Часта прычынай таго, што жанчына не можа зацяжарыць, з'яўляецца сіндром полікістозных яечнікаў. Захворванне, якое працякае з мноствам клінічных праяў. Зрэшты, пры своечасовай дыягностыцы і своечасова пачатым лячэнні, шанцы стаць шчаслівымі бацькамі малыша павышаюцца ў шмат разоў.
Пра гэту праблему, апроч усяго іншага, ішла размова на II Міжнародным міждысцыплінарным кангрэсе «Праблемы рэпрадукцыі: інавацыйныя тэхналогіі ў рэпрадукцыі», які прайшоў у Мінску 24-25 красавіка.
Журналіст інфармацыйнага партала 24health.by сустрэлася з адным з удзельнікаў форуму, прафесарам кафедры эндакрыналогіі Беларускага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта, доктарам медыцынскіх навук, старшынёй Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм» Алай Шапялькевіч і даведалася, на якія сімптомы трэба звяртаць увагу, як не ўпусціць час і своечасова дыягнаставаць захворванне.
Прычыны развіцця сіндрому полікістозных яечнікаў
Сіндром полікістозных яечнікаў (СПКЯ) – адно з самых распаўсюджаных эндакрынных захворванняў жанчын рэпрадуктыўнага ўзросту (15-20%), частая прычына анавуляцыі (адсутнасць авуляцыі і фазы развіцця жоўтага цела з захаваннем рэгулярнасці менструацый) і выкліканых імі парушэнняў рэпрадукцыі (перш за ўсё, бясплоднасці).
Цяпер прычыны сіндрому полікістозных яечнікаў застаюцца не да канца вывучанымі. Навукоўцы мяркуюць, што значная роля – у генетычных фактараў у развіцці гэтага захворвання: гены, якія адказваюць за сінтэз, транспарт і дзеянне андрагенаў (мужчынскіх палавых гармонаў), а таксама генаў, уцягнутых у метабалізм інсуліну. Найбольш вядомыя тры тэорыі развіцця захворвання.
- Цэнтральная – першапрычынай захворвання лічыцца дысфункцыя гіпаталама-гіпафізарнай сістэмы – адноснае павелічэнне лютэінізуючага гармону (ЛГ) і зніжэнне фалікуластымулюючага гармону (ФСГ). Гэтыя гарманальныя парушэнні былі выяўлены ў жанчын з сіндромам полікістозных яечнікаў аднымі з першых. Гэта можа растлумачыць клінічныя праявы захворвання ў выглядзе змены структуры яечнікаў, гірсутызм (залішні рост валасоў) і анавуляцыя.
- Перыферычная – галоўным парушэннем у дадзеным выпадку лічыцца павышэнне выпрацоўкі андрагенаў яечнікамі (і ў меншай ступені наднырачнікамі). З прычыны парушэння функцыі яечнікаў адбываецца змена выпрацоўкі ганадатрапіна гіпофізам з адпаведнымі клінічнымі праявамі – гірсутызм, акне (вугрысты сып), алапецыя (выпадзенне валасоў).
- Парушэнне адчувальнасці да інсуліну (інсулінарэзістэнтнасць) і павышэнне яго ўтрымання ў крыві (гіперынсулінэмія) разглядаюцца як асноўныя прычыны развіцця сіндрому полікістозных яечнікаў. Згодна з гэтай найбольш сучаснай тэорыяй, інсулін стымулюе сінтэз андрагенаў яечнікамі, зніжае выпрацоўку печанню бялку пераносчыка мужчынскіх палавых гармонаў, што прыводзіць да гіперандрагеніі, дысфункцыі гіпаталама-гіпафізарнай сістэмы і адпаведным клінічным парушэнням.
Разам з тым, улічваючы важную ролю спадчыннай схільнасці да гэтага захворвання, у першую чаргу трэба быць насцярожанымі тым жанчынам, у якіх у родзе былі падобныя выпадкі.
Ала Шапялькевіч
Прафесар кафедры эндакрыналогіі БДМУ, д.м.н., старшыня Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм»
Сіндром полікістозных яечнікаў – сістэмнае захворванне. Акрамя парушэнняў менструальнага цыклу для яго характэрна наяўнасць цэлага комплексу метабалічных парушэнняў, такіх як залішняя маса цела і атлусценне, цукровы дыябет 2 тыпу, сардэчна-сасудзістыя захворванні, псіхалагічныя парушэнні.
Клінічныя праявы СПКЯ
Сімптомы захворвання звычайна праяўляюцца ўжо ў перыяд палавога выспявання, з пачаткам або адразу пасля менархе (першы менструальны крывацёк).
Парушэнне менструальнага цыклу і бясплоднасць
«Збоі» менструальнага цыклу з прычыны парушэння авуляцыі могуць праяўляцца ад адсутнасці менструальных выдзяленняў да матачных крывацёкаў. Для любой жанчыны важна ведаць, што менструальны цыкл, працягласць якога перавышае больш за 35 дзён ці менш за 21 дзень, практычна заўсёды аказваецца анавулятарным.
Пры такіх зменах менструальнага цыклу парушаецца і выпрацоўка жаночых палавых гармонаў – эстрагенаў, што павышае рызыку развіцця гіперплазіі і нават раку эндаметрыя (унутраная абалонка цела маткі). І, вядома ж, пералічаныя збоі ў функцыянаванні арганізма прыводзяць да парушэнняў рэпрадукцыі, бясплоднасці. Менавіта з гэтымі скаргамі, часцей за ўсё, да ўрача звяртаюцца жанчыны рэпрадуктыўнага ўзросту.
Гірсутызм і іншыя праявы гіперандрагеніі
Практычна 70-80% жанчын з сіндромам полікістозных яечнікаў маюць скаргі, звязаныя з гіперандрагеніяй – гірсутызм, акне, алапецыя.
Гірсутызм (залішні рост тэрмінальных валасоў у жанчын па мужчынскім тыпе) сустракаецца ў 60% жанчын з сіндромам полікістозных яечнікаў і з'яўляецца вельмі яркай праявай захворвання. Прычынай гірсутызму з'яўляецца як лішак андрагенаў, так і павышэнне адчувальнасці валасянога фалікула да іх дзеяння. Выяўленасць гірсутызму лёгка вызначыць візуальна ў балах па шкале Ферымана-Галвея. Для лабараторнага пацвярджэння гіперандрагеніі цалкам дастаткова вызначэння ўзроўню агульнага тэстастэрону.
Нормай для дарослых жанчын лічыцца колькасць балаў менш за 8.
Радзей сустракаюцца такія клінічныя праявы лішку мужчынскіх палавых гармонаў, як акне (15-20%) і андрагенная алапецыя (5%).
Акне ўяўляе сабой захворванне сальных залоз, для якога характэрна закаркаванне і запаленне валасяных фалікулаў (так званая «вугрыстая хвароба»). Андрагенная алапецыя – павольна прагрэсавальнае станчэнне і выпадзенне валасоў. Аблысенне адбываецца па мужчынскім тыпе (адсюль і назва «андрагеннае»), гэта значыць у першую чаргу валасяное покрыва радзее ў лобнай і цемянной абласцях. Прыкметы захворвання становяцца заўважнымі ў вобласці цэнтральнага прабора.
Атлусценне
Атлусценне сустракаецца практычна ў 50% жанчын з сіндромам полікістозных яечнікаў, у тым ліку вісцаральнае, якое найбольш метабалічна актыўнае.
Ала Шапялькевіч
Прафесар кафедры эндакрыналогіі БДМУ, д.м.н., старшыня Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм»
Гістарычна абмяркоўвалася дваякая роля атлусцення пры дадзеным захворванні: магчымая прычына альбо вынік гіперандрагеніі. Сучасныя навуковыя даследаванні пацвярджаюць, што СПКЯ і атлусценне з'яўляюцца вынікам сіндрому інсулінарэзістэнтнасці.
Прэдыябет і цукровы дыябет 2 тыпу
Адной з важных прычын развіцця прэдыябету і цукровага дыябету 2 тыпу таксама з'яўляецца інсулінарэзістэнтнасць, якая выяўляецца ў 70-80% жанчын з СПКЯ. Рызыкі развіцця дыябету павялічваюцца пры наяўнасці ў жанчыны атлусцення. Прэдыябет выяўляецца ў 30-40% жанчын з сіндромам полікістозных яечнікаў, цукровы дыябет 2 тыпу – у 10%.
Сардэчна-сасудзістыя захворванні
Жанчыны з сіндромам полікістозных яечнікаў маюць мноства фактараў рызыкі сардэчна-сасудзiстых захворванняў. Цяпер навукоўцы вывучаюць, наколькі часта сустракаюцца інсульты, інфаркты або смяротнасць ад іх у такіх пацыентак.
Псіхалагічныя сімптомы і якасць жыцця жанчын
Зніжэнне якасці жыцця ў жанчын звязана як з сімптомамі лішку андрагенаў, так і парушэннем менструальнага цыклу і бясплоднасцю.
Ала Шапялькевіч
Прафесар кафедры эндакрыналогіі БДМУ, д.м.н., старшыня Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм»
Для разумення працэсаў, якія адбываюцца пры СПКЯ, трэба адзначыць, што важнай праявай з'яўляецца адсутнасць авуляцыі (выспявання і выхаду яйкаклеткі з яечніка). Прычым працэс росту фалікулаў і выспявання яйкаклетак запускаецца, але не завяршаецца. Фалікулы з няспелымі яйкаклеткамі спыняюцца ў сваім развіцці, утвараючы множныя кісты. З-за гэтага тканка яечнікаў паступова руйнуецца. Раней захворванне дыягнаставалі на позніх стадыях, калі яечнікі ўжо былі значна пашкоджаны.
Дыягностыка СПКЯ
Для таго, каб паставіць дыягназ «сіндром полікістозных яечнікаў», неабходна наяўнасць двух крытэрыяў з трох: хранічная анавуляцыя, прыкметы гіперандрагеніі і полікістозная марфалогія яечнікаў (наяўнасць кіст у яечніках).
Як мы ўжо казалі, простым метадам для ацэнкі анавуляцыі з'яўляецца ацэнка рэгулярнасці і працягласці менструальнага цыклу ў жанчыны. Варта адзначыць, што менструальны цыкл і яго рэгуляцыя - вельмі тонкі, адчувальны «швейцарскі механізм». Калі цыкл рэгулярны, то гэта вельмі важны і проста правільны ў клінічнай практыцы крытэрый рэпрадуктыўнага здароўя жанчыны. Яшчэ адзін важны крытэрый - адсутнасць авуляцыі ў двух з трох цыклаў. УГД-маніторынг органаў малога таза з'яўляецца найбольш надзейным метадам вызначэння авуляцыі.
У плане дыферэнцыяльнай дыягностыкі пацыенткам прызначаюць аналіз крыві на палавыя гармоны. Важна ведаць, што гэта абследаванне патрабуе часу і пэўнай сістэмы. Абследаванне праводзіцца двойчы: першае на 3-5 дзень ад пачатку месячных і другое - на 20-24 дзень. Прычым гэта будуць два розныя спектры гармонаў.
Полікістозная марфалогія (наяўнасць кіст у яечніках) вызначаецца з дапамогай ультрагукавога даследавання.
Ала Шапялькевіч
Прафесар кафедры эндакрыналогіі БДМУ, д.м.н., старшыня Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм»
У лячэнні пацыенткі з СПКЯ найважнейшым прынцыпам з'яўляецца індывідуальны падыход! Можна вылучыць чатыры асноўныя групы пацыентак. Падлеткі, у якіх толькі фарміруецца рэпрадуктыўная сістэма. Жанчыны, якія плануюць цяжарнасць. Жанчыны, якія знаходзяцца ў рэпрадуктыўным узросце, але не плануюць цяжарнасць. І жанчыны ў перыяд менапаўзы. У кожнай групе зусім розныя мэты ў лячэнні і назіранні. Адрозніваецца і дыягностыка.
Лячэнне СПКЯ
Лячэнне пацыенткі з сіндромам полікістозных яечнікаў залежыць ад скаргаў, узросту, неабходнасці планавання цяжарнасці, наяўнасці метабалічных і сардэчна-сасудзістых рызык. Калі сказаць коратка, то лячэнне ўключае рэгуляцыю менструальнага цыклу, ліквідацыю клінічных праяў гіперандрагеніі, карэкцыю метабалічных парушэнняў.
Асноўны метад лячэння пры залішняй масе цела і атлусценні –мадыфікацыя ладу жыцця, накіраваная на зніжэнне масы цела (5-10% за 3 - 6 месяцаў), адмова ад курэння. Усе гэтыя меры спрыяюць нармалізацыі менструальнай функцыі, прафілактыцы цукровага дыябету 2 тыпу і сардэчна-сасудзiстых захворванняў.
Пры адсутнасці эфекту ад змены ладу жыцця ў пацыентак, ім прызначаюць «Метфармін».
Пры парушэннях менструальнага цыклу, наяўнасці гірсутызму і акне прызначаюцца камбінаваныя гарманальныя кантрацэптывы. У іх склад уваходзяць прагестагены (жаночыя гармоны) нейтральныя ці з пераважна антыандрагеннымі ўласцівасцямі. У якасці дадатку да медыкаментознай тэрапіі пры гірсутызме рэкамендуецца ўжыванне касметычных метадаў выдалення валасоў.
Ала Шапялькевіч
Прафесар кафедры эндакрыналогіі БДМУ, д.м.н., старшыня Беларускага грамадскага медыцынскага аб'яднання «Эндакрыналогія і метабалізм»
Калі гаворка ідзе пра планаванне цяжарнасці, то неабходна звярнуцца ў спецыялізаваныя цэнтры «Шлюб і сям'я», якія ёсць у кожным абласным цэнтры, у тым ліку і ў Мінску, а таксама ў РНПЦ «Маці і дзіця». Тут пад наглядам спецыялістаў праводзіцца стымуляцыя авуляцыі, у рэдкіх выпадках – хірургічнае лячэнне. Пры неабходнасці рэкамендуюцца сучасныя метады дапаможных рэпрадуктыўных тэхналогій.
