Пасля сваіх паводзін на кантрольнай па матэматыцы Андрэй Скрыпка з Яськам Флейтам зусім заблыталіся ў адносінах. Нават разумная Самапіска аднаго і кемлівасць другога не дапамаглі.
— Чаму так? – спытаешся. – Можа за тое, што нікому не давяралі, альбо былі няшчырымі ў адносінах да аднакласнікаў і толькі прыкідваліся такімі?
— Гэта значыць, што яны – рызыканты?
— І гэта таксама.
— Яны хаця б зразумелі гэта?
— Зразумелі толькі пасля таго, як Настаўніца абвясціла адзнакі. Спытаеш: а якія адзнакі атрымалі нашыя героі?
Гэтае пытанне пачула і чарадзейная Самапіска Скрыпкі. Яна зараз была асабліва зіхатлівай, нібы дзявочыя цацкі.
— Адкажу табе, дружа, шчыра – кепскія, - азвалася Самапіска. – Хаця ты павінен ведаць, што кожны мае права на памылку, асабліва калі ты толькі вучышся. У нас зусім кепска атрымалася.
— І што ўжо такое атрымалася?
— І ў аднаго, і ў другога ў сшытках панакрэмзана, - тлумачыла Самапіска. - Памятаю, штосьці мы рашалі, і як-бы адказы праглядаюцца па-за крамзолямі, але ніводзін не здолеў пераканаць мяне, што менавіта патрэбна рашаць так, а не іначай. Мы доўга спрачаліся, а калі я перастала ім дапамагаць, ушчэнт раззлаваліся і нічога лепшага не прыдумалі, каб давесці пачатую справу да канца.
Чытанка намнога лягчэйшая за матэматыку, альбо Чаму Заяц бег не азіраючыся?
Андрэй Скрыпка па дарозе дадому абавязаны быў зайсці ў краму і купіць смятаны для баршчу.
— Толькі не забудзься! – папярэджвала мама. – А тое пусты боршч будзеш есці!
У краме ён спыняўся ля кожнай вітрыны, прыглядаўся, нахінаўся, каб прачытаць назву. Побач з малочным аддзелам стаяў маразільны кантэйнер. Хлопчык ужо амаль мінуў яго, але з маразільні данёсся такі жалобны піск, што ён не мог мінуць. Спыніўся. Праз шкло ўбачыў, як адзін самы прыгожы пачак марожанага скача і прыхлопвае сваімі кароценькімі ручкамі.
— Што зрабілася? – спытаў яго Андрэйка.
Пачак марозіва з надпісам на жываце “Каштан” толькі яшчэ мацней замахаў, паказваючы ўгору.
— Я зразумеў! – адказваў Андрэйка і адчыніў шкляную кабіну маразільні. І Марозіва ў адно імгненне аказалася ў яго руках.
— Эскім-о-о! Гэта маё с-а-амае любімае, - прамовіў хлопчык і зняў абгортку. – Ну і чаго ты крычала?
— Я зусім прамерзла! Зачынілі мяне ў тым студзёным самалёце, і забыліся. Сагрэй мяне, Андрэйка! – узмалілася марозіва.
— Гэта я ўмею! – адказваў ён і пачынаў паспешліва злізваць шакаладную глазуру. Андрэйка так апантана захапіўся гэтым працэсам, што не заўважыў як з'еў яшчэ пару пачак марозіва. Ён ужо ведаў, што павышаная тэмпература і горла – самая найлепшая хвароба. Каб быў і хворы, і асабліва не напалохаў Маму.
К вечару Андрэй зусім згубіў голас. Вярнуўшыся з працы мама адразу зразумела таму прычыну. Яна нічога не казала, толькі калі дала сыну лекі спыталася: “Ці смачны боршч з марозівам?”
— Смачны, - сіплым голасам вымавіў Андрэй і папірхнуўся.
— Сёння ж патэлефаную Настаўніцы, каб цябе хто-небудзь наведаў і патлумачыў хатнія заданні.
Андрэйка крыху памаўчаў, пацягаў за мочку вуха, моцна шморгнуўшы носам. Зморшчыўся і ціхім голасам, нібыта стары дзед, якога пакідаюць апошнія сілы, прамовіў:
— Гэта ўсё ад стомленнасці.
— Ад якой такой стомленасці, сынок?- спыталася Маці. – Акрамя школы ты ж нічога не робіш!
— Ты думаеш там лёгка! Толькі адных карысных звычак у кожнага вунь колькі! А мне аднаму патрэбна пераймаць. Вось і стаміўся.
— Вось гэта правільна! – усміхнулася Мама. – Пераймай самае карыснае. Які ты малайчынка! У цябе ўсё атрымаецца, вось толькі крыху падлечышся, адпачнеш і, калі пакуль не атрымліваецца, яшчэ паспрабуеш. Пабачыш, атрымаецца. Ты ўсё можаш!
— Атрымаецца… – пачуўся насмешлівы знаёмы галасок.
— Можа і так, калі мне ніхто не будзе замінаць вывучаць магчымасці вышэйшай нервовай дзейнасці.
— Глядзі, сынок, гэта ж такая складаная задача! Я набе скажу сур’ёзна: гэта адказнасць не толькі перад класам, а перад усім Чалавецтвам!
— Няўжо так?
— Так, мой дарагі! Гэта вельмі далікатная справа! – яшчэ больш насцярожылася Мама. – Ухваляю тваю задуму: да ведаў патрэбна імкнуцца насуперак усім цяжкасцям і перашкодам!
— Ціха! У мяне ўжо галава пачынае пабольваць.
— Можа “хуткую” дапамогу выклікаць? – непакоілася Мама.
— Пакуль пачакаем. Гэта ад вялікіх думак, я ведаю! – загадкава свярдліў столь хворы летуценнік.
Тым часам у класе вызначаліся, хто хоча наведаць хворага.
Ніхто, нават з яго некалі закадычных сяброў, не падахвоціўся. Усе аднекваліся, спасылаючыся на слотнае надвор’е і мокрыя дарогі.
Уладзік Мудроў асабліва не выказваўся, але і не адмаўляўся ісці разам з Белай Геаргіняй, прыкладнай ва ўсім дзяўчынкай. Але сшыткі, што ляжалі на стале Настаўніцы зашалясцелі-зашушукаліся сваімі старонкамі, пасмейваючыся. Гэта яны, відаць, так выказвалі сваю рашучую нязгоду з прапановай. Маўляў, не хапала, каб і нашу сціплую і шчырую Геаргіню той лянівец пакрыўдзіў.
Калі ж пачуліся прозвішчы Яські і Жэніка ніхто не пярэчыў.
— Лічу, хлоцы самі справяцца з кантрольным спісваннем, - заключыла Настаўніца. – Тым больш у абодвух ёсць добры сяброўскі досвед. А мы паглядзім на што яны здатныя, ці не так?
— Так! – хорам адказаў клас. Заварушыліся вольныя крэслы і заўсміхаліся партрэты вядомых асветнікаў.
У кватэры хворага чакалі гасцей. Хутчэй гэты клопат быў на адным чалавеку. Андрэява Мама часта выглядвала на балкон. Па пакоях разносіўся пах свежага пірага.
Хворы, нацягнуўшы коўдру аж на вочы, ляжаў не дыхаючы.
— Уставай, сябра! – першым падышоў да ложка Яська. – Мы прыйшлі паказаць і патлумачыць заданні па мове.
Андрэю гэта не дужа спадабалася, бо ён зараз абдумвае глабальныя праблемы. Не час зараз забіваць галаву нейкімі дробязнымі заданнямі.
Калі селі за стол, і Жэнік адразу пачаў даставаць сшыткі, Андрэйка перапыніў яго:
— Давайце свае заданні. Толькі хутчэй раскручвайцеся! – на правах вядучага камандаваў хворы.
— Куды спяшацца? – спыталіся сябры. – Нас адмыслова накіравалі да цябе!
— У мяне больш важная задача – разлічыць наколькі верагодная рызыка сутыкнення астэроіда з Зямлёй, - прамовіў Андрэй з веданнем справы, падпёршы рукой галаву, пільна сачыў за рэакцыяй аднакласнікаў.
— О-о! Гэта цудоўна! Але ты не спяшайся з гэтым, - прасілі хлопчыкі. – Напачатку напішам кантрольны дыктант, а пасля ўжо і пра астэроід пагамонім.
Яны бачылі, як гарэлі ў Андрэя вочы. Хлопцы пераглянуліся, каб упэўніцца ў тым, што абое той думкі: Скрыпка дарэмна займеў нейкую хваробу, а таму заданні яму ўсё адно заўсёды будуць. Добра, калі ад сяброў. Ад самой Настаўніцы яму не выкруціцца.
— Згода. Толькі дайце слова, што не будзеце цікавАць за маім адкрыццём, - вельмі сур’ёзна прамовіў Андрэйка.
Хлопчыкі паабяцплі і адразу пачалі чытаць і тлумачыць тэкст. Размова вялася ў межах маналогу, толькі раз-пораз сшытак Андрэя ўпарціўся: то падскочыць, калі рука яго цягнулася да чыстай старонкі, то закрыецца і прашэпша: “Напапачку выслухай сказ, а ўжо потым пачынай пісаць!”
— Якія ўсе разумныя! – бурчэў хворы. – Я гатовы!
— Тады пішам. Слухай уважліва! – дыктваў Кузнечык. – Раніцай выскачыў на паляну Зайка. Убачыў вялікую шэрую Варону і вельмі спалохаўся яе каркання. Па яго спіне беглі дрыжыкі. Заяц бег не азіраючыся…
— Напісаў? – пытаўся Жэнік.
— Напісаў. Можаш праверыць, - смела адказваў той.
Самае галоўнае зроблена, - падумаў Яська, які за абедзьве шчакі ўплятаў пірог.
— Дарэчы, вельмі смачны пірог! Паспрабуйце! – прапаноўваў Яська замест Андрэевай Мамы, якая ціхенька прынесла і паставіла паднос разам з чаем. – Паспрабуй, Андрэй, можа і лепей стане.
Кузнечык тым часам правяраў кантрольны дыктант і смяяўся.
— Нядрэнна напісаў, але памылкі маюцца. Гэта нічога, адчуваецца ўжо лепш пачаў пісаць. Іншым разам будзе яшчэ лепш.
— Можаш не сумнявацца!
— Толькі чаму ты напісаў, што Заяц бег азіраючыся? Я ж дыктаваў, што “ бег Не азіраючыся”! – тактоўна, але з іскрынкамі ў вачах пытаўся Жэнік. – Здаецца, я гучна дыктаваў.
— Значыць ты няправільна дыктаваў, без уяўлення таго небаракі, – спрачаўся Андрэйка. – Як ён мог бегчы не азіраючыся, калі за ім цікуе страшная Варона. А каб за табой гнаўся мядзьведзь ты б азіраўся ці не?
Хлопчыкі рассмяяліся.
Дрэнны настрой раптоўна знік. Добра, калі ў самы важны для цябе дзень хто-небудзь пра цябе памятае.
Калі мары свярбяць ва ўсім целе, альбо Дзе шукаць Калодзеж Жаданняў?
Не паспеў Андрэй Скрыпка ачухацца ад нечаканай хваробы, як патаемныя мары клікалі да новых дзеянняў і прыгод. І першае, што ён надумаў параіцца са сваімі сябрамі - Дрэвамі. Ён ведаў, а нядаўна сустрэў тое пацвярджэнне ў адной цікавай кніжцы, што дрэвы ажываюць для тых, хто ўмее з імі размаўляць і ўмее іх слухаць. Каб яму зразумець сэнс задуманага патрэбна была парада каго-небудзь дасведчанага.
— Мне патрэбна, каб парада была сапраўднай, лепей калі яна будзе асаблівай, - разважаў Андрэйка.
Не паспеў ён падыйсці да сваёй старой знаёмай Ліпы, што была вышэй за ўсе дрэвы, як дрэва першым спытала:
— Ну што, Андрэйка, замаркочаны чым?
— Ды вось хачу з табой параіцца, - смела пачаў хлопчык. – Падкажы мне, калі ласка, дзе мне знайсці Калодзеж Жаданняў
— А навошта ён табе? Вучышся ў школе - вучыся. А як скончыш, тады і прыйдзеш да мяне! – адказвала старая Ліпа. – Тады разам і паразважаем над тваімі жаданнямі: кім быць. Пакуль табе зарана да яго звяртацца, бо адзін просіць яго заставацца самім сабою, іншаму не церпіцца пераўвасобіцца ў каго-небудзь больш шчаслівага і ўдачлівага, напрыклад. Бываюць іншыя, калі і зусім незвычайныя просьбы. І не ўсе бываюць радыя новым пераўвасабленням.
— Зразумей, дарагая Ліпа! Мае мары свярбяць ва ўсім целе! Мне вельмі-вельмі патрэбны той калодзеж зараз! – умольна прасіў Андрэйка.- Усё для цябе зраблю, толькі дапамажы мне!
— Ну добра. – Калі што не спадабаецца, я цябе папярэджвала.
— Калі ласка! Вельмі хачу!
Ліпа падхапіла яго на свае гнуткія галінкі і ўзняла на самую вяршыню. Бачыш вунь тое невялікае азярко?
— Бачу!
— Тады выбірай для сябе найкарацешы кірунак і, калі будзеш яго прытрымлівацца, патрапіш акурат да сваёй мары.
— Дзякуй табе, мая добрая сяброўка! Я заўжды буду памятаць тваю ласку!
Ён крочыў дзень і ноч. І толькі пад раніцу, калі пругкі струменьчык паўднёвага ветрыка ўскудлачыў чуб Андрэйкі і ружовае ранне высвечвала буйныя кроплі начнога туману, стаяў на беразе невялікага ляснога возера.
— Я гэта зрабіў! – радаваўся ён.
Усе птушкі адразу заспявалі весела і гучна. Спевы рассыпаліся ў маўклівым паветры. Ранішняе сонца з усёй стараннасцю ўглядалася ў казачныя прасторы. Толькі адзін вялікі пярэсты Дзяцел не звяртаў на ўсю гэтую чарадзейную прыгажосць ніякай увагі: так спяшаўся да сняданка выканаць жаданне сваёй сяброўкі, што загнаў дзюбу пад белую кару бярозак і ніяк не мог яе выцягнуць.
Узняў Андрэйка голаў, каб падказаць Дзятлу што ў такім выпадку трэба рабіць, а тут і сам ледзь не паваліўся. Пад яго нагамі быў драўляны зруб.
— Нарэшце, знайшоў! – усклікнуў Андрэйка. – Ён абышоў яго вакол, на сталёвай шыльдачцы, што ледзь ліпела на струхнелым бярвенні быў надпіс “Калодзеж Жаданняў”. Вось зараз праверым яго глыбіню, а пасля загадаем сваё патаемныя жаданні! – і кінуў каменьчык.
— Не шпурляй у мяне каменьчыкі, хлопча! А калі хочаш даведацца пра мае магчымасці, патрэбна крыху папрацаваць. Ты згодны на такія ўмовы?
— Я не прывык да таго, але кажы ўжо хутчэй.
— Тваё запаветнае жаданне змагу выканаць толькі з чыстымі думкамі і памкненнямі, - уздыхаў Калодзеж. – Пакуль жа мне духу не хапае! Бач, якая ўва мне вада нячыстая, цвіллю патыхае. Ніхто не хацеў мяне амаладзіць, толькі ўсё для сваіх выгод выкарыстоўвалі, - чуўся глухі голас.
— Што рабіць трэба? Смялей кажы!
— Хаця б палову бруду таго вычысціць з майго нутра, здолееш?
— Паспрабую!
Не мінула і гадзіны, як гара бруднага пяску з цвілой вадою з’явілася на паверхні. А калодзежны журавель не стамляўся кланяцца старому чарадзейнаму калодзежу і чэрпаць, чэрпаць…
— Ну, досыць! – з вадзяных нетраў пачуўся голас памаладзелага Калодзежнага Духа. – Вось цяпер і розум мой пасвятлеў, і думкі ясныя.
— Ну дык што ты хацеў, Андрэйка? Кажы сваё патаемнае жаданне.
— Адкуль ты імя маё ведаеш?
— Я многа чаго ведаю, Андрэй Скрыпка!
Вочы хлопчыка загарэліся ад захаплення. Доўга не раздумваючы, ён крыкнуў у Калодзеж:
— Школу наведваць хачу толькі па ўласным жаданні! І каб ніхто не прымушаў мяне працаваць, ды выконваць чужую працу!
Калодзежны Дух ціха захіхікаў, але смешны голас яго напалохаў стракатага Дзятла, які нарэшце выслабаніў сваю дзюбку з бярозы і праляцеў побач, дзякуючы свайго выратавальніка.
— Добра, - вымавіў Калодзежны Дух! — Тваё жаданне ўжо выканана! З гэтай хвіліны ты павінен ведаць, што як толькі ты адкажашся ад асноўных абавязкаў школьніка і мамінага памочніка – будзеш губляць набытае.
— Як гэта?
— А вельмі проста: не будзеш ведаць, што вывучаюць твае аднакласнікі і хто твае сапраўдныя сябры.
— Ну і што? Там разбяруся!
— Не, дружа мой! Пра тое ты таксама забудзеш.
— Зараз ты мяне маніш! – з пачуццём пагарды заўсміхаўся Андрэйка.
Ён быў упэўнены ў тым, што цяпер увесь свет ляжыць пад яго нагамі. І рабіць ён будзе толькі тое, што яму даспадобы.
Ён так адказваў, бо не ведаў, што чакае яго наперадзе. Калі Мама папрасіла яго прыбрацца ў сваім пакоі, адказаў груба і непачціва: “Дзякуй, няхай малая!” Гэта ён пра сваю малодшую сястрычку Алінку, якой толькі тры годзікі споўнілася.
Сказаў, і па яго целе прабеглі лёгкія, а пасля і заўважныя дрыжыкі. Яго рукі пачалі памяншацца і рабіць адвольныя рухі, а вушы павялічыліся і пачалі абрастаць поўсцю. Яшчэ большыя пераўтварэнні пачаліся адразу, як адмовіў Тату дапамагчы прыладзіць сястрычцы кніжную палічку.
Хваля яго змяненняў была нашмат мацнейшай. Яго рукі, цела абрасло карычнева-чорнай поўсцю, а ногі пераўтварыліся ў лапы. Пакуль ён толькі пасміхаўся:
— Ну што, не будзеце мяне даймаць?
Яго ніхто не хваляваў. Наадварот – ён радаваўся сваёй перамозе. Ён – вольны!
Але змяненні не супыняліся. Штодзень ён рабіў усё супраць. Паступова і мова яго стала патроху пераўтварацца ў рыканне і завыванне. Дзіўна адно: ніхто з навакольных не заўважаў яго змяненняў.
— Чаму ніхто ад мяне не жахаецца? Я б іх з задавальненнем паганяў! – казаў пра сябе. – Гэтае параўтварэнне яго вельмі захапляла.
Зараз ён падаваўся маленькім тоўсценькім Мопсам.
— Ну што, Андрэй – Мопс? Пазабаўляемся ўволю! – казаў усцешна пра сябе і выходзіў у скверык.
Цяпер яму не патрэбна думаць пра ўрокі ды пра іншыя школьныя заданні. Ніхто не прымушаў яго што-небудзь рабіць. Зараз ён мог цэлымі днямі ганяцца за вавёркамі і лашчыцца на сонейку. Кожны, хто падыходзіў да яго, гладзіў і называў «добрым хлопчыкам».
Андрэй-Мопс хутка зусім абленаваўся, затлусцеў, што ўжо цяжка стаў дыхаць.
— Надакучыла мне такое бесклапотнае жыццё! – казаў ён. — І яшчэ больш сумаваў. – Я стаў яшчэ больш залежным.
Усяму патрэбна наноў вучыцца. Калі сілу працэсу ўзбуджэння і тармажэння, а таксама ўраўнаважлівасць нервовай сістэмым ён больш-менш вывучыў на сабе, то мары пра астэроід разбіліся на стадыі вывучэння першай.
— Шкада, такая недарэчнасць атрымалася! – разважаў сам паддоследны. – Я не магу сканцэнтравацца. Галава ў яго звінела. Ён з цяжкасцю разумеў чалавечую мову, як і пачаў забываць твары аднакласнікаў.
Зараз ён адчуў, што губляе штосьці вельмі важнае, але не мог усвядоміць, што менавіта.
— Трэба штосьці рабіць, - казаў ён ўслых, бегаючы па вуліцы. – І быў у трывожным адчаі: не мінуць мне чарговага звароту да …
Яго разважанні перабіў, адкуль толькі з'явіўся, рыжы тоўсты Кот. Толькі высунуў з-за вугла сваю цікаўную морду ды як закрычыць, узняўшы трубою распушаны хвост. Быццам на яго напала цэлая зграя бадзялых сабак.
— Усё! Гэта канчаткова: мяне ўжо пачалі заўважаць, - прамовіў Андрэй-Мопс.
Баішся – не рабі, робіш – не бойся, а зрабіў не шкадуй.
— Ну як, паспрабаваў волі? Што на гэты раз? – пачуўся знаёмы голас Калодзежа Жаданняў.
— Дзякуй і прабач, але я больш не жадаю быць вольным!
— І чаго ж ты хочаш?
— Хачу вярнуцца ў чарадзейнае і бесклапотнае школьнае дзяцінства!
— Я ж цябе папярэджваў: узваж усё, не рабі неабдуманых крокаў, - уздыхаў Калодзеж.
— Дзякуй! Я не баяўся ісці на той эксперымент, але справа зайшла далей, чым я меркаваў, - хлопчык ужо цяжка гаварыў, больш скуголіў, і не пазнаваў свайго голасу.
Калодзежны Дух засмяяўся моцна і задаволена.
— Апошні раз! Ніколі болей не прасі мяне! – злосна прамовіў Дух. – Зараз ты станеш паслухмяным вучнем. І будзеш добрым сябрам!
— Я ўдзячны табе, што атрымаў такі цудоўны досвед! Я вынес з гэтага ўрока пэўныя карысныя вынікі, як і самалёт, што ўзлятае супраць ветру.
— Цяпер ты ведаеш, што рабіць далей?
— Так, ведаю.
Не паспела Сарока абвясціць тую вестку, як у адно імгненне магічныя промні прайшлі скрозь яго цела, ён паступова выпрастаўся і стаў на дзве чалавечыя нагі.
— О-о, як галава прасвятлела! – нібы ад сну ачнуўся вымавіў той самы Андрэй Скрыпка. – Я адчуваю лёгкасць і неверагодную радасць! Эге-е-ге-е-й!
Рэха разносіў радасны вятрыска.
Прыбегшы дахаты, Андрэйка прыбраўся не толькі ў сваім пакоі, але і ва ўсёй кватэры. Мама з Алінкай былі радасна здзіўлены чысціні і парадку.
Мама яшчэ не паспела і рот ад неспадзяванага сюрпызу адкрыць, як Алінка ўжо абдымала браціка, смяялася: «мой Андэйка не сабацка Мопс, ён - халосы!»
— Канешне, наш Андрэйка харошы хлопчык! – падцвердзіла Мама. – І дыванок, у кутку вітальні, больш не спатрэбіцца.
Усе рассмяяліся.
— Мама, зараз у нас усё будзе па-новаму! – казаў ухвалены памочнік. – Я буду старанным вучнем! Хто мне казаў, што да ведаў патрэбна імкнуцца насуперак усім цяжкасцям і перашкодам?
— І вывучаць магчымасці фізіялогіі вышэйшай нервовай дзейнасці! – дадала Мама і ласкава пагладзіла сына па яршыстай галоўцы.
Усе выхадныя, як парабіў хатнія заданні, ён забаўляўся з Алінкай, чытаў ёй казкі, разам малявалі, весяліліся.
Мама была шчаслівай.
Папярэднія часткі казачнй гісторыі чытайце тут:
Шкодныя звычкі не пазычаюцца або Калі вучоба не ў радасць (казка) + аўдыё
Шкодныя звычкі не пазычаюцца, або калі вучоба не ў радасць. Частка 2 + аўдыё
