Калі казаць пра народны складнік Успення (28 жніўня), дык найперш гэта свята хлеба і падрыхтоўкі да азімай сяўбы. Іншыя яго назвы – Першая Прачыстая, Вялікая Прачыстая, Багародзіца, Гаспажа, Зельная, Зялёная. У сялян традыцыйна пыталіся: «Успенне – ці гатова насенне?»
У некаторых мясцовасцях існавала традыцыя змешваць асвечанае жыта з падрыхтаваным да сяўбы. Лічылася, што тады будзе добры ўраджай на наступны год. У іншых асвячалі апошні сноп («бараду»), а тады зернем з яго пачыналі засяваць раллю.
Вядомыя выслоўі на гэтае свята – «Надышло Успенне – цягні бульбу за карэнне», «Прыйшла Прачыстая – стала поле чыстае», «Гаспажа – хлеба дзяжа».
Праваслаўныя адзначаюць адно з двунадзясятых святаў – Успенне Прасвятой Багародзіцы.
Ну, а заўтра, 29 жніўня, да нас прыходзіць Трэці Спас (Малы, Хлебны, Арэхавы, Палатняны). «Трэці Спас хлеба прыпас» – казалі ў народзе. А яшчэ пачыналі сеяць зімовае жыта, збіралі арэхі, якія павінны былі ўжо выспець да гэтага часу (іх асвячалі ў царкве), і праводзілі ў вырай ластавак ды журавоў: «Хто калі жадае, а журавель да Трэцяга Спасу адлятае». А яшчэ пяклі пірагі і хлеб з мукі новага ўраджаю, частавалі імі падарожных, жабракоў.
І, падсумоўваючы асноўнае па ўсіх трох святах з адной назвай, казалі: «Першы Спас – на вадзе стаіць; Другі Спас – яблыкі ядуць; Трэці Спас – на зялёных горах палотны прадаюць».
Праваслаўная царква адзначае Свята перанясення Нерукатворнага Вобраза Госпада Ісуса Хрыста (Спас Нерукатворны). Лічыцца, што першая такая выява з’явілася, калі Ісус памыўся і выцер твар палатном. Яна вельмі шануецца вернікамі.
Асабіста я найбольш яскрава магу ўявіць гэтыя народныя святы, пераносячыся ў думках у Строчыцы (Азярцо) – у Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту. Там была ўжо не раз. І заўсёды адчуваю патрэбу вярнуцца праз пэўны час. Тым больш, што непадалёк, у вёсцы Строчыцы, знаходзіцца хата, якая калісьці належала маім продкам па бацькоўскай лініі.
Вяскоўцаў, магчыма, музей-скансен асабліва і не ўразіць. Бо ўсё да болю знаёмае: і традыцыйнае ўладкаванне хатаў, і гаспадарчыя пабудовы, іншыя адмысловыя куточкі. Але яны такія дарагія сэрцу тых, хто нарадзіўся і вырас у вёсцы альбо ў дзяцінстве штогод на летніх вакацыях гасцяваў там у бабулі-дзядулі.
Нездарма на тэрыторыі гэтага музея ладзяць так шмат інтэрактыўнасцяў, прымеркаваных да пэўных народных святаў. Здаецца, што хаты ад перамяшчэння ў прасторы, а то і ў часе, зусім нічога не згубілі. І таму, пазіраючы на прадметы сялянскага побыту, так яскрава можна сабе ўявіць і святкаванне Успення, і засеўкі азімага жыта на палетках, і частаванне пірагамі на Хлебны Спас...
А чым больш сталым робішся, тым часцей хочацца адрадзіць штосьці з традыцый, няхай сабе і ў межах гарадской кватэры. Найчасцей, дзякуючы нашай з братам маме, гэта тыя ж пірагі з адмысловым начыннем да розных святаў альбо іншыя стравы.
Ці той жа букет з каласкоў новага ўраджаю. Патрэба кагосьці пачаставаць дарамі дачы. Спроба назбіраць у лесе арэхаў, што калісьці ў маміным дзяцінстве рабілася ледзь не ў прамысловых маштабах. І ўсё гэта так сагравае сэрца...
І менавіта падчас гэтых жнівеньскіх святаў, трох Спасаў і не толькі, так яскрава адчуваецца сувязь з продкамі, голас роду. Здаецца, што ў гэтыя дні нябёсы раскрываюцца, каб пачуць цябе. А ты чуеш іх... Прыслухаемся?!
