Народны каляндар на верасень

Халодны верасень, але сыты.
Верасень — з досвіткам дзень.
У верасні і ліст на дрэве не трымаецца.
У верасні адна ягада, дый то горкая рабіна.
Як настане верасень — гаспадарам поўна гумно і кішэнь.

Вресень, руин, риень, зарев — гэтым старабеларускім найменням дзявятага месяца года адпавядае сучаснае беларускае верасень, што паходзіць ад слова «верас» (менавіта ў гэты час расліна пачынае красаваць). Ва ўкраінскай мове першы месяц восені таксама вересень, у чэшскай – zaři, польскай – wrzesień.

У англічан, французаў і немцаў – варыянты рымскага september. Рымскі september меў 29 дзён (адзін дзень дадаў Юлій Цэзар у 46 годзе). Рымляне прысвячалі яго Вулкану, богу агню, і святкавалі Вулканаліі, забіваючы ў ахвяру парася і цяля. У старажытных грэкаў на працягу дзевяці дзён адбываліся «містэрыі», таемныя культы. У іх прымалі ўдзел толькі пасвячоныя, якія рабілі ахвяры з захаваннем асаблівых абрадаў.

Неспрыяльныя ўмовы надвор’я верасня — выпадкі частых дажджоў, ранніх замаразкаў, вялікіх вятроў. Сяляне стараюцца ўбраць бульбу, агародніну і садавіну. Дрэвы мяняюць сваю афарбоўку, каб пазней засвоіць сонечную энергію: чырвонае, карычневае, пунсовае і жоўтае лісце робіць гэта лепш, чым зялёнае.

Пасля першых замаразкаў, звычайна тое назіраецца ў сярэдзіне месяца, пачынаецца лістапад. Шматгадовыя назіранні за звялай прыродай і паводзінамі жывёлы адлюстраваны ў мудрых народных прыкметах. Каток-вуркаток вымываецца і сцены шкрабае — на непагадзь, а на спіне качаецца — на добрае надвор’е. Імклівыя павучкі па хованках разбягаюцца — непагадзь наступае.

Плятуць свае красёнцы павукі ў паўднёвым напрамку — пацяплее, а ў паўночным — пахаладае. Цецярукі на верхалінах дрэў расселіся — на яснае надвор’е. Воблакі цягнуцца з поўначы на поўдзень — на сонечнае надвор’е, а наадварот — чакай непагадзь.

Вераснёўскія перуны абяцаюць цёплую восень. Тлушчам пер’е ў гусей, качак і курэй пакрываецца — халады набліжаюцца. Воблакі нізка сцелюцца — чакай халадоў.

Туманы на зямлю прылягаюць — пацяплее хутка. Калі лісты на дрэвах моцна трымаюцца — абавязкова чакай позняй зімы.

Восеньскія традыцыі беларусаў. Верасень

1 верасня

У гэты дзень лічылася, што прыйшоў час убіраць буракі. Іх вельмі цанілі, лічылі, што яны лечаць ад хвароб. Нашы продкі прыкмецілі, што 1 верасня часта дзьме цёплы паўднёвы вецер, які так і звалі – цяпляк. Казалі: «Бацечка поўдзень пусціў вецер на авёс-даўгарост».

Былі такія прыкметы: якое надвор'е сёння, такім яно будзе цэлую восень; туман з раніцы прарочыў снежную зіму; калі вецер дзьме поўдня, то ўраджай аўса будзе багаты.

2 верасня

У старыя часы ў гэты дзень ушаноўвалі мужчын. Важна было накрыць багаты стол, прыгатаваць шмат смачных страў, каб гаспадар дома быў заўсёды задаволеным і сытым — тады і працаваць будзе добра ды спрытна.

Па народных прыкметах, калі журавы ляцяць высока і не спяшаюцца, то восень будзе цёплай.

3 верасня

У гэты дзень жанчыны займаліся льном, раскладвалі яго для прасушкі, церабілі і часалі ўжо гатовы, каб атрымаць валокны, з якіх потым спрадзецца нітка. Кросны былі, бадай, у кожнай хаце, ткалі і на продаж, і на пасаг, і для штодзённага ўжытку.

Калі 3 верасня было ясна, то ведалі, што на працягу яшчэ некалькіх дзён будзе трымацца добрае надвор'е.

4 верасня

У старыя часы гэты дзень называлі Агафон Гуменнік. Лічылі, што «на Агафона лясун з лесу ў поле выходзіць, бегае па сёлах і вёсках, раскідвае снапы па гумнах». Таму ў ноч на 4 верасня сяляне ў кажухах навыварат вартавалі гумны з чапёламі ў руках, бо калі «ёсць у гумне – будзе і ў торбе».

Была такая прыкмета: калі на Агафона ясны дзень, то сонечнае надвор'е пратрымаецца яшчэ чатыры тыдні.

5 верасня

Гэты дзень у некаторых месцах Беларусі лічыўся ўдалым для азімай сяўбы. Але ж у іншых месцах да 5 верасня было супрацьлеглае стаўленне. Раней у лясах да гэтага часу паспявалі брусніцы і журавіны.

Былі такія прыкметы: калі жураўлі цягнуцца на поўдзень, то зіма прыйдзе рана; калі іх клін ляціць нізка, то вялікіх маразоў не будзе; калі журавы ляцяць моўчкі і хутка, то трэба чакаць хуткай непагадзі.

6 верасня

Нашы продкі лічылі, што гэты дзень павінен быць ціхім, інакш ільняное насенне абсыплецца. У народзе было павер'е, што 6 верасня лепш не хадзіць у лес па ягады і грыбы, бо «хто ў гэты дзень з хаты выходзіць, вяртаецца абпалены і сам сябе не памятае».

Была такая прыкмета: калі ў гэты дзень ішоў дождж, то людзі лічылі, што восень будзе сухой, а ўраджай наступнага года багатым.

7 верасня

У некаторых месцах Беларусі гэта быў дзень Баўтрамея, ягонае імя рыфмавалі з адпаведнымі аграрнымі працамі: «Прыйшоў Баўтрамей – жыта на зіму сей». У іншых мясцінах у гэты дзень малацілі жыта і запасаліся грыбамі.

Была такая прыкмета: якое надвор'е 7 верасня, такім яно і ўсю восень будзе. У гэты дзень у старыя часы адляталі ў вырай буслы.

8 верасня

З гэтым днём нашы продкі звязвалі ўборку аўса: «Адрыян з Наталляй аўсы канчаюць касіць». Па традыцыі ў гэты дзень людзі выносілі з песнямі з поля ў двор апошні аўсяны сноп. Увечары частаваліся талакном на кіслым малаку або на вадзе з мёдам і аўсянымі блінамі.

Былі такія прыкметы: халодная раніца абяцае раннюю і халодную зіму; калі да гэтага дня не апала лістота з бярозы і дуба, то зіма будзе суровай.

9 верасня

У гэты дзень збіралі рабіну і каліну.

Былі такія прыкметы: вялікі ўраджай рабіны — да марозу; навальніца — прадвеснік цёплай восені.

10 верасня

У гэты час сяляне спяшаліся прыбраць ураджай перад вераснёвай непагаддзю, вывазілі снапы, складалі хлеб у скірды, таму дзень гэты называлі скірднікам: «Сава скірды зладзіць, на розум наставіць».

11 верасня

У старыя часы гэты дзень называлі Іван Калінавік, Іван Нішчымны (Посны). Па метэаралагічных назіраннях нашых продкаў дзень Івана Нішчымнага канчаткова завяршае летнюю пару. Прыбіралі агароды, сушылі і апрацоўвалі лён ды каноплі, збіралі ягады каліны. На Магілёўшчыне стараліся паболей заараць і засеяць жыта, якое, як разлічвалі, будзе асабліва ўмалотнае.

Былі такія прыкметы: калі менавіта сёння жураўлі ляцяць на на поўдзень, то восень будзе кароткай, а снег пойдзе рана; калі шпакі доўга не ўлятаюць, то восень будзе сухой; калі цёмнымі вечарамі па небе цягнуцца чароды гракоў, то надвор'е будзе добрым.

12 верасня

У гэты дзень было прынята накрываць багатыя сталы, клікаць гасцей і ладзіць застоллі. На абед беларускія гаспадыні абавязкова падавалі ячную кашу з тварагом.

Была такая прыкмета: калі птушкі 12 верасня высока кружаць і не жадаюць адлятаць, то восень будзе цёплай, сухой і працяглай.

13 верасня

«На Купрыянаў дзень журавы на балоце дамаўляюцца, якім шляхам-дарогаю на цёплыя воды ляцець». – казалі раней у народзе. У старыя часы ў гэты дзень нашы продкі збіралі ўраджай буракоў, бульбы, морквы, журавін. Дарэчы, журавіны нельга было збіраць раней – гэта, па прыкметах, магло наклікаць бяду на чалавека.

Былі такія прыкметы: калі жураўлі ляцяць нізка, то да канца восені будзе цёпла; калі дразды раскрычаліся, то будзе дождж; калі сустрэлі вожыка, то хутка пацяплее.

14 верасня

У гэты дзень нашы продкі праводзілі абрад «Жаніцьба коміна» – так адзначалі свята агню перад надыходам халодных месяцаў. Комін упрыгожвалі ручнікамі, стужкамі, кветкамі, «частавалі» гарэлкай, кідалі ў печ трошкі сала, збожжа, арэхаў, выказвалі пажаданні аб дабрабыце, вадзілі карагоды і пелі песні.

Беларускія ручнікі. Сюжэтнасць і адметнасці рэгіянальнага ткацтва

Былі такія прыкметы: калі дзень ясны, то восень будзе пагодлівай; калі дзень дажджлівы, то восень будзе сырой; калі дзікія гусі ляцяць на зімоўку, то зіма будзе ранняй.

15 верасня

У старыя часы на гэты дзень была такая прыказка: «На Фядота і Руфіну не выганяй з двара скаціну, выганіш — бяду нажывеш».

У гэты дзень прыбіралі ёўні (халодныя гаспадарчыя будыніны), уцяплялі, абкурвалі верасам і маліліся аб дабрабыце свайго статку. Была такая прыкмета: калі 15 верасня ідзе дождж — восень будзе сухой, лічылі нашы продкі.

16 верасня

У гэты дзень гаспадыні прыбіралі ўсялякую старызну ў хаце, ветрылі дабро з куфраў. Трэба было абавязкова вымыць брудныя рэчы, вычысціць абутак. Тое, што зусім было непрыдатнае, кідалі ў вогнішча, якое распальвалі на градках.

Былі такія прыкметы: калі сонца схіле чырвонага колеру, то хутка будуць халады і замаразкі; калі на елі шмат шышак, то зіма будзе цёплай; калі сёння грыміць гром, то восень будзе цёплай.

17 верасня

Вавіла-познія вілы — так называлі гэты дзень у старыя часы. Жанчыны 17 верасня выкопвалі цыбулю.

Была такая прыкмета: шмат шалупіння на цыбулі — зіма будзе вельмі халоднай.

18 верасня

У народзе гэты дзень лічыўся шчаслівым для прадказанняў, таму на Захара і Лізавету наведвалі варажбітак і знахароў. Добра высаджваць 18 верасня цыбуліны цюльпанаў.

Была такая прыкмета: якое надвор'е сёння, такой і зіма будзе, калі на рабіне лісце ўжо пажаўцела, то зіма будзе ранняй і халоднай; калі на рабіне шмат ягад, то восень будзе дажджлівай.

19 верасня

Нашы продкі прыкмецілі, што звычайна ў гэты час надыходзіць пахаладанне — Міхайлаўскія замаразкі. Людзі верылі: хто 19 верасня распаліць агонь у печы, у таго здарыцца пажар. У гэты дзень шмат у якіх мясцінах забаранялася працаваць.

Былі такія прыкметы: калі гэты дзень цёплы, то зіма таксама будзе цёплай; а вось калі пасля гэтага дня на дрэвах з'явіцца іней, то зімой будзе шмат снегу.

20 верасня

Раней у гэты час пачынаўся гандаль рэпчатай цыбуляй. Гэтая гародніна грала важную ролю ў харчаванні, ёй таксама прыпісвалі гаючую сілу: «цыбуля ды лазня – усім кіруюць», «цыбуля з часныком родныя браты».

Была такая прыкмета: калі на цыбулі шмат шалупіння, то маразы зімой будуць моцныя.

Як смачна прыгатаваць цыбульнікі? Пакрокавы рэцэпт

21 верасня

У гэты дзень адзначалася адно з найстаражытнейшых і найболей важных свят, якое завяршала сельскагаспадарчы цыкл. Багачом называўся кошык са збожжам, у сярэдзіну якога ўстаўлялі свечку. З гэтым кошыкам сяляне абыходзілі двары, грукаліся ў кожную хату, зазіралі нават у гумно. У час абыходу спявалі дажынкавыя і восеньскія песні.

Назіралі на Багача і за жывёлай, прыкмячалі: калі пасля 21 верасня быдла імкнецца на пашу вельмі рана, то і зіма будзе ранняя. Была такая прыкмета: калі сёння добрае надвор'е, то і ўся восень павінна быць такой.

22 верасня

Дзень восеньскага раўнадзенства. Нашы продкі працягвалі святкаваць Багач. Акрамя гэтага віншавалі маладых маці і абавязкова ўшаноўвалі павітух, бо гэты дзень лічылі іхным днём.

Былі такія прыкметы: калі сёння не пачалося бабіна лета, то яшчэ доўга не будзе цяплець; калі з вішні не апала лісце, то замаразкі будуць не хутка.

23 верасня

У гэтую пару малыя і дарослыя адпраўляліся ў лес, каб назапасіць для ежы рабіну, якая пасля першых замаразкаў станавілася саладзейшаю. Чырвоны колер ягад звязваў гэта дрэва ў народнай свядомасці з ахоўнай магіяй. Яе выкарыстоўвалі таксама ў вясельным абрадзе для аховы жывёлы.

Былі такія прыкметы: калі на рабіне шмат ягад, то восень будзе вільготнай, а зіма суровай, калі вецер сёння дзьме з захаду, то будзе дождж, а калі з усходу — будзе пахмурна.

24 верасня

У гэты дзень маладыя дзяўчаты збіраліся на Хвядорыны вячоркі — на ігрышчы, жаніхоў выглядаць.

Былі такія прыкметы: калі вавёркі актыўна закапваюць арэхі, то хутка надыдуць маразы; калі прайшоў дождж і з'явілася вясёлка, то хутка прыйдзе бабіна лета. А яшчэ нашы продкі верылі, што калі сёння вы ўбачыце пчалу, то зіма будзе позняй і цёплай.

25 верасня

Па народным павер'і, змеі з гэтага дня перабіраюцца з палёў у лясы. Лічыцца, што 25 верасня вельмі важная для паляўнічых дата: у апошні раз у годзе можна падстрэліць якога-небудзь звера і вярнуцца дадому са здабычай.

Раней на гэты дзень былі такія прыкметы: калі дрэвы стаяць ужо без лістоты, то зіма сёлета будзе ранняй; калі надвор'е сонечнае, то яно будзе ясным яшчэ цэлы тыдзень.

26 верасня

Нашы продкі лічылі, што з гэтага дня спыняецца ўсякі рост раслін: «З Карнея корань у зямлі не расце, а дубее». Таму раней менавіта сёння пачыналі прыбіраць караняплоды і карэнні: «Карнееў дзень на двары, усякі карэньчык у сваёй нары».

Былі такія прыкметы: калі куры пачалі ліняць, то зіма будзе цёплай; калі сёння пройдзе дождж, то наступныя дні будзе добрае надвор'е.

27 верасня

Узвіжанне (Здзвіжанне). У гэты дзень адзначалася свята «закрывання» зямлі на зіму, якое было звязана з вужамі. Лічылася, што сонца і прырода «грае, здзвігаецца». Да гэтага часу ўсе азімыя і яравыя павінны быць звезены з поля, лічылі нашы продкі. Па народных павер'ях, 27 верасня выпаўзалі ўсе змеі і збіраліся разам, каб адправіцца на зімовы сон.

Былі такія прыкметы: калі раніцай раптам здарыўся мароз, то зіма будзе ранняй; калі вецер дзьме з поўначы, то кастрычнік будзе цёплым.

28 верасня

Раней гэты дзень называлі рэпарэз, ён замыкаў земляробчы год. Рэпа вельмі шанавалася сялянамі: «Рэпа – мяса, рэж ды еж». З яе раней рабілі заціркі і кашы, запраўкі мясных і рыбных страў.

У гэты дзень назіралі за чародамі гусакоў, якія адляталі ў вырай. «Гусакі ляцяць – зіміцу на хвасце цягнуць, снег нясуць».

29 верасня

Нашы продкі сёння займаліся нарыхтоўкай капусты на зіму. Звычайна рабілі гэта разам, збіраючыся на так званыя капусныя вечарынкі.

Самая смачная ежа ў пост. Гатуем капуснякі разам з блогерам

Былі такія прыкметы: калі сёння цёпла і суха, то зіма будзе позняй і мяккай; калі грыміць гром, то зімой будзе вельмі мала снегу; ясная ноч — да трывалай зімы.

30 верасня

Па старадаўняй традыцыі сёння належала паплакаць аб родных і блізкіх. Потым моладзь збіралася на вечарыны, дзяўчаты шапталі на каханне, на замужжа.

Была прыкмета: калі раніцай гэтага дня пахмурна – надвор'е ў бліжэйшыя дні будзе добрым.

Народны каляндар на кастрычнік