Архив постов: Сакавіка 2025

Даследаванні ўстанавілі, што хада з хуткасцю 3 кіламетры за гадзіну павялічвае абмен рэчываў прыкладна ў паўтары разы. Як правільна хадзіць і якія фізічныя практыкаванні прынясуць карысць людзям сталага ўзросту, а якія не, расказала інструктар ЛФК санаторыя «Пралеска» ААТ «Амкадор-Белвар» Дзіяна Варава.

Фізічная культура насамрэч дапамагае падтрымліваць здароўе і рацыянальна выкарыстоўваць рэзервы арганізму ў пажылым узросце.

Адной з першых на фізічную актыўнасць рэагуе сардэчна-сасудзістая сістэма. Узрастае прыток крыві да каранарных сасудаў, стымулююцца акісляльна-аднаўленчыя працэсы, паляпшаецца насычэнне сардэчнай мышцы. Гэта вядзе да больш эканомнай дзейнасці сэрца, у спакоі яго скарачэнні робяцца радзейшымі, і сэрца атрымлівае больш часу для адпачынку.

Фізічныя практыкаванні актывізуюць капілярную сетку. Пры гэтым звужаныя і зліплыя капіляры, якія не цалкам ўдзельнічаюць у кровазвароце, адчыняюцца і прапускаюць большы аб'ём крыві. Усё гэта палягчае пераход кіслароду і пажыўных рэчываў з крыві ў клеткі органаў, а таксама выхад прадуктаў клеткавага абмену з клетак у крывацёк.

Каму патрэбен медыцынскі нагляд?

Тым, хто з маладосці і дагэтуль працягвае захапляцца любімым відам спорту, у асобных выпадках можна нават дазваляць удзельнічаць у спаборніцтвах, але толькі ў сваёй узроставай групе і па асабліва распрацаваных правілах з улікам узросту.

Практычна здаровыя пажылыя людзі, якія раней не захапляліся фізічнай культурай, маюць патрэбу ў кваліфікаванай парадзе і дапамозе, бо самастойныя заняткі могуць прынесці больш шкоды, чым карысці.

А вось асобам з ішэмічнай і гіпертанічнай хваробамі, хранічным бранхітам, артрытамі і інш., неабходны строга дазаваныя заняткі фізкультурай пад пастаянным назіраннем лекараў-спецыялістаў або ў групах лячэбнай фізкультуры пры лячэбна-прафілактычных установах.

Якімі практыкаваннямі можна займацца самастойна?

Амаль усім даступна ранішняя гігіенічная гімнастыка (зарадка). Зарадка дапамагае паменшыць знаёмае многім пасля абуджэння пачуццё скаванасці, млявасці.

Важна пасля сну не паскараць рэзка тэмп рухаў, не выкарыстоўваць сілавыя практыкаванні, уваходзіць у рытм дня паступова, разам з выкананнем паўсядзённых бытавых работ (прыбярыце ложак, прыміце душ і г.д.).

Зарадка з прымяненнем сілавых практыкаванняў у пажылым узросце катэгарычна не рэкамендуецца.

Пераход ад сну да няспання павінен займаць не менш за паўгадзіны–гадзіну для раўнамернага ўключэння ў жыццядзейнасць усіх сістэм арганізму.

Многія пажылыя людзі і пасля сыходу на пенсію працягваюць працаваць. У такім выпадку немалаважна рабіць фізічную размінку сярод працоўнага дня. Знаходжанне ў адным і тым жа становішчы, здзяйсненне аднастайных рухаў за станком, за чарцяжом, кампутарам і г.д. — усё гэта спрыяе хуткаму стамленню ў пажылым узросце.

Некалькі практыкаванняў па 3–5 хвілін, уздым па ўсходах пешшу на 3–5 паверхаў і г.д. уздзейнічаюць на арганізм асвяжальна, паляпшаюць самаадчуванне, змяншаюць стому, павялічваюць прадукцыйнасць працы.

Карысць хады ў сталым узросце

Ці не самым каштоўным і даступным відам фізічных практыкаванняў для пажылога чалавека з'яўляецца хада.

Але не рэкамендуецца выкарыстоўваць хаду як фізічнае практыкаванне раніцай перад працай, бо цяжка прагназаваць энергетычныя выдаткі на працоўны дзень, што можа прывесці да стомленасці і перагрузкі сардэчна-сасудзістай сістэмы.

У выніку хады:

• умацоўваецца касцёва-цягліцавая сістэма;
• памяншаецца схільнасць дэпрэсіі, іпахондрыі, паляпшаецца сон;
• паляпшаецца страваванне;
• павялічваецца фізічная і інтэлектуальная працаздольнасць;
• зніжаецца рызыка сардэчна-сасудзістых захворванняў;
• запавольваюцца працэсы старэння;
• умацоўваецца імунная сістэма.

Асаблівасці фізкультуры для пажылых людзей

У сталым узросце наступаюць змены ў працы сэрца, сістэмы дыхання, цягліцавага і звязкавага апарату, нервовай і ўсіх іншых сістэм, таму прытрымлівайцеся прынцыпу: "Ад простага да складанага, ад меншага да большага".

Фізкультура для пажылых павінна быць ашчаднай, з лёгкімі практыкаваннямі, якія лёгка дазуюцца па нагрузцы. Варта поўнасцю выключыць магчымасць траўм, улічваць хуткасць аднаўлення арганізму пасля нагрузак.

Рабіце ўпор на павышэнне агульнай цягавітасці, гнуткасці, каардынацыі рухаў. Практыкаванні на развіццё сілы і хуткасці маюць значна меншае значэнне.

Паступова ўводзіце ў трэніроўку дазаваную хаду ўмеранай інтэнсіўнасці, умераны бег, прагулкі на лыжах, плаванне і іншае. Найбольш эфектыўныя практыкаванні — цыклічныя (цягам не менш за 10 хвілін з інтэнсіўнасцю, якая прыводзіць да лёгкай стомы).

У працэсе заняткаў неабходны самакантроль і перыядычныя кансультацыі ўрача-тэрапеўта, урача-фізіятэрапеўта ці кваліфікаванага інструктара па лячэбнай фізкультуры.

Самакантроль — гэта суб'ектыўная ацэнка самаадчування, сну, апетыту, пульсу, вагі, дыхання. Навічкам трэба ведаць, што мышачны боль, стомленасць, млявасць заканамерныя ў першыя дні заняткаў. Не варта пры гэтым спыняць заняткі, дастаткова знізіць нагрузку.

Меры засцярогі:

Заўсёды памятайце, што сталым людзям трэба пазбягаць становішчаў, пры якіх абцяжарваецца дыханне, адчуваецца прыліў крыві да твару, галавы, з'яўляецца шум у вушах і г.д.

Трэба пазбягаць рэзкіх і хуткіх рухаў, практыкаванняў, што выклікаюць моцную цягліцавую напругу і натужванне.

Фізічная актыўнасць у пажылым узросце — самы даступны і практычна бясплатны сродак барацьбы за доўгае і здаровае жыццё.

Анколаг: «Фізкультура зніжае рызыку рэцыдыву раку»

Выстаўку «Аскепкі светаў» сябра Саюза мастакоў Расіі Аляксандра Крываноса прадставілі ў Мастацкай галерэі Міхаіла Савіцкага. Праект прымеркаваны да Дня яднання народаў Беларусі і Расіі, прысвечана памяці бацькоў аўтара, якія нарадзіліся і выраслі ў Беларусі.

У экспазіцыі прадстаўлена больш за 80 жывапісных і графічных твораў Аляксандра Сяргеевіча. Выстаўка знаёміць з самабытным творчым светам аўтара, які ў сваіх работах звяртаецца да багатай культурнай спадчыны чалавецтва, да сучаснасці і да гісторыі, дзе побач з канкрэтнымі падзеямі і героямі нязменна прысутнічаюць легенда, прытча, міф. Так узнікае шматгранная выява, якая падобна мазаіцы або шклу вітража складаецца з мноства аскепкаў: дабра і зла, святла і цемры, зямнога і нябеснага.

Карціны «Была мара», «Коннікі часу», «Здані Пецярбурга», «Альфа -Амега» выступаюць эпіграфам да экспазіцыі. На іх фантазія мастака і рэальнасць не супрацьстаяць адно аднаму, а выступаюць неабходнай умовай для творчасці і даюць гледачу ключ да асэнсавання зместу выстаўцы ў цэлым.

У асобны раздзел выстаўкі можна вылучыць жывапісныя палотны «Бесперапыннасць», «П'ета», «Праабражэнне», дзе на першы план выходзіць разважанне аб памяці і аб тым, што менавіта вызначае лёс чалавека і ўсяго чалавецтва. Мы бачым, як вечныя біблейскія сюжэты адкрываюць новыя грані на чарговым вітку гісторыі, адзначаным крывавым супрацьстаяннем, выгнаннем, журботным перажываннем страты.

У такіх карцінах, як «Маладосць Мінатаўра», «Алеся», «Гаспадыня лесу», «Ікар», антычны міф трансфармуецца ў залежнасці ад кантэксту, у якім паўстаюць звязаныя з ім падзеі і героі. Старажытныя Грэцыя і Рым сутыкаюцца тут з выявамі славянскага фальклору, а часам пранікаюць і ў сцэны бытавога жанру.

На графічных работах аўтара драмы і канфлікты, якія суправаджаюць жыццё, набываюць эпічны маштаб, а фантастычныя вобразы суседнічаюць з сітуацыямі, знаёмымі кожнаму гледачу («На краі», «Яма», «Чорны дождж», «Няўдалы ўлоў», «Веснік», «Чаканне», «Нараджэнне»). Сюжэты аб мацярынстве і дзяцінстве, фальклорныя і прытчавыя матывы ўвасабляюць мары аб гармоніі і шчасці, але пры гэтым яны не пазбаўлены адчування трывогі і замяшання, уласцівага чалавечай душы («Мацярынства», «Лаўцы шчасця», «Лотас», «Бязмоўе»). Нават прыватныя, камерныя на першы погляд сцэны знаходзяць адмысловую, манументальную веліч.

Мастак натхняецца кантрастамі, разнастайнасцю супрацьстаяння ў чалавечым жыцці: як літаральна тэмай паядынку, саперніцтва («Кулачны бой», «Саперніцы»), так і тонкім спалучэннем узаемнага прыцягнення і вечнага супрацьпастаўлення мужчынскага і жаночага.

У творчасці Аляксандра Сяргеевіча Крываноса гармонія набываецца праз супярэчнасці, адсутнасць раўнавагі, якая патрабуе духоўных намаганняў і ўмення аддзяляць сапраўднае ад ілжывага – як у мастацтве, так і ў жыцці.

Выстаўку да 95-годдзя Міхася Карпука адкрылі ў Мінску

Мусіць, не зусім справядліва безумоўна згаджацца са сцвярджэннем, што тэатр пачынаецца з вешалкі. Для адных ён пачынаецца з рэпертуару, для іншых — з зорак, якія выходзяць на сцэну, а для трэціх, як кніга, — з вокладкі або, калі заўгодна, фасада. У кагосьці ён падкрэслена аскетычны, у кагосьці ажурны, часам нават вычварны, а ў кагосьці — эпічна-манументальны, як аблічча герояў антычнасці.

У беларускага тэатральнага мастацтва — найбагацейшая гісторыя і раскошныя традыцыі.

27 сакавіка ў Міжнародны дзень тэатра ўспамінаем 10 тэатральных дзеячаў, без якіх не было б беларускага тэатра і якіх павінен ведаць кожны беларус.

Развіццё беларускага тэатра

Францішка Уршуля Радзівіл

Дзякуючы Францішцы Уршулі Радзівіл, жонцы Міхаіла Казіміра Радзівіла, якая валодала прыгонным тэатрам, у XVII стагоддзі на тэрыторыі Беларусі зарадзіўся прафесійны тэатр.

Першая яе камедыя «Дасціпнае каханне» ўбачыла свет 13 чэрвеня 1746 года, і яе паказвалі ў загараднай рэзідэнцыі пад Нясвіжам пад адкрытым небам. Уршулю Радзівіл называюць першай жанчынай-пісьменніцай у Беларусі. Яна рабіла апрацоўкі французскіх камедый, антычных п'ес і зборніка «Тысяча і адна ноч». У яе тэатры ўдзельнічалі наёмныя акцёры, чальцы княжацкай сям'і і нвават дваране.

Пасля яе смерці ў Нясвіжы яе драматычныя творы былі выдадзены з гравіраванымі ілюстрацыямі Міхала Жукоўскага па ўласных малюнках Уршулі. У зборнік увайшлі 16 п'ес і 17 оперных лібрэта.

У 1751 годзе Радзівілы заснавалі тэатр у Слуцку, яго ўладальнікам стаў малодшы брат Міхаіла Казіміра Геранім Фларыян Радзівіл. А ў 1753 годзе Міхал Казімір Радзівіл канчаткова сфарміраваў прафесійны тэатр у Нясвіжы: наняў прафесійных акцёраў, адкрыў балетную і тэатральную школы.

Вінцэнт Іванавіч Дунін-Марцінкевіч

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч — адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і драматургіі, нацыянальнага тэатра. Ён апісваў побыт беларускай вёскі і беларускі фальклор. «Няхай што хочуць гавораць, але ж гэта я першую паэзію нашага сялянскага люду апрануў ля шаты народнай эстэтыкі, адвёў на сцэну жыцця і пакінуў у шэрагу твораў айчыннага пісьменства, чым і ганаруся», — пісаў ён.

Што важна, у яго творах героі-сяляне размаўлялі па-беларуску.

Дунін-Марцінкевіч высмейваў пыхлівасць беларускай шляхты і адначасова ствараў вобраз ідэальнага двараніна, які здольны змяніцца, закахаўшыся ў сялянскую дзяўчыну. Заснаваны пісьменнікам аматарскі тэатральны калектыў існаваў з 1840-х па 1850-я гады. У трупу, якая складалася з 20 чалавек, уваходзіў і сам драматург, а таксама дзве яго дачкі і сын.

Пасля першай жа пастаноўкі (п'есы «Сялянка») тэатр забаранілі, і да 1856 года ён існаваў нелегальна, раз'язджаючы па гарадах Беларусі. У канцы 1850-х Дунін-Марцінкевіч пераклаў паэму «Пан Тадэвуш» з польскай на беларускую. У 1866 годзе ён напісаў хрэстаматыйны фарс-вадэвіль «Пінская шляхта», у якім высмейваўся несправядлівы суд і страх дробнага дваранства перад уладамі.

Ігнат Цярэнцьевіч Буйніцкі

Акцёр, рэжысёр Ігнат Буйніцкі — заснавальнік першага прафесійнага нацыянальнага беларускага тэатра. Тэатр вырас з аматарскага, які Ігнат Буйніцкі разам з сям'ёй арганізаваў у сваім маёнтку. Са сцэны гучала беларуская гаворка, зразумелая простым людзям. Потым слава аб тэатры распаўсюдзілася па ўсёй Беларусі, і пачаліся гастролі па беларускіх гарадах, а таксама ў Санкт-Пецярбургу і Варшаве.

Выступленне пачыналася з дэкламацыі вершаў, затым паказваўся спектакль, у канцы хор выконваў народныя песні. Буйніцкі ўпершыню звярнуў увагу на патэнцыял народнага танца і ўзняў яго да ўзроўню высокага мастацтва. У 1913 годзе з-за матэрыяльных цяжкасцяў, а таксама палітычнага ціску трупу прыйшлося распусціць, але ўжо ў 1917 годзе Буйніцкі стаў адным з заснавальнікаў Першага беларускага таварыства драмы і камедыі. Праўда, нажаль, у гэтым жа годзе ён памёр.

Оскар Пятровіч Марыкс

Оскар Марыкс — адзін з заснавальнікаў беларускай сцэнаграфіі. Ураджэнец Львова атрымаў адукацыю ў Пражскай акадэміі мастацтваў, Варшаўскай школе прыгожых мастацтваў, Акадэміі выяўленчых мастацтваў у Вене і Львове.

У 1920 годзе пераехаў у Мінск і з 1922 года быў галоўным мастаком сёлетняга Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы.

Ён першы ў Беларусі ўвёў трохмерныя дэкарацыі. За сваю кар'еру ў Мінску і Гродне, дзе ён працаваў галоўным мастаком у пасляваенныя гады, ён стварыў больш за 200 дэкарацый для беларускіх спектакляў, у тым ліку балетных пастановак і двойчы для «Дон Кіхота».

Фларыян Паўлавіч Ждановіч

Акцёр і рэжысёр Фларыян Ждановіч 1 мая 1917 года заснаваў Першае беларускае таварыства драмы і камедыі, якое ўпершыню паставіла на сцэне «Паўлінку» Янкі Купалы.

Таварыства Ждановіча стала асновай для стварэння Беларускага дзяржаўнага тэатра ў 1920 годзе, які потым ператварыўся ў Нацыянальны акадэмічны тэатр Янкі Купалы. Ён таксама сыграў у фільме «Кастусь Каліноўскі», знятым у 1927 годзе.

Еўсцігней Афінагенавіч Міровіч

Акцёр, драматург Еўсцігней Міровіч стаяў ля вытокаў з'яўлення тэатра Янкі Купалы: з 1921-га па 1931 год быў галоўным рэжысёрам Беларускага дзяржаўнага тэатра і вызначаў яго ідэйны накірунак. Ён імкнуўся, каб тэатр працаваў адначасова ў розных мастацкіх напрамках, таму пастаноўкі тых гадоў стылістычна адрозніваліся адна ад адной.

Міровіч спрыяў заснаванню дзіцячага рэпертуару ў тэатры ў 1926 годзе, паставіўшы спектакль «Вільгельм Тэль». Таксама ўдзельнічаў у стварэнні Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута (зараз Акадэмія мастацтваў) і быў загадчыкам кафедры акцёрскага майстэрства.

Францішк Каралевіч Аляхновіч

Драматурга і тэатральнага дзеяча Францішка Аляхновіча называлі «бацькам сучаснай беларускай драматургіі». У 1910 годзе ён разам з Ігнатам Буйніцкім і Аляксандрам Бурбісам паставілі у Вільні перакладзеную з украінскай на беларускую мову п'есу Крапіўніцкага «Па рэвізіі».

Першы ў Вільні спектакль на беларускай мове меў вялізны поспех. Аляхновіча абвінавацілі ў «імкненні да звяржэння існуючага» ладу, і ён вымушаны быў бегчы.

У 1913 годзе ён вярнуўся ў Вільню, аднак усё ж прасядзеў у турме да 1915 года — пад абвешчаную ў гонар 300-годдзя дынастыі Раманавых амністыю ён не падпадаў. Выйшаў на волю са сваім першым драматургічным творам — камедыяй «На Антакалі». У 1916 годзе ён паставіў спектакль паводле «Хама» Элізы Ажэшкі.

У 1916-1917 гадах ён піша п'есы на беларускай мове, а таксама дзіцячыя п'есы «У лясным гушчары» і «Папараць-кветка». Пасля вызвалення краіны ад нямецкай акупацыі і ўстанаўлення савецкай улады ён стаў дырэктарам Беларускага пралетарскага тэатра, рэжысёрам у якім быў Фларыян Ждановіч. У 1920 годзе ён вярнуўся ў Вільню, але ўжо ў 1926 годзе вярнуўся ў БССР і быў прызначаны на пасаду літаратурнага кіраўніка Другога дзяржаўнага тэатра ў Віцебску. Аднак ужо 1 студзеня 1927 года Аляхновіча арыштавалі па абвінавачанні ў шпіянажы і асудзілі на 10 гадоў катаргі. У 1933 годзе яго абмянялі на арыштаванага ў Польшчы беларускага палітыка і філолага Браніслава Тарашкевіча.

Вярнуўшыся ў Вільню, Аляхновіч адрадзіў сваю тэатральную трупу і працягнуў пісаць п'есы, пакуль у 1944 годзе яго не застрэлілі пры нявысветленых абставінах.

Уладзіслаў Язэпавіч Галубок

Акцёр, рэжысёр, драматург, дэкаратар і першы народны артыст БССР Уладзіслаў Галубок (сапр. Уладзіслаў Язэпавіч Голуб) быў кіраўніком і дырэктарам Беларускага дзяржаўнага тэатра.

Да сваёй смерці ў 1937 годзе Галубок стварыў 40 п'ес, у якіх апісваліся гістарычныя падзеі і народны беларускі побыт з трапным народным гумарам. Канфлікты ў яго творах часта насілі востры сатырычны пасыл.

Яго п'есы ставіліся Першым таварыствам беларускай драмы і камедыі. Галубок сабраў сваю ўласную трупу, якую ў розны час называлі Другой беларускай дзяржаўнай трупай, Беларускім трэцім дзяржаўным драматычным тэатрам, Беларускім дзяржаўным перасоўным тэатрам.

Гастралюючы па беларускай глыбінцы, Галубок паказваў спектаклі працоўнаму класу, выхоўваючы простых людзей. У рэпертуары яго тэатра ў асноўным былі яго ўласныя п'есы, з якіх, напрыклад, «Ганка» ставілася 498 разоў. Спектаклі суправаджаліся музыкай і танцамі і былі напоўнены беларускім народным каларытам. Ён не толькі займаў пасаду кіраўніка, але і сам граў на сцэне і афармляў пастаноўкі. З канца 20-х гадоў Галубка пачалі абвінавачваць у нацыяналізме. У 1937 годзе яго расстралялі.

Валянцін Мікалаевіч Елізар'еў

Балетмайстар Валянцін Елізар'еў скончыў Ленінградскую акадэмічную харэаграфічную вучэльню і Ленінградскую кансерваторыю ім. Н.А. Рымскага-Корсакава. У 1973 годзе, у 26 гадоў, стаў галоўным балетмайстрам Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі.

З 1992 да 1996 года быў мастацкім кіраўніком беларускага Вялікага тэатра оперы і балета, а да 2009 года займаў пасаду дырэктара і мастацкага кіраўніка Тэатра балета Рэспублікі Беларусь. За сваю кар'еру ён паставіў больш за 20 балетаў на беларускай сцэне, сярод іх: «Стварэнне свету», «Спартак», «Лебядзінае возера», «Рамэа і Джульета», «Дон Кіхот», «Жар-птушка».

У 1996 годзе ён атрымаў прэстыжную прэмію Benois de la dance Міжнароднай асацыяцыі танца, якую ні да яго, ні пасля яго не атрымліваў ніводны беларус.

Стэфанія Михайловна Станюта

Адна з самых знакамітых беларускіх актрыс Стэфанія Станюта сваю першую ролю адыграла ў 16 гадоў у пастаноўцы Уладзіслава Галубка «Ганка».

У 1918 годзе яна працавала ў Першым таварыстве беларускай драмы і камедыі разам з Фларыянам Ждановічам. Разам з групай беларускіх акцёраў яна вучылася ў МХАТе. На базе гэтага выпуску потым быў створаны Другі беларускі драматычны тэатр у Віцебску.

З 1932 года і да канца свайго жыцця Стэфанія Станюта іграла на сцэне тэатра Янкі Купалы, і ў яе кар'еры 200 роляў. Яе называлі жывой легендай і талісманам Купалаўскага тэатра.

Акрамя тэатральных роляў, яна сыграла каля 60 роляў у кіно, сярод карцін з яе ўдзелам «Белыя росы», «Людзі на балоце», «Развітанне з Маці».

 Па старонках памяці. Гісторыя і традыцыі тэатральнага мастацтва Беларусі

«Радзімая мая дарагая,

Ты ў шчасці жаданым жыві!

Я сэрцам табе прысягаю

У шчырай сыноўняй любві».

Вядомы беларускі паэт Алесь Бачыла нарадзіўся 2 сакавіка 1918 года ў вёсцы Лешніца, непадалёку ад Мінска.

Алесь Бачыла нарадзіўся ў сялянскай сям’і. З маленства праяўляў цікавасць да вучобы. Бацька, бачачы гэта, адвёз яго разам са старэйшым братам у Мінск да сваёй сястры.

Скончыўшы сем класаў сярэдняй школы № 3, Алесь паступіў у педагагічны тэхнікум. Працоўную біяграфію пачаў у 16 гадоў, стаўшы настаўнікам Каралішчавіцкай няпоўнай сярэдняй школы. У ёй, а пазней у Сінілаўскай сярэдняй школе Мінскага раёна, выкладаў беларускую мову і літаратуру. Адначасова завочна вучыўся ў Мінскім настаўніцкім інстытуце.

Заканчэнне яго супала з прызывам у Чырвоную Армію. Трапіў ажно ў Прыволжскую ваенную акругу, дзе ў адной з часцей служыў старшым пісарам. Пасля быў намеснікам палітрука роты, потым — батарэі Закаўказскай ваеннай акругі. У гады Вялікай Айчыннай вайны — сакратар ваенкамата штаба арміі ў Іране, на Крымскім фронце. У далейшым — літаратурны супрацоўнік дывізійнай газеты «В бой за Родину!» — Варонежскі, 2-і Беларускі, 1-ы Прыбалтыйскі франты.

У мірны час паэт быў адказным сакратаром «Настаўніцкай газеты». Перайшоўшы ў «ЛіМ», быў загадчыкам аддзела публіцыстыкі, потым адказным сакратаром, намеснікам галоўнага рэдактара. Некаторы час працаваў уласным карэспандэнтам «Литературной газеты» па Беларусі. З 1957 да 1972 года быў адказным сакратаром часопісам «Полымя», а да выхаду ў 1978 годзе на творчую працу — старшым рэдактарам выдавецтва «Мастацкая літаратура».

З першымі вершамі творца выступіў рана. «Найдзеная праўда» была апублікавана 20 лютага 1934 года ў газеце «Чырвоная змена». Другі верш – «На расстанні» – 11 снежня ў тым жа годзе ў часопісе «Піянеры Беларусі». Аднак гэтыя публікацыі, як і наступныя, уключаючы і тыя, што з'явіліся ў гады Вялікай Айчыннай вайны, нічым адметным не вызначаліся. Як і тое, што ўвайшло ў першы зборнік «Шляхі» (1947

У свой час Аляксандр Мікалаевіч адшукаў шмат матэрыялаў і дакументаў, звязаных з жыццём і творчасцю Максіма Багдановіча.

Алесь Бачыла здзейсніў падарожжа ў Яраслаўль, дзе сустрэўся са зводным братам паэта Паўлам Багдановічам, які перадаў даследчыку шмат матэрыялаў і дакументаў з сямейнага архіва. Пазней гэтыя матэрыялы былі перададзены на захаванне ў фонды Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, у фонды Літаратурнага музея Максіма Багдановіча. Падтрымліваў стасункі Алесь Мікалаевіч са стрыечнай сястрой паэта Ганнай Валасовіч-Гразновай, з Людвікай Сівіцкай-Войцік (Зоськай Верас) з іншымі асобамі, што ведалі Максіма Багдановіча.

У творчым багажы Алеся Бачылы кніга «Дарогамі Максіма», лібрэта оперы-паэмы «Зорка Венера», сцэнар дакументальнага фільма «Цярновы вянок паэта», шмат артыкулаў.

«Зорка Венера» — не адзінае лібрэта Алеся Бачылы, пакладзенае на музыку Юрыем Семянякам. Плён яго творчай садружнасці з Юрыем Уладзіміравічам і оперы «Калючая ружа», «Калі ападае лісце», аперэта «Паўлінка», а з Аляксеем Туранковым ён напісаў оперу «Яснае світанне». Былі ў яго і зборнікі гумарыстычных вершаў «Кавалер Мікіта» і «Мне купілі самакат», адрасаваныя дзецям. Двойчы пры жыцці выходзіла выбранае: «Снежная балада» (1968) і двухтомнік «Выбранае» (1978).

Шкада толькі, што не дачакаўся паэт Збору твораў у трох тамах: 4 студзеня 1983 года Алеся Мікалаевіча не стала. А дзякуючы трохтомніку можна прасачыць, наколькі шматгранным талентам ён валодаў. У два першыя тамы, што выйшлі ў 1986 годзе, увайшлі вершы, паэмы, лібрэта. Некаторыя з іх прадстаўлены і ў трэцім томе, што з’явіўся ў 1987-м. Цікавасць у ім уяўляюць і літаратурнакрытычныя артыкулы, напісаныя ў розны час, асобныя пераклады, зробленыя ім з іншым моў, а таксама аўтабіяграфія.

Кепска толькі тое, што сёння ўжо знайсці яго можна далёка не ва ўсіх бібліятэках. Праўда, некалькі гадоў назад аб выданні паэтычнай спадчыны свайго земляка парупіліся пухавіччане, і кніга «Радзіма мая дарагая» пабачыла свет у тагачасным выдавецтве «Літаратура і мастацтва».

200 год з дня нараджэння Уладзіслава Сыракомлі. Цікавыя факты з жыцця паэта

Выстаўку графікі і жывапісу «Партрэт роднай зямлі», прымеркаваную да 95-годдзя з дня нараджэння мастака Міхаіла Карпука, адкрылі 26 сакавіка ў Галерэі мастацтваў Леаніда Шчамялёва.

Выстаўку прадставілі ў ходзе праекта «Класікі — сучаснікі», які рэалізуецца сумесна з Беларускім саюзам мастакоў. У экспазіцыі больш за 50 твораў мастака. Ён знакаміты сваімі непаўторнымі краявідамі роднай Беларусі, у якіх паказваў мілыя сэрцу, знаёмыя з дзяцінства і горача любімыя вобразы прыроды. Міхаіл Карпук пісаў краявіды Брэстчыны, Гродзеншчыны, Гомельшчыны, Магілёўшчыны і Міншчыны.

Міхаіл Карпук (1930–2018) нарадзіўся на Брэстчыне ў вёсцы Мыкшыцы. У 1962-м скончыў Мінскае мастацкае вучылішча ім. А. К. Глебава, а затым Маскоўскі паліграфічны інстытут. Жыў і працаваў у Мінску.

Сапраўды, прыхільнасць Міхася Карпука да краявідаў Бацькаўшчыны не можа не кранаць. Ён шмат разоў пісаў пейзажы: захаваліся сотні эцюдаў і замалёвак, складаных кампазіцыйных вырашэнняў. Ён вірутозна перадаваў непаўторнае хараство беларускай прыроды – як незвычайна адметнай, своеасаблівай і ў той жа час задуменна паэтычнай.

Графічныя работы мастак выконваў пераважна алоўкам, сангінай і пастэллю. Яго карціны ўражваюць незвычайнай мяккасцю, плыўнасцю ліній і рыс, дакладнасцю ў перадачы дэталяў, кажуць аб шматграннасці мастацкай палітры.

Мноства карцін Міхаіл Карпук прысвяціў порам года, тонка прымячаў нюансы прыродных з’яў: «Сонечны дзень» (1978), «Пахмурны дзень» (1977), «Слуцкі матыў» (1980), «Рака Бобр» (1981), «Матыў вясны» (1991), «Срэбраная зіма» (1993), «Подых вясны» (1995), «У родным краі» (1997) і інш. На многіх палотнах мастак выяўляў не толькі мясцовыя пейзажы, але і выдатныя мясціны роднага краю «Капліца Святой Барбары ў Высокім» (1967), «Высокаўскі Троіцкі касцёл» (1973).

Манументальная серыя краявідаў Міхаіла Карпука, што налічвае сотні твораў, – гэта не проста прыгожыя замалёўкі з натуры, яны даюць вялікую пазнавальную інфармацыю і складаюць графічную панараму роднай зямлі, вясковага жыцця, культурнай спадчыны народа: «Навагрудскае замчышча» (1981), «Мірскі замак» (1983), «Восеньская раніца» (1994), «Хутар» (1995), «Навальніца» (1996), серыя «Па месцах радзімы Хруцкага» (1997–1998), «Зіма прыйшла» (2007).

У старым куточку Мінска, у «Троіцкім прадмесці»  знаходзилася творчая майстэрня М. А. Карпука, утульная і светлая, як і яго творы, якія даруюць нам радасць і адчуванне вельмі сур’ёзнага, глыбокага, значнага – судакранання з роднай прыродай.

Мы ведаем Міхася Карпука як мастака, які звязаў свой лёс з тэлебачаннем і кіно. Канцэртныя праграмы, дзіцячыя і дарослыя перадачы, літаратурныя пастаноўкі, мастацкія стужкі – такі вялікі дыяпазон яго працы. За 15 гадоў, адданых тэлебачанню, ён аформіў інсцэніроўкі «Песня музыкі» па Якубу Коласу, «Якаў Багамолаў» М.Горкага, «Крах» па п'есе Л.Талстога, «Уся каралеўская раць» Р.Уорэна. А з 1972 г. ён працаваў ужо мастаком-пастаноўшчыкам на кінастудыі «Беларусьфільм», аформіў тэлевізійныя фільмы «Парашуты на дрэвах», «Ганнушка», «Канец бабінага лета», «Апошняе лета дзяцінства».

Шматгадовая праца на тэлебачанні і кінастудыі ўзбагаціла мастака назіраннямі і ўражаннямі, дапамагла яму развіць кампазіцыйнае майстэрства, уменне бачыць прастору глыбока, пісаць панарамныя краявіды. І ў той жа час у графіцы ён быў тонкім лірыкам і прыхільнікам выразнай дэталі.

Выстаўкі мастака адбываліся ў Беларусі, Літве, Польшчы, Швецыі. Творы знаходзяцца ў музеях і ў прыватных зборах Беларусі, Польшчы, Расіі, Германіі, Бельгіі, Даніі, Швецыі, Люксембургу, Італіі, Ізраіля, Сірыі, ЗША і Канады.

Колеры Каўказа. Выстаўку Аляксандра Рубца прэзентавалі ў Мінску

Персанальную выстаўку жывапісу Наталлі Панковай «Каляровы час» прадставілі ў арт-гасцёўні «Высокае месца».

У Наталлі Панковай свой свет, афарбаваны ярка і эмацыйна. Яна стварыла яго для сябе даўно, яшчэ ў далёкія 1980-я гады. Аўтар лічыць першай крыніцай свайго натхнення менавіта рускі пейзаж і нацыянальны каларыт Ніжагародскага краю з яго традыцыйным гарадзецкім роспісам. Як ні дзіўна, менавіта ў сціплых і стрыманых па каларыце месцах, якія яе атачалі з дзяцінства, яна знайшла свае колеры і гармонію.

Асноўныя матывы жывапісу Н. Панковай — экзатычны пейзаж, касцюміраваны партрэт, выява вандроўных, гуляючых, святочна апранутых людзей. Мастак запрашае нас у маляўнічы і ўзнёслы свет, дапамагаючы адарвацца ад клопатаў, успомніць аб тым, што ёсць на свеце яркасць і прыгажосць, аб свеце, дзе сустракаюцца мара і яе натуральнае ўвасабленне.

Экспазіцыя прадэманстравала эвалюцыю мастацкага стылю Наталлі Панковай, адлюстроўваючы яе індывідуальнае ўспрыманне свету праз разнастайныя тэхнікі і выразную палітру.

Як адзначылі ў міністэрстве міжнародных і міжрэгіянальных сувязей Ніжагародскай вобласці, 2025 год з'яўляецца юбілейным для мастачкі, і выстаўка «Каляровы час» павінна адзначыць яе значны ўклад у развіццё ніжагародскага мастацтва.

Як ужо адзначылі, гэты год для Наталлі юбілейны і ў назве выстаўкі слова «час» нясе значны сэнс. Гэта, перш за ўсё, размова пра сваё, пра асабістае, якое сыходзіць і ўцякае, але прыносіць плён, аб радасці хвілін і гадзін, аб вялікім шанцаванні быць творцам. Аўтар дзеліцца з намі шчасцем, якое змаглі падарыць гады творчасці, пачуццём кахання да людзей і свету — усё гэта чытаецца ў саміх творах.

Шуканні Наталлі Панковай — рэдкі выпадак, калі жывапіс, які прынята называць дэкаратыўным, утрымлівае ў сабе канцэпцыю, якая задавальняе патрэбу чалавека нашых дзён у эмацыйным, актыўным і вытанчаным па сваіх формах мастацтве.

На выстаўцы прадстаўлена больш за 30 работ. Мастачка запрашае нас у маляўнічы і ўзвышаны свет, дапамагаючы адарвацца ад клопатаў, успомніць аб тым, што ёсць на свеце яркасць і прыгажосць, аб свеце, дзе сустракаюцца мара і яе натуральнае ўвасабленне.

Жывапіс Наталлі Панковай бачылі ў многіх краінах свету, яго творчы падыход аказаўся блізкім і эмацыйным іспанцам, і стрыманым фінам, і спрактыкаваным французам. Для мінскіх гледачоў выстаўка Наталлі стане яркім акцэнтам прыемнага настрою напярэдадні пачатку цёплых дзён.

Выстаўку выцінанкі і саломапляцення прэзентавалі ў галерэі «Універсітэт культуры»

У мастацкай галерэі «Універсітэт культуры» ўрачыста адкрылі выстаўку саломапляцення і выцінанкі майстроў горада Мінска «Зямныя мары».

На выстаўцы прадстаўлена больш за 130 работ майстроў па саломапляценні і выцінанцы. Нядаўна гэтыя два традыцыйныя для беларусаў віды творчасці ўвайшлі ў спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. «Такія віды дэкаратыўна-прыкладной творчасці — гэта гонар нашай нацыі. На выстаўцы прадстаўлены не толькі работы народных майстроў, але і тых творцаў, якія з'яўляюцца кіраўнікамі непрафесійных аматарскіх творчых калектываў. Яны перадаюць сваё майстэрства маладому пакаленню. Гэта важна, бо гэта наша культура, аснова» — падкрэсліла на адкрыцці намеснік дырэктара дзяржаўнай установы «Мінскканцэрт» Вольга Цыбульская.

Саломапляценне — адно з найстаражытных рамёстваў у Беларусі. Розныя фігуры з саломкі — гэта не проста цацкі, гэта сімвалы бажаства, памочнікі і абаронцы. Беларускія творы з саломы не маюць аналагаў у свеце, з'яўляюцца адной з найбольш нацыянальна адметных форм выяўлення духоўных каштоўнасцей і мастацкіх традыцый беларусаў.

Творы з саломы хутчэй не функцыянальныя, а эстэтычна цікавыя. Тут вам і саламяныя вяночкі, і вазачка з кветкамі, і фігуркі жывёл, і шкатулкі. Акуратнасць і карпатлівасць прыкметная ў кожным вырабе.

— Я да саломапляцення прыйшла ў даволі сталым узросце. Да гэтага была бухгалтарам і нават не ведала, што можна ствараць такія цудоўныя рэчы. Напэўна, галоўныя якасці, якія павінны быць у майстра па саломапляценні, — уседлівасць і любоў да творчасці. Па-іншаму ніяк, — упэўнена майстар Валянціна Пазнякова.

Свае работы  на выстаўцы паказалі 16 майстроў. Адной з іх стала Валянціна Слючэнка, якая ўжо больш за 50 гадоў займаецца выцінанкай. «Па адукацыі я архітэктар, працавала ў рэстаўрацыйных майстэрнях. Аб'ехала ўсю Беларусь, любіла і пазнавала сваю родную краіну. Былі працяглыя камандзіроўкі, і падчас нашых вячорак мы займаліся выцінанкай. Гэта была сярэдзіна 1970-х гадоў» — распавядае майстар.

Пайшла працаваць у школу. Дзякуючы Валянціне Слючэнка ў 1984 годзе Міністэрства адукацыі зацвердзіла праграму для школьнага гуртка «Выцінанка».

Выкладаючы, майстар не забывалася тварыць для сябе. У кожны прыдуманы сюжэт яна ўкладвала свае эмоцыі, перажыванні і ўражанні. Натхненнем магло служыць што заўгодна — ад важных жыццёвых падзей да проста новай незвычайнай паперы. А яшчэ Валянціна Слючэнка рада, што выцінанка знаходзіць усё больш адлюстравання ў сучасным свеце: з'яўляецца на ўпрыгожваннях, банэрах, дамах.

Яшчэ адным майстрам, але ўжо па саломапляценні, стала Алена Таляронак. Яна расказала, што доўгі час працавала з дзецьмі ў цэнтры дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі «Ветразь», цяпер выйшла на заслужаную пенсію, але тварыць не перастае. «Да саломкі я прыйшла ў сталым узросце. Тады я і не ведала, што такую ​​прыгажосць можна стварыць з гэтага матэрыялу. Неяк адзін раз была ў швагеркі і ўбачыла выраб з саломкі. Сама я з вёскі і да гэтага бачыла прыгажосць саломы як прыгажосць палёў, а тут ўбачыла яе з іншага боку. дома паспрабавала нешта змайстраваць. З гэтага моманту саломапляценне стала справай майго жыцця», — распавяла майстар.

Старшыня Беларускага саюза майстроў народнай творчасці Яўген Сахута нагадаў, што зусім нядаўна, пасля змянення заканадаўства, усе грамадскія аб'яднанні павінны былі арганізаваць абласныя і Мінскае гарадское аддзяленні. Выстаўка «Зямныя мары» стала адным з першых мерапрыемстваў, падрыхтаваных Мінскім гарадскім аддзяленнем. Ён падкрэсліў, што нашы майстры гэтых двух відаў творчасці заўсёды ўражвалі замежных гасцей, якія не раз да нас прыязджалі з-за мяжы і прасілі навучыць іх нашым традыцыйным відам мастацтва.

«Беларуская карзіна — гэта асобны сусвет». Алена Гурэцкая раскрыла сакрэты лозапляцення

У Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь адкрылі выстаўку «Каўказу… Аляксандр Рубец. Жывапіс».

Аляксандр Рубец — расійскі мастак беларускага паходжання, прадстаўнік рускай і савецкай мастацкай школы канца 1960-1970-х гадоў, працуе ў жанры пейзажа, нацюрморта, партрэта. На выстаўцы творчасць Аляксандра Рубца прадстаўлена двума жанрамі: пейзажам і нацюрмортам. Усе творы напісаны за апошнія 12 гадоў актыўнай работы майстра ў тэхніцы алейнага жывапісу.

Майстар прывёз у Мінск 50 работ: краявіды і нацюрморты. На карцінах — дзіўны, яркі, хвалюючы каўказскі каларыт, такі нязвыклы ў беларускіх шыротах: доўгагорлыя збаны-кумганы, сакавітыя вінна-чырвоныя гранаты, фантастычныя сілуэты гор… І ва ўсім гэтым адчуваецца подых беларускай класічнай школы жывапісу.

— Ідэі карцін нараджаюцца з жыцця, — кажа Аляксандр Рубец. — Кумган — гэта  крыніца жыцця. Гранаты — плён, які сімвалізуе сям'ю, нараджэнне, нашчадства… Горы — вялізныя волаты, мільёны гадоў яны існуюць, а чалавечае жыццё хуткаплыннае.

Аснову экспазіцый склалі творы з калекцыі аўтара. На адкрыцці выстаўкі ён падарыў чатыры свае работы Нацыянальнаму мастацкаму музею.

Старшыня Беларускага саюза мастакоў Глеб Отчык на адкрыцці праекта адзначыў важнасць адносін паміж народамі Беларусі і Расіі:

— Выстаўка Аляксандра Рубца — гэта мост паміж мастацтвам Беларусі і Расіі. Нягледзячы на ​​тое, што работы прысвечаныя Каўказу, у іх адчуваецца беларуская энергетыка. З гэтымі работамі мастак праехаў па Беларусі, мы адкрывалі яго выстаўкі ў Слуцку, Гродне, Брэсце, зараз вось у Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі. Кожны раз бачу зусім новае прачытанне карцін Аляксандра Рубца. У розных залах, у розным святле, на рознай вышыні яны і адчуваюцца па-рознаму. І ад яго прац не стамляешся, толькі захапляешся глыбінёй яго філасофіі, падыходу да жыцця, да міру.

Творчасць Аляксандра Рубца нададзена якасцю крос-культурнай успрымальнасці. У яго атмасферных палотнах з асаблівым размашыстым ходам пэндзля пераплятаюцца рысы некалькіх культурных традыцый. Творы ўяўляюць аб’яднальную сілу, якая збліжае людзей эмацыйна і на аснове агульных чалавечых каштоўнасцей.

Дырэктар Навукова-даследчага інстытута тэорыі і гісторыі мастацтваў Расійскай акадэміі мастацтваў Сяргей Ступін у прывітанні ад імя акадэміі адзначыў, што адкрыццё гэтай выстаўкі — падзея асабліва важная, таму што злучае ў мастацтве Беларусь і Стаўраполле, аднолькава важныя для творчасці і жыццёвага шляху мастака.

Творчасць Аляксандра Рубца добра вядома і нязменна знаходзіць эмацыйны водгук у наведвальнікаў музеяў і галерэй, у якіх экспануюцца яго творы. Гэта мастацтва ўносіць непаўторны ўклад у стварэнне адзінай культурнай прасторы дзвюх брацкіх краін.

Краявіды мастака — гэта свайго роду рэалізацыя яго ўяўленняў аб свеце, жаданне перадаць устойлівасць і веліч прыроды Каўказа. Кожны з прадстаўленых на выставе пейзажаў адрозніваецца арганічнай прыгажосцю каляровых сугуччаў, маляўнічай архітэконікай формы, рэльефнай фактурнасцю, шырынёй дыхання, прастатой і выразнасцю творчай думкі, якая заўсёды знаходзіць ясны і пластычны выраз у прадстаўленай натуры.

Нацюрморты Аляксандра Рубца характарызуюцца асаблівым бачаннем натуры, якое знаходзіць пластычны выраз у самой тканіне мастацкага твора. У пейзажах і нацюрмортах Аляксандра Рубца матэрыя, ажыўленая колерам і дынамічным мазком, раскрывае паэзію фізічнага матэрыяльнага быцця прыроды Каўказа і свету рэчаў чалавека. Мастак здолеў стварыць сваю ўласную жывапісную прастору, якая існуе ў асаблівым вымярэнні, дзе пануюць колер, форма і пачуццё.

Сінтэз навуковага і творчага. Персанальную выстаўку Аляксандры Дзятлавай адкрылі ў галерэі М.Савіцкага

Андрэй Скрыпка хаця і выхваляка, але сёння надзвычай тактоўны. Не толькі з суседскім сабакам першым павітаўся, нават з сарокаю, што сустракала заспаную дзятву. Як толькі пераступіў школьны парог таксама з усімі вітаецца. І ўсё папраўляе каўнерык белай кашулі. Нават Ясіка Флейту гэта зацікавіла, які з ранку да яго прыглядаўся:

— А што гэта ты сам сабе шэпчаш? Можа з кашуляю размаўляеш?

— А хаця б і так!

Аднекуль зусім зблізку пачуўся глухі незнаёмы галасок: “А чаму б і не! Было б з кім.”

Дзе хаваюцца кемлівасць і спрыт?

— Настаўніца казала, што ты адзіны, хто назіраў зацьменне Месяца, ці праўда? Ты што на неба лазіў?

— Ага, на неба! А ты не бачыў?

— Увесь вечар прасядзелі класам ля тэлевізараў, шчоўкалі-шукалі па розных каналах. Не знайшлі!

— А па якой праграме было тое зацьменне?

На гэты раз Скрыпка як не лопнуў ад смеху.

— Па першай паказвалі, як я з гарышча за месяцам цікаваў! – тлумачыў крыху ачомаўшыся Андрэй. – Нават спрабаваў змераць адлегласць да Месяца. Зараз самыя вялікія акадэмікі ўзгадняюць прапанову самога Касмічнага Прэзідэнта аб прысваенні мне звання акадэміка, не чулі?

— Якая галава!

— Тады пры чым тут праграма? З гарышча!

— Навука патрабуе і рызыкі, і ахвяр! – усміхаўся герой ночы. - Праўда кашуляй прыйшлося ахвяраваць, а так усё нармальна.

— Во як табе удалося! – з зайздрацю кажа Юрась Дубінка.

— Ну вось, - прашаптала чарадзейная Белая кашуля, - нарэшце хаця б у вачах аднаго павысіў сваю самаадзнаку і выглядаеш актыўным і паспяховым вучнем.

— Удалося? Вучыцца трэба, тады і вам будзе ўдавацца! – горда адказаў Андрэйка.

— Што вы - герой! Вось сёння і паглядзем твае адзнакі па краязнаўству! – не сунімаўся Яська.

— Ну і паглядзем!

— Калі абвяшчаюць адзнакі за чвэрць, гэта ўрачыстасць ці не? Ці для цябе гэта будзённы дзень? – спытала Белая кашуля. – Толькі не ідзі з ім у заклад! Для цябе гэта рызыка.

— Можа, пакуль і рызыка. Гэта і для мяне быў бы ўрачысты дзень, але калі я ведаю, што па пісьму і матэматыцы я колькі разоў на гусі катаўся, стрымліваю, як кажуць, сваіх коней, — ціха, каб хаця не пачуў сябар, ён тлумачыў Белай кашулі, смеючыся ў вусны.

Настаўніца адкрыла класны журнал. У класе панавала цішыня. Хто падрыхтаваўся запісваць свае адзнакі, а Скрыпка заплюшчыў вочы і ўявіў кухонныя шалі вагаў, на якіх яго мама ўзважвае прадукты пры хатніх нарыхтоўках. Гэтак і ён “клаў” на адну талерку горшую адзнаку, на другую – лепшую. Куды пакажа стрэлка? Калі да лепшай адзнакі – бацькам так і патлумачу, што іду ўгору, але калі наадварот – што скажу?

Уладзік Мудроў, Белая Геаргіня, нават Жэнік Кузнечык глядзелі як не ў рот Настаўніцы, бо яе сумнаваты голас набраў колераў і зараз віншаваў выдатнікаў. Вядома ж, іх у першую чаргу.

Потым голас Настаўніцы зрабіўся шэрым, і гэты колер належаў слабым вучням.

— Некаторыя схітрылі перад класам, - нагадала справядлівая і ўсюдыісная Сарока, якая   ўляцела ў прыадчыненую фортку. – Вунь з гары-ы  ката-а-юцца, ды ў сне-е-жкі забаўляюцца. І мне ад іх таксама дасталася, - Сарока паказала на звісаючае крыло.

— За гэта трэба панізіць ім адзнакі! – вымавіў Скрыпка.

— Натуральна! Натуральна! Пані-і-і-зіць адзна-а-а-ку! – затрашчала Сарока. – О-ох, як балі-і-ць маё крылца!

— Не хвалюйцеся за іх, - адказвала Настаўніца.  – Разберамся. – А ты, Сарока, лепш ляцела б адсюль! Тут без памагатых разберамся.

— Можа і разберацеся, а мне ж патрэна ведаць!

Троечнікі хіхікалі, знарок нават не слухалі, хаця надзьмулі шчокі, хутчэй рабілі выгляд, што зацікаўленыя ў адзнаках. Ведалі, што Настаўніца заўжды трымае сваё слова, калі абяцала панізіць і за дрэннае пісьмо, і за хохмы, што пасылалі па класе, то панізіць.

Яны ўвачавідкі сачылі, калі чарга дойдзе да Скрыпкі. Андрэй маланкава расшпіліў пінжак, падаючы асаблівы знак прыязнасці. Сарока тут жа села яму на плячо.

— У цябе, хлопча, не ўсё так блага, - прасакатала Сарока. – Бачыла, што ты можаш значна лепш, але…

— З сённяшняга дня моцным серадняком можа сябе лічыць і Андрэй Скрыпка, - нарэшце пачуўся голас Настаўніцы. – Здатны, але ленаваты вучань. А вось па краязнаўству ў яго самая высокая адзнака. Тут ён лепшы за ўсіх!

Ніхто не чакаў ад Скрыпкі такога поспеху. Усе позіркі скіраваліся на яго парту. Ведаў ён выхадкі некаторых: Дубінка бы лепей на парту ўскочыў, чым дазволіў Андрэю стаць у адну шарэнгу з выдатнікамі.

Настаўніца заўважыла няшчасны выгляд і разгублены позірк Скрыпкі.

— Чаму толькі па краязнаўству?

— Пакуль па краязнаўству, але бачу, як ты больш сур’ёзна пачаў ставіцца да ўсіх прадметаў, і ў наступнай чвэрці будзеш упоравень з выдатнікамі, - сказала, нібы ўратавала Скрыпку ад вялікай крыўды, Настаўніца.

— Я ж казала, я ж казала! – азвалася задаволеная Сарока, пакруцілася каля Скрыпкі і вылецела ў фортку.

У класе пачуліся смяшкі, зашалясцелі сваімі старонкамі падручнікі. Андрэйка расчырванеўся і апусціў голаў, маўчаў.

— А ты хацеў каб мець лепшыя адзнакі? – не стрымалася Белая кашуля.

— Так, хацеў.

— Пацешна. Тады не дужа завіхайся вунь ля тых вісусаў! Менавіта там хаваюцца твае кемлівасць і спрыт.

— Здрадніца. І чаго толькі я цябе надзеў, лепш быў бы ў старой шэрай кашулі, якую на доследах Месяц сваім ражком парваў.

— Ты не спяшайся з вывадамі! Усё ў нас наперадзе, дружа!

Пачатак сяброўства

Калі дзятва вывалілася са школы, гурт адразу распаўся: усе разышліся па сваіх групах – дзяўчынкі да дзяўчынак, а хлопчыкі разбіліся спачатку на дзве, а як пакамандавала новая клапатлівая важатая, ролю якой смела на сябе ўзяла Сарока  на некалькі дробных разышліся.

— Лічыш, што гэта толькі ў мяне ўсё з-за такога сяброўства? - з абразлівай сур’ёзнасцю прамовіў Андрэйка. – Я не дам абдурваць сябе! Разам з тым аднаму вельмі сумна.

— Не давай сябе абдурваць! Але ж і розум свой май! – не адлятала ўсё тая ж хітрая Сарока.

Андрэйка раптам махнуў сябрам рукою, і з радаснай усмешкай прадэкламаваў:

Хто ідзе крывой дарогай,

Пагубляе ў жыцці многа.

А каго не зрушыць з месца,

Не выдатнік той, а цеста.

— Ці чулі, ці чулі? Скрыпка паэтычны экспромт выдаў! – сакатала неўтаймоўная Сарока.

Дзеці зарагаталі, а вось праходзячая побач Настаўніца прыязна ўсміхнулася і то мусіць, дзеля прыстойнасці, а можа і па шчырасці сказала:

— Я такі прыгожы вершык ад трэццякласнікаў яшчэ не чула!

Скрыпку падалося, што яна нават узрадавалася, бо падыйшла і пагладзіла яго па галаве.

Андрэйка спыніўся і здзіўлена глядзеў на Настаўніцу, нібыта не разумеў, што яна яму кажа. І сапраўды ж ён колькі разоў яе падводзіў і з матэматыкай, і з пісьмом. Да гэтай пары яе словы “Кажаш, кажаш, а яму -ані шум баравы”, як стрэмка заселі ў галаве. І раптам такое.

— Бач ты яго! А ў класе і не ўбачыш, каб руку падымаў, і не пачуеш цябе. Вось ты і сам пераканаў мяне тым, што многа на што здатны, і шкодныя звычкі, якіх ты нахапаў ад іншых будуць пакрысе знікаць, - падбадзёрвала Настаўніца.

Андрэйка толькі дзівіўся, што яго пачалі ўхваляць. “А можа гэта такі манеўр, - разважаў. - У наступнай чвэрці ўсё само сабой высветліцца.”

Пааглядаўся ён навокал, ці чуе хто з аднакласнікаў, падумаюць яшчэ, што гэта ён, Скрыпка, улешчвае Настаўніцу, каб тая пад канец года паставіла лепшыя адзнакі. Калі так, то б мог імгненна сарыентавацца і хутка яму адказаць. Але нікога, акрамя ўсміхаючага маладога дубка, што шалясцеў сваёй лістотай побач не было і ён, закінуўшы за плечы ранец, кінуўся да аднакласнікаў.

— А давайце, сябраваць! – нечакана для ўсіх прапанаваў Андрэйка.

— Ну, давай, калі не жартуеш! – пагадзіўся крумяненькі выдатнік Уладзік.

Астатнія таксама заківалі галовамі ў знак згоды. І кожны з палёгкай уздыхнуў у знак прымірэння. І як ўсяроўна спецыяльна для  гэтай сітуацыі аб’явіўся малы, але кемлівы Саламон.

Калі і галава павінна прасіць у ног розуму

— Вось і цудоўна! І мы зараз пойдзем вунь да таго стаўка, - паказаў Саламон, малодшы брат Уладзіка Мудрова.

— Хто ж ходзіць да вады? – раптам аднекуль з’явілася важатая Сарока-белабока. – Да вады патрэбна стрымгалоў імчацца.

— А што, давайце!

— Прапаноўваю бегчы на час, – вылучыўся Андрэй.

— А ў мяне і гадзіннік татаў маецца! – азваўся Саламон.

— Гадзіннік давай мне! – закружылася над малым Сарока. – Я самы справядлівы суддзя!

— Давай сюды сваю бліскаўку!

— Я табе зараз як дам па бела-чорнай хрыбеціне, што кірунак дахаты згубіш! – адказваў Саламон, - І хаваў наручны гадзіннік глыбей у рукаво кашулі.

Андрэй з Уладзікам ведалі, што перад бегавымі дыстанцыямі важна масіраваць ногі. І зараз ім нічога лішняга не патрэбна – ні формы, ні стартавай рысы, як і стартавы пісталет з фінішнай стужкаю.

— Старт вось тут, - Саламон паказаў на драўляны брусок, што ляжаў на траве.

Хлопчыкі паскідалі верняе адзенне і сталі на старт. Меліся бегчы да адзінокай вольхі, што стаяла як не на беразе става.

Юрась і Жэнік начапілі на галовы нейкія істужкі, быццам спецыяльна трымалі для такой справы. А Дубінка яшчэ і паціраў рукі, дэманструючы мускулы.

— Вой мускуламі Дубінка хваліцца! – рассмяялася Сарока. – Такія і ў жабы на пятай лапе!

— Я цябе зараз як тую жабу знішчу! – злаваўся Юрась.

— Увага! Чужынцаў прашу пакінуць стадыён! – абвясціў строгі суддзя.

— Ой, стадыён знайшоў! — стракатала Сарока. — Трэба казаць так: “Увага! Хто будзе замінаць, таго пакараюць! Калі спаймаюць.”

— Стадыён не стадыён, а мужчынскія спаборніцтвы! І просім не займаць! – дружна запярэчылі хлочыкі.

— На старт! Па маім свістку вы пачынаеце забег. На гадзінніку ёсць секундная стрэлка, усё будзе дакладна.

— Увага! Суддзя ўзняў руку.

Чуліся глыбокія ўздыхі ўдзельнікаў спаборніцтваў. Хтосьці ў лёгкія набіраў свежага кіслароду.

Суддзя ўзняў да неба голаў, набраў у лёгкія паветра столькі, што свісту таго хапіла б падняць у паветра грузавы самалёт. І сам разам з хлопцамі як даў лататы.

Ён зараз самы галоўны ў спрэчцы найхутчэйшых з класа: першым абавязаны дабегчы і на фінішы замераць час кожнага.

— Іду на дрэва! – толькі пяткі юнага суддзі заблішчэлі.

Спрынтары прыпусцілі з усіх ног. Андрэй бег з краю, каб не трэба было нікога абмінаць. Але што гэта?

Узбоч яго з’явіўся новы ўдзельнік спаборніцтваў. Незвычайны ўдзельнік бег дужа гулка, раздзімаючы вусамі і кіруючы пляскатым вяслом.

— Хлопцы, ля мяне — Бабёр!

Хлопчыкі беглі, але здзіўлена маўчалі, некаторыя нават сцішвалі хаду, іншыя наадварот – актыўней працавалі нагамі, трымаючы рукі пры целе, каб не губляць каштоўныя секунды.

— Зірніце! І сапраўды Бабёр! Адкуль ён узяўся?

— Пачуў, што ў кагосьці кепскія справы, вось і вылез на помач са сваёй вадзяной хаткі, - пакпіў Уладзік.

Бабёр жа рассмяяўся, паказаўшы сваё вострыя зубы і прыпусціў з усяе сілы.

— Школьнікі, сцеражыцеся!

Спрынтарам здалося, што сэрцы іх скачуць прама пад пяткамі. Правільна! Матор павінен працаваць! Хутчэй!

Андрэй з Уладзікам ішлі ўпоравень, пакуль Андрэй не рвануўся наперад і ў апошнюю секунду ўскочыў на Баброву спіну.

— Вось гэта імпэт! – прамовіў Флейта. -Нікому не паверыў бы, каб тое сказалі пра Скрыпку. Вось астраном здзівіў, дык здзівіў.

Дубінка таксама апусціў долу голаў, сабраўся з духам і рвануў наперад. І ў апошнюю секунду пад яго носам прамільгнула Сарока:

— Куды нясешся?

Юрась ледзь паспеў узняць голаў, каб зірнуць наперад. Проста перад ім стаяла фінішнае дрэва! Ён паспеў крыху выкруціцца, але поўнасцю абмінуць не ўдалося, зачапіў плячом і…

Старая вольха, што была за фінішную рысу здрыганулася, застагнала, скінуўшы з сарочынага гнязда юнага суддзю, які, ратаваўся ад раз’ятранага Бабра, затрэслася ад пакутлівай крыўды і разляцелася на дробныя трэскі.

Разам з суддзёй знік у вадзе і  Бабёр.

Сарока смяялася так, што гуллівая вада ў раце наструнілася, падняла роўна з берагамі вузенькую рэчку, у якой болтаўся суддзя, але неяк злаўчыўся і выпаўз на бераг.

— Во гэта сапраўдны суддзя! Убачыў для сябе небяспеку - адразу ўскочыў на гняздо!

Ад смеху качаўся ўвесь стадыён.

— А як жа Бабёр?

— А што Бабёр! Выпадкова шляхі перакрыжаваліся: ён ад Выдры бараніўся, а вы беглі і …

— А каб галавою?

— Падфарціла табе, Скрыпка. Ох, як падфарціла! – ледзь не лопаў ад смеху вядомы  рацыяналізатар і вынаходнік Жэнік Кузнечык і рабіў такую міну, нібы яго ўся гэтая гісторыя не цікавіць.

Школьнікі смяяліся. Рэзультаты свае кожны ведаў, акрамя Юрася Дубінкі, бо ён чухаў счэсанае плячо і зліўся на дрэва, якое дагэтуль вытрымлівала злыя ўраганы.

— Тут хтосьці падштурхнуў тое дрэва, каб яно пасля з’явілася на маім шляху, - казаў Дубінка. – І мне перашкодзіла быць першям. І само загінула.

— Не спяшайся, Юрась! – жартавалі сябры. - Напачатку Андрэй, а толькі пасля ты ўзнімешся на ганаровы п’едэстал выдатнікаў. Дзеля сяброў павінен чалавек зведаць і горшыя моманты ў жыцці, ты гэта яшчэ перажывеш. І толькі пасля цябе – мы.

Флейта і Кузнечык выскаляліся, быццам нейкія першабытныя людзі на паляванні, рукі ўзнімалі, толькі дзіды ў іх не хапала. А яшчэ і свісталі ў пальцы.

— Андрэй быў першы, а Улад быў другі, астатнія – па-за часам, і ціха ўсе! – супакоіў мокры, але справядлівы суддзя. – І няважна – пад’ехаў ці не пад’ехаў. Важна, што ён не збочыў з маршруту! І нікому не нашкодзіў. А што скеміў – двойчы малайчына!

Дубінка глядзеў на знесенае ім дрэва і асвістваў уласны прйгрыш.

— Дарэмна, Юрась! Гэта якраз той выпадак, калі і галава павінна прасіць у ног розуму! – замацавала абвешчаныя вынікі спаборніцтваў красамоўная Сарока. І заўсміхалася так нявінна, як гэта толькі яна ўмее.

Разумны сшытак   

Як можна быць спакойным, калі табе пайшоў дзявяты год і ты ўжо многа чаго ведаеш і умееш! І цябе многа хто ведае.

Вось учора крочыць Андрэйка ў школу, а насустрач – маленькі белы Пудзель. Вітаецца, ажно прысядае і хвосцік яго ажно трымціць ад радасці.

— Добрай раніцы!

— Добрай раніцы, малыш! – адказвае Андрэйка. – Ты згубіўся ці прагаладаўся?

Сабачка круціўся, ўважліва глядзеў на хлопчыка, утрапёна віляючы тоненькім, з аловачак хвосцікам  і жаласліва прамаўляў:

— Я-я згубі-іўся!

Андрэйка скрывіў твар і прытуліў сабачку да сябе, і вось ужо тая маленькая жывая істота аблізала яго нос.

— Шкада, што няма для цябе часу. Прабач, але зараз нешта прыдумаем, - адказваў хлопчык, гладзячы белага Пудзеля.

Раптам з яго партфеля данесліся гукі, а пасля і знаёмы танюткі і праніклівы голас:

— Побач – крама, а там люду багата. Аднясі і скажы хаця б ахоўніку пра тое, што сабачук каралеўскай пароды. А сам - хутчэй у школу. Сёння – апытанка. Спазніцца ніяк нельга! – нагадаў надзейны сябар.

Так ён і зрабіў. З ахоўнікам яны ўміг паразумеліся, бо сабачук адразу быў накормлены і за пазухай прылашчаны.

— Дзякуй табе, Разумны сшытак! – Андрэйка ўсміхнуўся і паклаў яго на парту.

— Раю табе, дружа, ніколі не прымаць паспешлівых рашэнняў – напачатку добра падумай, каб не нарабіць памылак.

— Буду старацца! – на карысны досціп свайго лепшага сябра сур'ёзна адказваў Андрэйка.

У класе стаяў незвычайны шум, кожны цягнуў руку ўгору, стараўся першым адказаць.

Апытанка праходзіла весела, бо вучні былі актыўнымі, асабліва вызначаўся Андрэй. І Настаўніца, кінула цёплымі вачыма на трэцюю парту, і назвала яго лепшым на ўроку.

— Малайчына! – шаптаў Разумны сшытак. – Так і надалей старайся!

Андрэйку таксама зрабілася цёпла, і ён хуценька адкрыў дапаможнік да наступнага ўрока.

Што адбывалася далей - сачыце за працягам дзівоснай 6-й часткі «Шкодных звычак…» ў бліжэйшых выпусках старонкі Казкатэрапіі.

Шаноўныя дзеці, абмяркоўвайце гэтыя казачныяя гісторыі. Выберыце для сябе галоўнага героя з карыснымі звычкамі. Якія выпадкі з яго удзелам найбольш запомніліся? Чаму? Паразважайце.

Папярэднія часткі казкі чытайце тут:
Шкодныя звычкі не пазычаюцца або Калі вучоба не ў радасць (казка) + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або калі вучоба не ў радасць. Частка 2 + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або Калі вучоба не ў радасць. Частка 3 (казка) + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або Калі вучоба не ў радасць. Частка 4 (казка) + аўдыё

Даўней лекары лічылі, што запаленне звязана з тым, што нейкая атрутная вадкасць расцякаецца па ўсім целе. Адсюль і пайшла назва хваробы — рэўматызм (ад грэцкага rheuma — плынь). Само гэтае паняцце ўвёў рымскі доктар і прыродазнаўца Клаўдзій Гален.

 Лезь у печ!

 У нашых продкаў гэтая хвароба мела некалькі назваў: рыматыз, раматус, рэўматык, ламата. У народнай медыцыне беларусаў спрадвеку існавалі розныя метады лячэння. Самым дзейсным лічылі праграванне.  Хворага чалавека клалі ў прапаленую печ і абкладалі аўсянай саломай. Хворыя месцы змазвалі рознымі адварамі (брусніцаў, верасу, бярозавых пупышак, рамонку), прыкладвалі лісты лапуха і багульніка, рабілі ванны з верасу. Хрэн з соллю настойвалі на гарэлцы. Мухаморы залівалі гарэлкай і на тры тыдні закопвалі ў зямлю.

Шырока выкарыстоўвалі прадукты жывёльнага паходжання. Цела націралі барсучыным тлушчам або косным мозгам і тлушчам каня ці аленя. На гарачым попеле растоплівалі каровіна масла і, калі яно закіпала, здымалі шум. Потым дадавалі такую ж частку моцнага хлебнага віна (гарэлкі) і запальвалі. Пасля  таго, як віно выгарала, атрымлівалася мазь, якая добра дапамагала ад усялякай ламаты.

Лячылі раматуз і з дапамогай мурашоў ды дажджавых чарвякоў. Вясной ставілі кубак у мурашнік роўна з берагамі, налівалі туды траціну гарачай вады. Як мурашы напаўзалі, то ўтваралася кіслата. Вадкасць працэджвалі і пералівалі ў бутэльку, куды яшчэ дадавалі траву-змяёўку. У маі збіралі дажджавых чарвякоў. Адразалі ім галовы і клалі ў слоік. Налівалі туды алей і ставілі на сонца. Такія лекі лічыліся дзейснымі на працягу года.

«Дубок, дапамажы…»

Рэўматызм лячылі таксама сакральнымі ніткамі. У Чысты чацвер у трох кутах хаты выпрадалі тры ніткі. Пасля таго, як на іх завязвалі па дзевяць вузлоў, яны станавіліся лекавымі ад ламаты. Паводле павер’яў, дапамагалі і ніткі, якія засталіся ад кроснаў пасля ткацтва. Таксама, калі ад цяжкай працы рука ў суглобе апухала і балела, раілі перавязваць яе тым матузком, якім быў звязаны венік.

Ад ламаты ў спіне трэба было апоўначы тры разы абысці вакол лазні і каля кожнага рога па тры разы пацерціся спінай. Пры болях у “сярэдзіне” раілі падыйсці да магутнага дуба і стаць да яго хворым месцам. Пры гэтым трэба было сказаць: «Дубок, дапамажы, ты сільны, магутны. Падзяліся са мной сіламі, зрабі, каб і я быў такі».

Выкарыстоўвалі знахары і адмысловыя замовы, звернутыя непасрэдна да самой хваробы. Напрыклад, казалі: «Раматус, атрытус, прашу цябе, не хадзі па (імя) целу, не ламі косці, не падцягівай жыл, а ідзі ў чыстае поле, а ў чыстым полі зялёны луг, а ў тым лузе кудравы дуб, а пад тым дубам раматус і атрытус, п’юць, гуляюць, праз болі гукаюць. Раматуса, атрытуса (імя) к сабе падзываюць, з косці (імя) раматуса к сабе вызываюць, пад зялёны дуб закапаюць. Здровась, Марыя. Амінь».

Цудадзейныя камяні…

Згодна з народнымі вераваннямі, рэўматызм лячылі сакральныя камяні і крыніцы. У Крупскім раёне за вёскай Сомры каля дарогі ляжаў камень, які называлі Божае Крэсла. Каб вылекавацца, садзіліся на камень хворай спінай да высокага выступу і маліліся. Пасля на камень клалі аброк: яблыкі, піражкі, цукеркі, печыва ды інш. У гэтага каменя прасілі таксама здзяйснення розных жаданняў. Цяпер валун перавезены да будынка Крупскага гісторыка-краязнаўчага музея.

На Браслаўшчыне, каля вёскі Кумпіні ляжыць Адамаў Камень. Мясцовыя жыхары вераць, што ламата і боль у руках спыняцца пасля таго, як іх пакласці на сакральны валун.

Рэўматычны боль здымае каменны крыж на могілках у аграгарадку Ліпляны Лельчыцкага раёна Гомельшчыны. Яшчэ да ІІ Сусветнай вайны яго перанеслі з ўрочышча Чумнае на могілкі. Цяпер крыж абгароджаны. Каля яго моляцца і потым ахвяруюць стужкі, паясы, грошы і цукеркі. Прычым, ад болю ў спіне абвязваюцца поясам, які вісеў на крыжы. Лічыцца, што такія паясы вешаюць на крыжах маладыя кабеты, калі просяць тут здароўя.

 … ды гаючая вада

У народзе лічаць, што рэўматызм можа вылечыць святая вада з некаторых крыніц. На тэрыторыі Свята-Узнясенскага жаночага праваслаўнага манастыра ў вёсцы Баркалабава каля г. Быхава Магілёўскай вобласці ёсць паклонная крыніца. У манастырскім храме знаходзіцца цудадзейны Баркалабаўскі абраз Божай Маці (Баркалабаўская  Адзігітрыя), які датуецца сярэдзінай 17 стагоддзя. Гэта адзін з самых шанаваных абразоў Усходняй Беларусі, ён праславіўся сваімі цудатварэннямі і ацаленнямі. Манастыр быў зачынены ў 1924 годзе і адноўлены толькі ў 2008-м. Абраз да 1953 года захоўвалі мясцовыя жыхары, потым перадалі яго ў Быхаўскі храм. А ў 2010 годзе святыня была вернута ў адноўлены манастыр. Свята абраза Божай Маці Баркалабаўскай — 24 ліпеня.

Ламату ў касцях, спіне і суглобах лечыць і крыніца са святой вадой, якая знаходзіцца каля касцёла Дабравешчання Найсвяцейшай панны Марыі ў вёсцы Вішнева Валожынскага раёна Мінскай вобласці. Згодна з мясцовай легендай, у 14 стагоддзі тут каля вішні аб’явілася Панна Марыя, якая прасіла пабудаваць на гэтым месцы касцёл. Потым з'явілася на тым самым месцы святая крыніца, якая не толькі стала крыніцай жыцця, як любая іншая вада, але і вылечвала вернікаў ад шматлікіх хвароб. У 1424 годзе тут  быў узведзены драўляны касцёл. Праз некалькі гадоў гэты храм згарэў, і тады жыхары вёскі адбудавалі новы, але ўжо з каменю. У гэтыя месцы з'язджаліся людзі з розных канцоў свету, бо вада сапраўды тварыла цуды. Ужо ў 19 стагоддзі было зарэгістравана нямала выпадкаў ацалення тых, хто пакутаваў на рэўматызм, а таксама людзей, у якіх быў дрэнны зрок. Сёння крыніца гаючай вады ў вёсачцы Вішнева — аб’ект айчыннага турызму.

Якія крыніцы ў Беларусі лечаць ногі ад хвароб?

Блізняты сустракаюцца не так ужо і часта і заўсёды выклікаюць цікаўнасць. Старажытныя людзі ставіліся да іх адначасова з глыбокай пашанай і жахам: бо ім было незразумела, як маглі з'явіцца на свет два абсалютна аднолькавых чалавека. Лічылася, што тут не абышлося без умяшання тагасветных сіл. І невядома, добрыя гэта сілы ці ліхія. А калі ліхія, то ці не наклічуць нованароджаныя блізняты бяды і няшчасце на ўвесь род?

Тэма блізнят у апошнія гады ўсё больш і больш прываблівае ўвагу навукоўцаў самых розных спецыяльнасцяў: медыкаў, біёлагаў, псіхолагаў, дэмографаў. Для псіхолагаў блізняты з’яўляюцца шырокім аб’ектам вывучэння, які дазваляе пранікаць у таямніцы чалавечай псіхікі. За апошняе паўстагоддзе ў некаторых краінах доля двайняшак павялічылася амаль у два разы ў працэнтах да агульнай колькасці родаў, а трайняшак нават у сем разоў.

На думку даследчыкаў існуюць тры асноўныя прычыны. Па-першае, жанчыны нараджаюць дзяцей ў больш познім узросце, калі магчымасць зачаць блізнят нашмат вышэйшая па фізіялагічных прычынах. Па-другое, атрымала распаўсюджванне практыка лячэння жаночай бясплоднасці гарманальнымі прэпаратамі. Уплываюць на нараджальнасць блізнят і розныя мадыфікацыі штучнага апладнення.

Каго раней лічылі блізнятамі? Зразумела, перш за ўсё, тых немаўлят, якія з'яўляліся на свет непасрэдна адзін за другім, падчас адных родаў. Але не толькі. Напрыклад, у некаторых мясцовасцях да блізнят адносілі тых, хто нарадзіўся ў адзін і той жа дзень тыдня, у адну каляндарную дату года, ці ж дзеці проста моцна былі падобныя адзін да аднаго не толькі знешнасцю, але і паводзінамі.

Сярод блізнят адзначаюцца наглядныя феномены – адзін з іх ляўшун, а другі – праўшун. Выказваюцца гіпотэзы, што кожны ляўшун сярод адзіночак з’яўляецца адным з выжыўшых блізнят. Таксама  ў блізнят часта сустракаецца сіметрычнае размяшчэнне радзімак на целе.

Блізняты і народныя вераванні

У народных уяўленнях часам нараджэнне блізнят было няшчасцем і нават карай. У гэтым выпадку зыходзілі з забабонаў пра тое, што нараджэнне блізнят нясе ў сабе няшчасце ўсёй сям'і, і нават усяму паселішчу. Гэта звязвалі з божай карай за грахі ці з ганьбай жанчыны, якую ўспрымалі як няверную жонку, альбо парушаючую табу на інтымныя стасункі напярэдадні і падчас вялікіх гадавых святаў, альбо яна прагнала з хаты жабрака.

Калі нараджэнне блізнятаў успрымалася негатыўна, то адразу пасля нараджэння блізнят ім і іх маці трэба было прайсці асаблівыя абрады, якія нібыта павінны былі ачысціць іх ад уздзеяння злыдухаў. Але бывалі выпадкі, калі няшчаснае сямейства назаўжды выганялі з вёскі, асабліва калі нараджэнне блізнят супадала з пачаткам якога-небудзь стыхійнага бедства: засухі, паводкі, эпідэміі.

Так, у многіх вёсках Палесся лічылі, што двайняты з’яўляюцца ў выніку іх зачацця ў памінальныя дні, калі забаронена шлюбная блізкасць, альбо нават ад таго, што муж і жонка адначасова выцерліся адным ручніком, альбо што цяжарная жанчына прагнала падарожнага старца.

У некаторых рэгіёнах лічылі, што калі нарадзіліся блізняты, то неўзабаве памрэ іх маці ці бацька. Месцамі такая прымхлівасць звязвалася з каляндарнай датай. Калі нараджэнне адбылося ў цотнае чысло, то дзетак чакаў шчаслівы лёс, а калі ў няцотны дзень народзяцца дзяўчынка і хлопчык, то нехта з іх памрэ. На Брэстчыне нават і цяпер кажуць: калі нарадзіліся хлопчык і дзяўчынка, то яны памруць, але калі два хлопчыкі, ці дзве дзяўчынкі, то яны будуць жыць доўга і шчасліва.

Апроч таго, было шырока распаўсюджана павер'е, што ў такіх дзяцей агульны лёс і агульная душа, і таму ўводзіліся забароны на прысутнасць другога блізнюка на вяселлі першага, а іншага -- на пахаванні і памінках. Так, падчас пахавання аднаго з блізнюкоў, другі павінен быў адпусціць сваю родную душу. Дзеля такога выпадку існаваў спецыяльны абрад, які разрываў цесныя сувязі паміж блізнятамі. Трэба было сякерай рассекчы на ганку манету, і палову, якая ўпала на двор, пакласці ў магілу, а другую аднесці ў хату і пільна захоўваць.

Апроч таго, блізнят лічылі звязанымі з адмоўнай семантыкай лічбы два. Цяжарнай жанчыне, каб не нарадзілася двойня, забаранялася есці здвоеныя плады і яйкі з двума жаўткамі.

На Віцебшчыне існавала павер’е: калі на полі выяўляўся «спарыш» (сімвал плоднасці, двайное зерне ці двайны колас), то трэба чакаць ў доме нараджэння двойні. Але калі такі «спарыш» аддаць авечцы, то блізняты народзяцца ў яе, а ў гаспадароў іх ніколі не будзе. Дарэчы, калі гаворка ішла пра прыплод хатніх жывёл, то блізнятам радаваліся вельмі моцна, чакалі, што яны будуць добра весціся ўвесь год, ды і жыта ўродзіць.

На шчасце, значна часцей нашы продкі верылі, што да нараджэння блізнят маюць дачыненне не ліхія, а добрыя духі, і з'яўленне на свет адразу некалькіх немаўлят прынясе паселішчу ўдачу: поспех на паляванні, вялікі ўраджай, перамогу ў вайне.

Па павер’ях, блізняты былі пасярэднікамі камунікацыі паміж гэтым і тым светам. Каб не дапусціць пошасці, вёску тройчы абворвалі браты-блізняты ці брат і сястра блізняты на чорных валах блізнятах. У заходніх славян існаваў абрад, паводле якога дзве сястры, якіх лічылі двайнятамі, павінны былі за ноч саткаць звычайнае палатно, а іншыя блізняты, на гэты раз брат і сястра, у гэты ж час рабілі «абворванне» паселішча. Гэта значыць павінны былі праараць па акружнасці яго межы. Тыя ж прыёмы выкарыстоўвалі на тое, каб выклікаць дождж, суняць навальніцу, спыніць град.

Неверагодныя супадзенні

У 1979 г. амерыканскі генетык Томас Бодхард даведаўся пра сустрэчу праз 40 гадоў раздзеленых у дзяцінстве блізнят. Яны аднолькава выглядалі. Абодва два разы былі жанатыя і прычым ў абодвух першая і другая жонкі мелі адны імёны. Сваім першым сынам яны далі аднолькавае імя. Абодва працавалі паліцэйскімі і мелі адно і тое ж званне.

Гэта так уразіла вучонага, што ён арганізаваў Цэнтр даследавання блізнят пры Мінесоцкім універсітэце і з цягам часу адшукаў больш за 50 такіх пар. Разам са сваімі супрацоўнікамі ён вывучаў двайнят па ўсіх аспектах. І такіх неверагодных супадзенняў выявілася вельмі шмат, каб лічыць іх выпадковымі.

Як часта нараджаюцца блізняты?

Апроч двайняшак здараліся і выпадкі нараджэння трох, чатырох, пяці і нават шасці немаўлят. Напрыклад, на сярэдзіну 19 стагоддзя такая статыстыка ёсць у часопісе «Журнал Министерства внутренних дел», які выдаваўся ў Пецярбургу. Паводле гэтай статыстыкі, на тэрыторыі сучаснай Беларусі адзначана пяць нараджэнняў тройні. У 1847 годзе гэта адбылося ў вёсцы Слабада былога Копыскага павета Магілёўскай губерні. Трох хлопчыкаў нарадзіла жанчына ў 44 гады. У 1856 годзе тры хлопчыкі прыйшлі ў свет ў вёсцы Вязы Клімавіцкага павета Магілёўскай губерні. Усе засталіся жывымі. У 1849 годзе ў Магілёве нарадзіліся тры дзяўчынкі і адна з іх памерла. У тым жа годзе ў адным з маёнткаў на Ашмяншчыне з’явіліся на свет два хлопчыкі і дзяўчынка. Па дзве дзяўчынкі і хлопчыку нарадзіліся ў Сукромне Сенненскага павета Магілёўшчыны (1846 г.) і ў Барысаве (1852 г.). Па чатыры немаўляткі з’явіліся ў гэты перыяд ў вёсцы Глебаўка Сенненскага павета, Брэст-Літоўску і Віцебску.

У апошнія дзесяцігоддзі ў свеце ўсё часцей адзначаецца нараджэнне двайнят і трайнят. Шматплодныя роды ў агульнай структуры складаюць 1,2 працэнта. Напрыклад, у сталіцы нашай краіны ў 2020 годзе было 218 выпадкаў нараджэнняў двайнят, тры — трайнят. У 2021 годзе —  217 двайнят, два —  трайнят. У 2022 годзе колькасць мінчан павялічылася на 152 двойні і дзве тройні. У 2023 г. у Мінску нарадзілася 85 пар двайнят. У 2024 годзе  толькі 59 двайнят, трайнят пакуль не было. Нараджэнне ж адразу чацвярых немаўлят —  дзіўная і рэдкая падзея. Прыкладам, такое адбылося толькі ў 2010 годзе ў Ашмянах. Што казаць ужо пра адначасовае нараджэнне пяці і нават шасці малых!

Важна адзначыць, што прыведзеныя лічбы —  гэта толькі агульная статыстыка. У рэальнасці верагоднасць шматплоднай цяжарнасці можа залежаць ад мноства фактараў, у тым ліку генетычнай схільнасці, узросту жанчыны, выкарыстання метадаў дапаможных рэпрадуктыўных тэхналогій (ДРТ) і іншых акалічнасцяў.

Адносіны да цяжарных жанчын у старажытнай Беларусі. Традыцыі і абрады