Сацыяльнае пасланне, якое грамадства транслюе алкаголіку, гучыць прыблізна так: «Не будзь анучай! Вазьмі сябе ў рукі! Напруж волю і перастань ужываць!»
Але, між іншым, няма больш зацятых, мэтанакіраваных, цярплівых людзей, чым залежныя.
Што такое алкагалізм па сутнасці?
Гэта памежнае расстройства асобы, расшчапленне свядомасці на дзве часткі: разважную і залежную. А воля – усвядомленае кіраванне ўчынкамі і паводзінамі, – уласна кажучы, з'яўляецца функцыяй свядомасці. Свядомасць уключае валявыя якасці: упартасць, мэтанакіраванасць, цярпенне, смеласць.
Уявіце на хвіліну, што свядомасць – гэта военачальнік. Калі войскам камандуе разважны генерал, салдаты будуць маршыраваць па пляцы ў патрэбным кірунку, стройнымі радамі і ў нагу. А калi генерал «не ў сабе», дык і армія замест маршу будзе танчыць польку пад музыку вальса, здавацца ў палон, а не ісці ў атаку... Дык вось воляй залежнага чалавека кіруе «вар'ят генерал» – хворая частка свядомасці. Уся энергія алкаголіка накіравана на тое, каб знайсці спіртное і выпіць. Зразумела, што кінуць піць з дапамогай сілы волі хворы на алкагалізм чалавек па вызначэнні не можа.
Што рабіць?
Перш за ўсё трэба шукаць прычыну, якая прывяла чалавека да хваробы.
Залежнасць ад алкаголю – гэта фізіяпсіхасацыядухоўны феномен. А значыць, прычыны могуць быць самыя розныя: фізіялагічныя, сацыяльныя.
Мы разгледзім перадумовы да развіцця залежнасці з пункту гледжання псіхалогіі.
1. Паслухмяныя дзеці
Мара большасці бацькоў – паслухмянае дзіця, якое беспярэчна падпарадкоўваецца і выконвае каманды. Чым ён паслухмяней, тым больш падстаў у бацькоў ім ганарыцца. Але глядзіце, што адбываецца з пазіцыі дзіцяці: ён з ранняга дзяцінства прывыкае да таго, што любое яго дзеянне апярэджвае каманда, просьба, указанне.
Калі аднойчы каманды перастануць паступаць, ён проста не будзе ведаць, што рабіць. Да 6 гадоў поўнага паслушэнства дзіця становіцца залежным ад навакольнага свету. Унутраная свабода ў яго сістэме каштоўнасцяў ужо не прысутнічае. Калі вырасце, ён лёгка трапіць пад любы ўплыў, тым больш алкаголю.
Яшчэ прыклад. Дзіця дрэнна вучыцца ў школе. Бацькі, зразумела, не задаволены. Узмацняюць кантроль, прымушаюць, выстаўляюць ультыматумы і ўмовы, якія тлумачацца дзіцем няйначай як: мы цябе будзем любіць, толькі калі ты будзеш вучыцца добра. Адпаведна, вольна ці міжволі дзіця сфакусавана не на тым, чаго яно хоча, а на тым, як бацькі рэагуюць на яго паводзіны.
Мама задаволеная – дзіця шчаслівае. Незадаволеная мама – у дзіцяці гора. Фокус увагі з сябе ссоўваецца на соцыум. Усё. Зноў страціў свабоду. І пасталеўшы, ён будзе старацца ўвесь час адпавядаць чаканням іншых людзей. Замест таго, каб слухаць у першую чаргу сябе і свае патрэбы.
2. Інфантыльнасць
Любая залежнасць грунтуецца ў тым ліку на інфантыльнасці – адсутнасці дарослага чалавека ў структуры асобы. Гэтага «дарослага» можа не быць у сілу розных прычын: гіперапекі з боку бацькоў альбо, наадварот, іх не аказалася побач і чалавек не атрымаў вопыту адказнага дарослага жыцця, а рос як пустазелле, і г.д. Прычын шмат, але сутнасць ад гэтага не змяняецца: чалавек не ўмее несці адказнасць за сябе, свае ўчынкі, свой выбар і ўсяляк імкнецца пазбавіцца ад яе.
Алкаголь у дадзеным выпадку – спосаб пазбавіцца ад адказнасці. Ён стварае ілюзію вырашэння праблем. Адбярыце ў алкаголіка бутэльку – і ён стане рыбай, выкінутай на бераг, у якой толькі адно жаданне: вярнуцца ў звыклае асяроддзе знаходжання. Так і алкаголік, які завязаў, трапляе ў поўную дэзадаптацыю, бо ў яго больш няма «лекаў», пры дапамозе якіх ён спраўляўся з праблемамі. У яго адсутнічае вопыт дарослага, самастойнага, адказнага і, галоўнае, цвярозага жыцця. Рыбе, каб выжыць, трэба як мінімум ператварыцца ў земнаводнае. Метамарфоза павінна адбыцца. Развіццё. У выпадку з алкаголікам пытанне стаіць пра сталенне чалавека. Пра з'яўленне ў структуры яго асобы таго «дарослага», які будзе несці адказнасць. Справа гэтая не імгненная. Працэс можа доўжыцца ўсё жыццё.
Менавіта нездаволенасць базавых патрэбаў і выклікае жаданне выпіць зноў і зноў. Алкаголь стварае ілюзію бяспекі, эмацыянальнай блізкасці, уласнай каштоўнасці і значнасці. Тых патрэбаў, якія першапачаткова транслююцца ў сям'і.
Калі дзіця вырасла ва ўмовах, дзе давяраць нікому нельга, яно, будучы дарослым, не зможа і сябе акружыць блізкімі людзьмі, у коле якіх абарона і бяспека будуць забяспечаны. Адзіны спосаб у выпадку чаго – выключыць страх. Выпіць!
Калі дзіця ў дзяцінстве атрымлівала ад бацькоў умоўную любоў (буду любіць, калі будзеш адпавядаць), дык і ў дарослым жыцці яно не пазбавіцца ад страху быць адрынутым з-за якой-небудзь неадпаведнасці. Алкаголь здымае гэтае пачуццё, дае магчымасць фізічнай блізкасці, але не эмацыянальнай. Рэальная патрэба ў любові і блізкасці так і застаецца незадаволенай.
Як у Высоцкага: «Мы сустрэліся, як тры рублі на гарэлку, і разышліся, як гарэлка на траіх...» Таму алкаголікі – глыбока самотныя людзі з нізкай самаацэнкай. Алкаголь ілюзорна дае магчымасць нівеліраваць пачуццё адзіноты, падняць уласную значнасць і каштоўнасць. Менавіта пад уздзеяннем спіртнога чалавек схільны перабольшваць, выхваляцца, гіпертрафіраваць сваё "я". І ўсё роўна пры гэтым шукае пацверджання гэтаму: «Ты мяне паважаеш?»
