«Мая 75-гадовая мама часта мяняе ролі. Зараз яна – бабуля, праз пяць хвілін – дзіця, яшчэ праз хвіліну – школьніца. Неяк раніцай яна турбавалася: «Мы ж сукенку школьную не памылі! У чым я заўтра пайду?» Мне давялося супакойваць: «Сукенка высыхае на балконе». Наступныя паўгадзіны мы рашаем задачы па матэматыцы за 4 клас. А вечарамі мне даводзіцца размаўляць з ёй голасам дзеда – толькі тады яна кладзецца спаць…»
Гэта рэальная гісторыя. Падобныя сюжэты могуць распавесці многія, у чыёй сям'і з'явіўся чалавек, які пакутуе ад дэменцыі. Людзі забываюць імёны блізкіх, падзеі свайго жыцця, губляюць навыкі самаабслугоўвання, сыходзяць з дому ў невядомым напрамку... Гэта вельмі цяжкае выпрабаванне. І самая вялікая бяда, з якой сям'я сутыкаецца на пачатковым этапе, – абсалютнае няведанне, што такое дэменцыя і як дапамагаць хворым на яе.
Мы сабралі базавыя эфектыўныя рэкамендацыі з айчыннага і замежнага вопыту як палегчыць зносіны з такімі людзьмі, як абсталяваць кватэру пад іх патрэбы, як падтрымліваць у іх памяць і ўвагу. Гэта зусім нескладана.
Паводзіны і зносіны
Агульная парада: хварэць на дэменцыю не сорамна! Не трэба хаваць родных і замоўчваць праблему.
Стрымлівайце сябе, не зрывайцеся, не раздражняйцеся, хоць гэта вельмі цяжка. Памятайце, што ў чалавеку гаворыць не кепскі характар, а хвароба.
Не выключайце ўдзел роднага з дэменцыяй з сямейных спраў, запытвайцеся яго меркаванне, разам плануйце вольны час.
Звяртайцеся да сваяка па імені, каб чалавек не ператвараўся ў абязлічаны «баласт».
Размаўляйце больш пра мінулае, а не пра бягучы момант. Чалавек з дэменцыяй адчувае цяжкасці пры захаванні новых уражанняў у доўгачасовай памяці. А вось старыя ўспаміны, якія захоўваліся ў памяці да захворвання, наадварот, лягчэй узняць на паверхню. Таму пры размове не задавайце пытанняў, звязаных з новымі ўражаннямі. Напрыклад, «Што ты з'еў сёння на сняданак?». Лепш пытайцеся пра мінулае, пра дзяцінства, пра прыемныя падзеі.
Размаўляйце павольна і плаўна. У людзей з дэменцыяй змянілася хуткасць успрымання і перапрацоўкі інфармацыі.
Не павышайце рэзка тон. Чалавек з дэменцыяй у першую чаргу рэагуе на інтанацыю і беспамылкова адчувае раздражненне або напружанне.
Ініцыятыва ў размове павінна належаць вам. Па меры развіцця дэменцыі чалавеку ўсё больш складана пачынаць гутарку самастойна.
Фармулюйце пытанне так, каб на яго можна было адказаць проста: так; не; не ведаю.
Скажыце адну фразу і дачакайцеся рэакцыі, водгуку. Пасля, наступная фраза. Калі вымавіце адразу тры прапановы, некалькі пытанняў, ваш блізкі проста разгубіцца.
Калі блізкі чалавек перастаў рэагаваць на фразы, ніколі не кажыце пра яго ў трэцяй асобе ў яго прысутнасці – гэта прыніжае годнасць.
Выбірайце патрэбныя тэлеперадачы. Часта людзям з дэменцыяй цяжка глядзець тэлевізар, яны могуць перашкаджаць рабіць гэта іншым, раздражняцца. Гэта адбываецца таму, што ў некаторых перадачах глядач павінен дакладна сканцэнтравацца на тым, што гаворыцца. Тым, хто пакутуе ад дэменцыі, канцэнтрацыя даецца з цяжкасцю. Вы можаце ім дапамагчы, выбіраючы перадачы:
- у якіх гавораць менш, але выразна;
- якія не занадта моцна арыентуюцца на падзеі нядаўняга часу;
- якія не патрабуюць рабіць занадта шмат лагічных высноў.
Лепш уключаць музычныя перадачы, перадачы з ландшафтамі, яркімі фарбамі, лёгкім настроем і атмасферай, з біблейскімі лагоднымі прыпавесцямі.
Бывае, некаторыя думаюць, што людзі з тэлевізара знаходзяцца ў адным пакоі з імі. Таму калі тэлевізар дзейнічае на чалавека раздражняльна, пазбягайце яго.
Падтрымка памяці
Зрабіце альбом успамінаў. Для пацыентаў з дэменцыяй успомніць некаторыя дэталі іх жыцця – праблема. Ім асабліва цяжка запамінаць новую інфармацыю, напрыклад, імёны нованароджаных унукаў. І гэта іх вельмі засмучае.
Альбом успамінаў – добрая дапамога. Ён павінен утрымліваць апісання і карціны важных момантаў жыцця чалавека ад нараджэння да цяперашняга моманту.
Можна ўзяць невялікі, прыкладна 10x15 см фотаальбом, які лёгка насіць з сабой. Побач з фатаграфіяй напішыце каментарый, хто гэта, у якім годзе і месцы. Пішыце разборліва, пазбягайце вялікіх літар. Каментарый можа быць, напрыклад, такі: «Мая дачка Ніна ў двухгадовым узросце на пляжы ў Крыме».
Паспрабуйце, каб чалавек часта перачытваў такі альбом для ажыўлення ўспамінаў: пакідайце альбом, напрыклад, адкрытым у гасцёўні. Абнаўляйце яго змест!
Зрабіце плакаты, напрыклад, «Важныя людзі». Змясціце фатаграфіі галоўных людзей у жыцці чалавека, устаўце плакат у рамку і павесьце на сцяну.
Складзіце разам план на дзень. Пацыенту з дэменцыяй складана планаваць свой дзень. Ён, магчыма, ведае, што яму нешта трэба зрабіць, але не памятае, што менавіта. Для яго можа апынуцца вельмі праблематычным нават прапыласосіць пакой. Гэта можа прывесці да перажыванняў, да адчування ўласнай нікчэмнасці, аж да адчаю, дэпрэсіі або аддаленасці.
Памятайце: адчуванне патрэбнасці важна для ўсіх людзей – старых і маладых, здаровых і хворых.
Складзіце разам «спіс неабходных заняткаў», якія варта выканаць на працягу дня. Ён павінен знаходзіцца на прыкметным месцы (на халадзільніку або на дзвярах гасцёўні).
Прапануйце весці дзённік. Гэта дапамагае ўспомніць тое, што адбылося нядаўна. Нагадвайце часцей зазіраць у дзённік, няхай гэта будзе першае, што чалавек зробіць з раніцы. Дамоўцеся захоўваць дзённік на адным і тым жа месцы (напрыклад, побач з тэлефонам). Магчыма, лепш за ўсё захоўваць яго ў раскрытым выглядзе.
Што змяніць у памяшканні
Можна выкарыстоўваць у кватэры намаляваныя шыльдачкі. Арыенціры дапамагаюць чалавеку з дэменцыяй знайсці патрэбнае.
Такія людзі могуць страціць здольнасць адчуваць, калі трэба наведаць прыбіральню, забываюць, дзе яна знаходзіцца.
Завядзіце пэўны рэжым наведвання прыбіральні; пазначце дзверы вялікімі літарамі і яркімі колерамі.
Не пакідайце на відавоку лекі пры цяжкіх парушэннях у родных. Можна раскласці лекі па розных ячэйках і наляпіць на іх стыкеры. Растлумачце роднаму, што, калі ён прыняў лекі, трэба адарваць стыкер ад ячэйкі – так ён не заблытаецца, што ўжо прымаў, а што яшчэ не прыняў.
Як зрабіць, каб родны не згубіўся
Праінфарміруйце суседзяў. Скажыце, што ў вашага сваяка праблемы з памяццю. Абмяняйцеся тэлефонамі і папрасіце паведамляць, калі ён сыходзіць куды-небудзь адзін.
Стэлефаноўвайцеся штодня, калі жывяце асобна.
Рабіце свежыя фота блізкага, каб яго было прасцей шукаць, калі ён прапаў.
Ужывайце GPS-трэкер ці бранзалет. З іх дапамогай можна лёгка вызначыць месцазнаходжанне таго, хто заблукаў. Сёння, напрыклад, пошукава-выратавальны атрад «Анёл» дае ў арэнду сучасныя GPS-бранзалеты. Бясплатна, аплачваецца толькі паслуга кантролю і дапамогі. У гэты атрад можна звяртацца і ў тым выпадку, калі ваш родны чалавек знік.
Пішыце цыдулкі з адрасам чалавека, які пакутуе ад дэменцыі, і тэлефонам яго сваякоў і кладзіце іх яму ў вопратку і сумкі.
Нашыйце на адзенне цэтлікі, на якіх будзе пазначаны нумар тэлефона сваякоў і дадзеныя самога чалавека з дэменцыяй. Гэта дапаможа міліцыі і ў бальніцы.