Харчаванню пацыентаў вялікая ўвага надавалася, мабыць, ва ўсе перыяды развіцця чалавецтва. Яшчэ ўрачы старажытнасці высветлілі, што ад правільнага выбару ежы шмат у чым залежалі эфектыўнасць лячэння, працяканне і канец захворвання, таму прапаноўвалі сваім пацыентам пэўныя прадукты і спосабы іх прыгатавання.
Лячэбнае харчаванне i дыеты
Цяпер вылучаюць:
- лячэбнае (дыетычнае) харчаванне,
- дадатковае харчаванне,
- індывідуальнае харчаванне,
- лячэбна-прафілактычнае харчаванне,
- нутрытыўную падтрымку.
Даказана, што лячэбнае (дыетычнае) харчаванне памяншае цяжкасць паталагічных працэсаў, выкліканых захворваннем, скарачае тэрміны лячэння, зніжае колькасць рэцыдываў пры хранічным працяканні хваробы. Прызначаецца дыетычнае харчаванне ўрачом і рэалізуецца пад яго кантролем.
Індывідуальнае харчаванне мае на ўвазе выключэнне пэўных прадуктаў з рацыёну, напрыклад, якія выклікаюць алергію (гіпаалергеннае харчаванне), якія ўтрымліваюць глютэн (аглютэнавае харчаванне) ці лактозу (безлактознае). Галоўнай лячэбнай умовай пры такіх захворваннях, як цэліякія або фенілкетанурыя, таксама з'яўляецца індывідуальны падбор харчавання.
Асаблівасцю дадатковага харчавання з'яўляецца павелічэнне ў рацыёне вышэй за сярэдні ўзровень спажывання асобных прадуктаў.
Лячэбна-прафілактычнае харчаванне – гэта асаблівы прадуктовы набор для людзей, якія працуюць у шкодных умовах вытворчасці (напрыклад, малако). У гэтым выпадку харчаванне з'яўляецца прафілактыкай неспрыяльнага ўплыву фізічных і хімічных фактараў вытворчасці, умацоўвае ахоўныя рэакцыі арганізма.
Нутрытыўная падтрымка – забеспячэнне харчаваннем пацыентаў з дапамогай шэрагу метадаў, што адрозніваюцца ад звычайнага прыёму ежы і ўключаюць энтэральнае харчаванне (энтэральная сумесь уводзіцца праз страўнікавы або кішэчны зонд альбо з дапамогай гастрастомы), парэнтэральнае харчаванне (унутравеннае ўвядзенне нутрыентаў) або іх камбінацыю.
7 галоўных прынцыпаў дыетычнага харчавання (дыеты)
1. Паўнавартаснасць і збалансаванасць дыеты
Нягледзячы на асаблівасці наяўнага захворвання, спадарожныя яму парушэнні нутрытыўнага статусу і метабалізму, харчаванне павінна быць максімальна паўнавартасным і збалансаваным, каб забяспечыць арганізм усімі жыццёва важнымі кампанентамі: бялкамі, тлушчамі, вугляводамі, макра- і мікраэлементамі, вітамінамі.
2. Збераганне органаў стрававання (механічнае, хімічнае і тэрмічнае)
Дасягаецца дзякуючы асабліваму набору прадуктаў, спосабу падрыхтоўкі і тэмпературы гатовых страў.
Для забеспячэння хімічнага зберагання ў дыетычным харчаванні не выкарыстоўваюць:
- прадукты, якія ўтрымліваюць эфірныя масла (радыска, цыбуля і інш.);
- мясныя і рыбныя булёны з высокай канцэнтрацыяй экстрактыўных рэчываў. У шэрагу выпадкаў забараняюцца грыбныя і агароднінныя адвары. Калі мяса і рыба не проціпаказаныя, для выдалення экстрактыўных рэчываў іх адварваюць, а затым пры неабходнасці тушаць. Пры адварванні кавалкаў мяса вагой каля 100 г і таўшчынёй 4 см губляецца прыкладна 65% такіх рэчываў. Ступень страты залежыць ад спосабу прыгатавання. Найбольшы выхад экстрактыўных рэчываў у булён адбываецца пры закладванні мяса ў халодную ваду. Калі заліць сырое мяса кіпенем, павярхоўныя бялкі згорнуцца, што зробіць больш цяжкім выхад экстрактыўных рэчываў у ваду, такім чынам, яны ў большай ступені захаваюцца ў мясе;
- кіслыя, салёныя і вострыя стравы, газіраваныя напоі, кава, розныя марынады, якія ўтрымліваюць канцэнтраваныя арганічныя кіслоты і воцат. Яны стымулююць вылучэнне стрававальных сокаў і раздражняюць слізістую абалонку;
- смажаныя прадукты і абсмажаныя у фрыцюры. Такая тэрмаапрацоўка прыводзіць да ўтварэння перакісаў і альдэгідаў, што раздражняюць слізістую абалонку страўніка;
- алкаголь.
Для дасягнення механічнага зберагання неабходна:
- скараціць аб'ём разавай порцыі;
- пры падрыхтоўцы мяса выдаліць шчыльныя фасцыі і жылы;
- выкарыстоўваць крупы, гародніну і садавіну з нязначным утрыманнем клеткавых абалонак;
- забяспечыць мяккую кансістэнцыю ежы, што палягчае яе перажоўванне і засваенне (дасягаецца драбненнем, працяглым адварваннем). Дзякуючы прыгатаванню на пару ежа атрымліваецца мяккай кансістэнцыі, бо адсутнічае рэзкае цеплавое ўздзеянне;
- выконваць тэрміны захоўвання прыгатаваных страў, бо пры доўгім захоўванні магчыма падсыханне і змяненне кансістэнцыі.
Памятайце, што адзін і той жа прадукт (страва), прыгатаваны рознымі спосабамі, можа аказаць дыяметральна супрацьлеглае дзеянне на арганізм. Вадкая і кашападобная ежа аказвае меншае механічнае ўздзеянне і добра засвойваецца, а цвёрдая і сухая раздражняе слізістую абалонку страўніка і доўгі час затрымліваецца ў ім.
Тэрмічнае збераганне забяспечваецца падачай страў тэмпературай ад 15 да 60° С. Такая тэмпература найбольш спрыяльная для засваення харчовых рэчываў, аказвае супрацьзапаленчае дзеянне. Занадта гарачая ежа раздражняе слізістую абалонку ротавай поласці, стрававода, страўніка, можа выклікаць апёк. Халодная ежа (ніжэй за 15° С) узмацняе перыстальтыку кішэчніка.
Халодныя закускі, салаты з сырой гародніны выключаюцца для варыянтаў дыет, якія патрабуюць усе тры віды зберагання.
3. Правільнае размеркаванне прыёмаў ежы на працягу дня
Ва ўстановах аховы здароўя звычайна ўжываюць 4-6-разавае харчаванне. Пры некаторых захворваннях неабходна раўнамернае размеркаванне на працягу сутак, у тым ліку ў начны час.
4. Дыетатэрапія па прынцыпе паступовага пераходу ад строгіх абмежаванняў да больш пашыранага набору прадуктаў, якія выкарыстоўваюцца
З улікам таго, што строгія дыеты прыводзяць да значнага парушэння паступлення нутрыентаў, яны прызначаюцца на непрацяглы час.
5. Спалучэнне розных метадаў увядзення пажыўных рэчываў або ежы з улікам магчымасцей засваення
Пры цяжкіх захворваннях выкарыстоўваюць энтэральнае, парэнтэральнае харчаванне або іх камбінацыю.
6. Заўсёды выкарыстоўваць толькі якасныя прадукты і свежэпрыгатаваныя стравы
Падчас хваробы адбываецца зніжэнне актыўнасці ферментных сістэм, паніжаюцца адаптацыйна-ахоўныя рэакцыі арганізма, што патрабуе ўжывання выключна бяспечнай ежы. Выкарыстоўваць прадукты, што хутка псуюцца, рэкамендуецца ў пачатку іх тэрміну прыдатнасці.
7. Прымаецца да ведама суб'ектыўнае стаўленне пацыента да сілкавання
Хвароба мяняе псіхаэмацыйны стан. У пацыента можа знізіцца апетыт, з'явіцца змяненне смакавых пераваг і адмоўнае стаўленне да самога прыёму ежы. Стравы неабходна гатаваць так, каб яны выклікалі апетыт. Улік смакавых прыхільнасцей пацыента мае важнае, але не вырашальнае значэнне.
Згодна з дзеючымі правіламі, пацыент не можа выбіраць стравы па-за рамкамі лячэбнага стала.
Строгае захаванне дыеты, несумненна, дапаможа хутчэйшаму акрыянню і захаванню вынікаў лячэння.
