У мяне ёсць мара: пахудзець на 33 кг. Зараз я павольна іду да сваёй мэты. Вядома, страта вагі – нескладаная задача для тых, у каго няма праблем са здароўем. А што рабіць людзям, якія пакутуюць ад гіпатырэоза?
З гэтым пытаннем я звярнулася да ўрача-эндакрынолага Цэнтра экстрагенітальнай паталогіі пры цяжарнасці, дырэктара Цэнтра падтрымкі мацярынства і дзяцінства «МамСтарт», каардынатара ініцыятывы «Дзеці ў бяспецы» праекта БЕЛМЕД, які рэалізуецца ПРААН, СААЗ, ЮНІСЕФ і ЮНФПА ў партнёрстве з Міністэрствам аховы здароўя РБ, заснавальніку адукацыйна-камунікатыўнага праекта «МамЭксперт», тэлевядучай, аўтара і вядучай курсаў і майстар-класаў для мам, шматдзетнай мамы Наталлі Наўроцкай.
Наталля Сяргееўна, раскажыце, што такое гіпатырэоз, у некалькіх сказах.
Гіпатырэоз – стан, выкліканы зніжэннем узроўню гармонаў шчытападобнай залозы. Гіпатырэоз можа быць першасным (паталогія ў самой шчытападобнай залозе з парушэннем яе функцыі) і другасным (парушэнне функцыянавання гіпофізу са зніжэннем выпрацоўкі тырэатропнага гармону, што рэгулюе функцыянаванне шчытападобнай залозы).
У каго і ў якім узросце часцей развіваецца гіпатырэоз?
Частата гіпатырэозу каля 2% у папуляцыі, часцей у жанчын (да 5% у дзетародным узросце, да 6-8% у пажылым).
Для беларускіх грамадзян гэты стан асабліва характэрны з прычыны асаблівасцей размяшчэння нашай краіны і харчовых звычак, што гістарычна склаліся. Усё ў тым, што Беларусь не мае выхаду да мора, а глебы (дзярновыя, дзярнова-падзолістыя) не маюць здольнасці акумуляваць ёд. Акрамя таго, у традыцыйнай кухні беларусаў мала марской рыбы, морапрадуктаў, а ізатыацыанаты, якія змяшчаюцца ў найбольш актыўна ўжывальнай агародніне сямейства крыжакветных (белакачанная капуста, каляровая капуста, рэпа), могуць садзейнічаць зніжэнню функцыі шчытападобнай залозы.
У апошнія гады частата ёдадэфіцыту значна знізілася дзякуючы дзяржаўнай праграме ёдавання солі, у тым ліку для падрыхтоўкі прадуктаў у прамысловых маштабах. Таму частата хваробы значна паменшылася.
Варта адзначыць, што тэрміны захоўвання ёдаванай солі ніжэйшыя, чым звычайнай паваранай. Калі для яе вытворчасці выкарыстоўваўся ёдзісты калій – 6 месяцаў, калі ёдат калія – 9 месяцаў.
Прыём дадатковых прэпаратаў ёду можа прызначыць толькі ўрач на падставе лабараторных аналізаў. Важна памятаць, што лішак ёду гэтак жа шкодны, як і яго дэфіцыт, таму будзьце пільныя!
Як гіпатырэоз уплывае на якасць жыцця? Чаму развіваюцца стомленасць і апатыя?
Асноўная функцыя гармонаў шчытападобнай залозы - падтрыманне абмену рэчываў (клетачнае дыханне), адпаведна, пры зніжэнні іх узроўню назіраецца запаволенне сістэмных працэсаў у арганізме. Чалавека з гіпатырэозам можна апісаць як запаволенага, млявага, апатычнага. Твар амімічны («маска»), голас нізкі і хрыплы, маўленне запаволенае і блытанае, чалавеку цяжка вымаўляць словы. З-за зніжэння асноўнага абмену (часам на 35-40%) чалавек увесь час мерзне.
Гіпатырэоз можа маскіравацца пад іншыя захворванні, прычым у розных людзей на першы план могуць выходзіць розныя сімптомы: хуткая стамляльнасць, слабасць, хранічны запор, перапады артэрыяльнага ціску, парушэнні менструальнага цыклу, ацёкі, сухасць скуры, выпадзенне валасоў.
Характэрным для гіпатырэозу з'яўляецца зніжэнне памяці, інтэлекту, дрымотнасць і дэпрэсія. Для дарослых і дзяцей старэйшых за тры гады гэтыя змены можна выправіць, на фоне медыкаментознага лячэння і нармалізацыі функцыі залозы ўсё прыходзіць у норму.
Якая ўзаемасувязь паміж гіпатырэозам і развіццём дэпрэсіі?
Паводле статыстыкі, дэпрэсія сустракаецца ў 40-66% пацыентаў з гіпатырэозам. Прычым праходзіць, як правіла, больш цяжка. Узнікае так званы астэна-дэпрэсіўны сіндром, калі да прыкмет дэпрэсіі далучаюцца слабасць, раздражняльнасць, плаксівасць, павышаная трывожнасць.
Якія аналізы трэба здаць, каб выявіць гіпатырэоз? У якіх выпадках неабходна УГД?
Шчытападобная залоза выпрацоўвае 2 гармоны – трыёдтыранін (Т3) і тэтраёдтыранін (Т4), прычым большая частка гармонаў знаходзіцца ў крыві ў звязаным стане. Клінічнае значэнне маюць свабодныя фракцыі (св. Т3 і св. Т4), якія аказваюць біялагічны эфект. Рэгулюе працу шчытападобнай залозы тырэатропны гармон (ТТГ), які выпрацоўвае гіпофіз.
Для таго каб вызначыць, ці ёсць парушэнне функцыі шчытападобнай залозы, самым першым скрынінгавым даследаваннем з'яўляецца вызначэнне ўзроўню ТТГ. Калі ён большы за 4 ММЕ/мл, можна западозрыць першасны гіпатырэоз. Для ўдакладнення дыягназу наступным крокам будзе вызначэнне свабоднай фракцыі Т4 (св. Т4). Пры нармальных значэннях гаворка можа ісці пра субклінічны гіпатырэоз (мінімальную недастатковасць шчытападобнай залозы), а пры зніжаных паказчыках – пра маніфестны, выяўлены гіпатырэоз.
Пры зніжэнні ўзроўню ТТГ менш як 0,4 ММЕ/мл неабходна вызначыць узроўні св. Т4 і св. Т3, бо можа назірацца ізаляванае павышэнне Т4 і Т3 – маніфестны тырэятаксікоз, а пры нармальных значэннях гаворка можа ісці пра субклінічны тырэятаксікоз.
У чым небяспека гіпатырэозу падчас цяжарнасці? Чаму трэба абавязкова піць гарманальныя прэпараты ў той дазіроўцы, што прапісаў урач?
Неспрыяльныя эфекты гіпатырэозу падчас цяжарнасці падзяляюць на 3 групы: звязаныя з вынікамі цяжарнасці (павышэнне рызыкі перапынення цяжарнасці на 60%, рызыка ўнутрычэраўнай гібелі плода), неспрыяльныя перынатальныя вынікі (заўчасныя роды, рост частаты гіпертэнзіўных расстройстваў падчас цяжарнасці на 22%) і неспрыяльныя нейракагнітыўныя наступствы для нашчадкаў (зніжэнне IQ у дзяцей, народжаных маці з гіпатырэозам). Нармальныя ўзроўні гармонаў шчытападобнай залозы неабходныя для нейранальнай міграцыі, міелінізацыі і іншых структурных змяненняў мозга плода.
Менавіта таму так важна піць прызначаныя ўрачом прэпараты. Лячэнне – гэта замяшчальная тэрапія сінтэтычным гармонам шчытападобнай залозы (леватыраксінам натрыю). Менавіта ён уваходзіць у склад прэпаратаў для лячэння гіпатырэозу. Дозу падбірае і карэктуе ўрач, арыентуючыся на ўзроўні ТТГ і св. Т4. Пасля родаў праводзіцца ацэнка функцыі шчытападобнай залозы, у некаторых выпадках патрэба ў гармонах шчытападобнай залозы зніжаецца і прыём прэпарата спыняецца.
Гіпатырэоз – гэта дыягназ на ўсё жыццё або магчыма вылячэнне?
Гэта сіндром, які характарызуецца зніжэннем функцыі шчытападобнай залозы, у той жа час прычын, якія выклікалі яго, можа быць вельмі шмат. Ёсць незваротныя прычыны, такія як прыроджанае парушэнне закладкі і фарміравання тканкі шчытападобнай залозы, прыроджаныя парушэнні сінтэзу тырэоідных гармонаў, аператыўнае выдаленне шчытападобнай залозы, у гэтым выпадку замяшчальная тэрапія будзе пажыццёвай.
А можа быць транзістарны гіпатырэоз пры падвострым, пасляродавым і «маўклівым» (бязболевым) тырэяідыце, пры цяжкім ёдадэфіцыце; фаза гіпатырэозу пры аўтаімунным тырэяідыце. У гэтым выпадку важна рэгулярна кантраляваць функцыю шчытападобнай залозы і прымаць неабходныя лекавыя сродкі пры выяўленні зніжаных узроўняў гармонаў шчытападобнай залозы.
Дадзеныя апошніх даследаванняў паказалі, што ў сталым узросце не заўсёды варта дамагацца ідэальных лічбаў тырэоідных гармонаў, больш важныя кантроль функцыі шчытападобнай залозы і дынамічнае назіранне.
Як дапамагчы шчытавідцы харчаваннем? Што можна і нельга есці пры гіпатырэозе?
У залежнасці ад прычыны, якая выклікала гіпатырэоз, ёсць розныя рэкамендацыі па харчаванні. Так, калі мае месца ёдадэфіцыт, важна ўжываць ёдаваную соль, прычым саліць напрыканцы гатавання, бо калія ёдыд разбураецца пры награванні. У рацыён трэба ўключаць морапрадукты, марскую рыбу, грэцкія арэхі, хурму. Памятаеце, што ў суткі можна спажываць не больш за 300 мкг ёду.
Для паўнавартаснага харчавання таксама неабходныя прадукты, якія змяшчаюць тыразін (сутачная норма 3-4 г): гарбузовыя семачкі, бананы, кунжут, мяса, рыба, міндаль, малочныя прадукты.
Для паўнавартаснага функцыянавання шчытападобнай залозы важна дастатковая колькасць селену, але не больш за 150 мкг/суткі (часнык, лук, піўныя дрожджы, мяса, курыца, морапрадукты, суцэльнае збожжа).
З іншага боку, важна паменшыць у рацыёне колькасць прадуктаў, якія зніжаюць функцыю шчытападобнай залозы (ізафлавоны, якія змяшчаюцца ў прадуктах з соі, блакіруюць тырэоідную пераксідазу, якая адказвае за акісленне іёну ёду ў атамарны ёд). Таксама ізатыацыянаты, якія змяшчаюцца ў агародніне сямейства крыжакветных (брокалі, гарчыца, кальрабі, рэпа, каляровая, белакачанная, брусэльская капуста, бручка), блакуюць пераксідазу і зніжаюць пранікальнасць мембран клетак шчытападобнай залозы.
Дзякуй, Наталля Сяргееўна. Што яшчэ параіце беларусам?
Важна разумець, што гіпатырэоз – не прысуд, ён, як правіла, не ўплывае на працягласць жыцця, аднак можа знізіць яго якасць. Замяшчальная тэрапія пры гіпатырэозе – гэта проста дапамога арганізму, калі мы даем яму тое, чаго не хапае, і дазваляем функцыянаваць на поўную.
