Вёска Заказель — месца, цікавае ва ўсіх сэнсах. Апошнія гады сюды прыязджаюць як беларускія, так і замежныя турысты, каб пазнаёміцца з асаблівасцямі рэгіёна, цікавымі фрагментамі яго гісторыі і, вядома, ўбачыць неверагодныя архітэктурныя славутасці.
Першае згадванне аб гэтым паселішчы прыпадае на трынаццатае стагоддзе. І звязана яно, вядома, з родам Ажэшкі — прадстаўнікі гэтага роду менавіта ў трынаццатым стагоддзі атрымалі тут свой маёнтак. У сям'і былі як дзяржаўныя дзеячы на высокіх пасадах Рэчы Паспалітай і ВКЛ, гэтак жа і прадстаўнікі прафесій, звязаных з культурай. Напрыклад, да яе належала Эліза Ажэшка — вядомая польская пісьменніца, якая шмат часу праводзіла ў Заказелі.
Першае дакументальнае пацвярджэнне згадкі Заказелі, знойдзенае на сённяшні дзень, знаходзіцца ў метрычных кнігах Брашэвіцкай каталіцкай парафіі.
Менавіта ў іх, пачынаючы з 1771 года, можна прачытаць пра двор Заказелье. Запіс сведчыць аб тым, што ў Брашэвіцкім касцёле быў заключаны шлюб паміж шляхецкімі эканомамі Ажэшкі.
У 1839 годзе Ажэшкі, якія вырашылі асесці ў Заказел'і сур'ёзна і надоўга, пабудавалі ў парку побач са сваім домам капліцу. На фоне выкананага ў даволі простых класічных формах маленькага аднапавярховага палаца гэтая рамантычная фантазія на тэму сярэднявечнай готыкі глядзелася асабліва кантрасна. Капліца і сёння ўяўляе сабой выдатны ўзор гістарызму ў архітэктуры.
Выключна гарманічны будынак выконваў функцыю не толькі сядзібнай царквы, але і фамільнага магільнага склепа.
У размешчанай пад зямлёй крыпце было пахавана некалькі пакаленняў знакамітага роду Ажэшка, і нават пры продажы маёнтка іх спадчыннікі асобна абгаварылі ўмову захавання пахаванняў у недатыкальнасці. Нажаль, у выніку ўсё прыйшло ў зусім спустошаны стан.
Як род Ажэшка страціў маёнтак
Страта маёнтка якраз была звязана з імем пісьменніцы Элізы Ажэжка, а дакладней, з яе мужам. Ён меў дачыненне да паўстання 1863 года, за што праз два гады яго саслалі ў Пермскую губерню.
Маёнтак пасля быў прададзены спачатку графіні Бабрынскай, якая нямала зрабіла для эканамічнага развіцця будынка. А ў міжваенны час новым уладальнікам стаў Караль Талочка, у якога Заказель адабралі з прыходам Саветаў.
Асаблівы падыход да стварэння капліцы-пахавальніцы
Калі асноўныя аб'екты маёнтка былі зроблены пры дапамозе мясцовых спецыялістаў, то капліца — гэта адзіная пабудова, для якой усё ж такі запрасілі вядомага архітэктара. Гэта быў Францішак Яшчольд, які стварыў праект у стылі неогтыкі — яго і рэалізавалі ў 1849 годзе.
Капліца па праве лічыцца адной з самых ранніх неагатычных пабудоў на тэрыторыі Беларусі.
Капліца была часткай сядзібнага комплексу. Тут знаходзілася палеская рэзідэнцыя роду. Акрамя маёнтка, была пабудавана вінакурня, мноства гаспадарчых пабудоў. Некаторыя захаваліся і сёння. І да гэтага часу выкарыстоўваюцца ў адміністрацыйна-вытворчых мэтах. Капліцу пабудавалі у модным на той перыяд стылі неаготыкі. Па сваёй прыгажосці і велічы яна перасягнула нават сядзібны дом.
Калісьці яе вокны ўяўлялі сабою прыгожыя вітражы з ажурнымі металічнымі рашоткамі — зараз ад іх не засталося і следа. Але затое захаваліся прыгожыя вежы са стрэламі, крыж, раскошны ўваход, а таксама гербы сям'і Ажэшка. У сярэдзіне ёсць кавалачак збору столі з уражлівым аздабленнем. Пад капліцай размяшчаецца месца пахавання членаў легендарнага роду. Туды можна спусціцца.
Як даехаць?
Да вёскі Заказель можна дабрацца двума шляхамі: самы хуткі вядзе па ўжо знаёмай нам трасе Брэст-Бранск, другі — па прасёлкавых дарогах, праз вёску Асаўцы, дзе захаваўся помнік народнага дойлідства - царква Святога Міхаіла Арханёла (пабудавана ў 1780 годзе і з'яўляецца адным з найстарэйшых драўляных храмаў нашай краіны).
Унікальны ўзор беларускай неаготыкі. Чаму трэба наведаць Троіцкі касцёл у Гервятах?
