Ужо не так шмат засталося людзей, якія дакладна могуць распавесці пра тыя ўласныя адчуванні. Ды і ці можа захаваць іх памяць праз сем з паловай дзесяцігоддзяў?! А нас чамусьці ўсё турбуюць пытанні: дык як гэта было насамрэч? Якое надвор’е стаяла? Адкуль даведаліся радасную навіну? Ці святкавалі? Не ведаю, чаму і зараз важныя такія дробязі. Але ж так хочацца даведацца…
Можа, таму, што звычайна думаеш пра ўсё гэта не адцягнена, а спрабуеш зірнуць на той час вачыма людзей, што жылі тады на тэрыторыі Беларусі. Што адчуваў мой тата, які нарадзіўся ў снежні 1940-га на Уздзеншчыне, у ліпені 1944-га, калі знаходзіўся яшчэ ў даволі несвядомым узросце? А мама і ўвогуле нарадзілася ў студзені 1943-га і жыла ў Расіі. Да адліку іх надзеі на мірнае жыццё – пераможнага мая 1945-га – заставалася яшчэ шмат часу…
А колькі месяцаў ці нават гадоў прамінула, каб людзі перасталі сціскацца ад гулу самалётаў і не кідаліся хавацца куды-небудзь далёка? Каб маглі штосьці вырошчваць
на палях ды агародах, завесці каня, карову? Адбудаваць хату, перасяліўшыся з зямлянкі, лазні, варыўні, ад суседзяў ці родзічаў? І каб паверылі, што пасля 9 Мая 1945 года ўсё стане добра… канчаткова?
Не ведаю, чаму, але я так пранізліва адчуваю гэта зараз… Генетычная памяць ці штосьці іншае спрацоўвае? Пераносячы на 75 гадоў назад… Быццам і радавацца трэба, што вызваленне… І баішся паверыць, што гэта праўда. Бо дужа шмат пакутлівых дзясяткаў месяцаў прамінула, падчас якіх людзі ўжо нават забыліся, што можа быць спакойна і не страшна… Не страшна за жыццё ўласнае і сваіх дзяцей…
А хтосьці ж гінуў у баях за Беларусь падчас яе вызвалення, акурат 1-3-га ліпеня… Як, напрыклад, салдаты і афіцэры розных нацыянальнасцяў на тэрыторыі Чэрвеньшчыны… Калі пагартаць кнігу «Памяць.Чэрвеньскі раён», перачытаць прозвішчы, угледзецца ў помнікі, што стаяць на брацкіх магілах, робіцца зразумелым: літаральна з усіх краін былога Савецкага Саюза тут палеглі абаронцы. І насупраць многіх можна адшукаць дату смерці: 3-га ліпеня 1944 года.
Ужо Вызваленне… Ужо быццам бы дзень без нямецка-фашысцкіх захопнікаў… І ўсё ж – баі. І пахаванні.
Да глыбіні душы кранула гісторыя неверагодных супадзенняў, калі туркменскія дзяўчаты, якія прыехалі на вучобу ў Мазыр і практычна не размаўлялі нават па-руску, вырашылі адшукаць магілу дзеда… у Чэрвеньскім раёне. Не ведаючы, дзе гэта. І ці праўда, што тут.
І трэба ж такому здарыцца, што куратарам адной з дзяўчынак, Энеджан, была выкладчыца англійскай мовы, якая доўгі час жыла ў Чэрвені! І з ёй, Святланай Кісялёвай, мы нават разам працавалі. Яе дачка, мая колішняя вучаніца Лена, удакладніла па кнізе «Памяць. Чэрвеньскі раён», што сваяк Энеджан і яе стрыечнай сястры Гульбахар, якая таксама вучылася ўжо ў Мазыры, пахаваны ў нашай вёсцы Кутузаўка.
І аднойчы Святлана Кісялёва прывезла сваіх туркменскіх студэнтак у Чэрвень! І мы ўсе разам (я як журналіст) паехалі на магілу іх дзеда Абдулы Халсанбердыева. Праўда, прозвішча так напісана на помніку, з перастаўленымі літарамі, а насамрэч гучыць крыху інакш. Але гэта дакладна ён! Загінуў, абараняючы наш раён, 3-га ліпеня 1944 года…
… Дзяўчаты набылі жывыя чырвоныя гваздзікі, пераапрануліся ў свае нацыянальныя строі… Яны плакалі на магіле дзеда, пяшчотна дакранаючыся да літар, чыталі спецыяльную малітву за памерлых… А я таксама плакала, прыгадваючы свайго дзеда, які загінуў і пахаваны ў далёкай Літве.
Энеджан і Гульбахар павезлі дадому шмат фота. І крыху зямлі з магілы дзеда. Цяпер уся радня ведае, дзе пахаваны іх дарагі чалавек. Думаю, дзень 3-га ліпеня, як і Чэрвеньшчыну, цяпер штогод прыгадваюць і ў Туркменіі…
Таму і гэтае свята, як Дзень Перамогі, – са слязьмі на вачах. З успамінамі пра загінулых, з пажаданнямі, каб душы знайшлі супакой у раі. А на Зямлі мы іх памятаем…