыйны характар і прызначаныя для адукацыйных мэтаў. Інфармацыя не павінна выкарыстоўвацца ў якасці медыцынскіх рэкамендацый. Ставіць дыягназ і прызначае лячэнне толькі ваш урач. Рэдакцыя сайта не нясе адказнасці за магчымыя негатыўныя наступствы, якія ўзніклі ў выніку выкарыстання інфармацыі, размешчанай на сайце slushna.by

0 47

Журналіст, пісьменніца, прыхільніца здаровага ладу жыцця
Глядзіце таксама