Галоўны сімвал Новага года — упрыгожаная рознакаляровымі цацкамі ёлка. Набліжэнне свята многія пачынаюць адчуваць, калі на прылаўках крам з'яўляюцца навагоднія ўпрыгожванні — рознакаляровыя шары, каляровыя гірлянды і іншая ёлачная мішура. Падчас разгляду навагодніх шароў у кожным дарослым чалавеку прачынаецца дзіця, у душы вырастаюць ўспаміны з дзяцінства і імкненне зноў дакрануцца да чараўніцтва.
Класічныя правілы ўпрыгожвання зялёнай прыгажуні да гэтага часу практычна не змяніліся, хоць сучасныя цацкі вельмі адрозніваюцца ад ёлачных упрыгожванняў былых часоў. А што мы ўвогуле ведаем пра гісторыю ёлачных упрыгожванняў?
Елачныя цацкі робяць нас толькі шчаслівымі. Мусіць, таму мы іх так любім. З імі заўсёды звязана чаканне дабрабыту і радасці.
Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што яшчэ старажытныя германцы ўпрыгожвалі елкі, каб задобрыць злых духаў. Чым? Арэхамі і пладамі. Вось яны, першыя ёлачныя ўпрыгожанні, якімі і сёння часам упрыгожваюць пухнатую прыгажуню.
Ад сярэднявечнай Еўропы
Навагоднія ёлачныя ўпрыгожанні, якія сталі неад'емным атрыбутам свята, прайшлі доўгі шлях развіцця. Традыцыя ўпрыгожвання дамоў галінкамі іглічных дрэў вядома яшчэ з часоў сярэднявечча. Звычай прыносіць дадому цэлую ёлку ці хвою з'явіўся ў Еўропе толькі ў ХVI стагоддзі. Хвойную прыгажуню сталі зваць «калядным дрэвам», і ў жыхароў каталіцкіх краін яна да гэтага часу асацыируецца не з Новым годам, а з Раством.
Першыя шкляныя ёлачныя цацкі з'явіліся ў Цюрынгіі (Германія) у канцы XIX стагоддзя з-за неўраджая яблыкаў. Знаходлівыя шкловыдзімальшчыкі мястэчка Лаўша ўзамен яблыкаў пачалі прадаваць шкляныя шары. Шкляныя «яблыкі» былі проста нарасхват.
У 1870 годзе, з удасканаленнем тэхналогіі і з'яўленнем газавых лямпаў для выдзімання, там навучыліся рабіць люстраныя шары. Іх пакрывалі знутры растворамі соляў срэбра. Наведвальнікі музея ў Лаўшы могуць убачыць старажытныя формы для шароў, у якія выдзімалася шкло. Цацкі былі таўстасценныя і цяжкія, у параўнанні з сённяшнімі практычна бязважкімі шарамі. Дарэчы, там, у Лаўшы, прыдумалі таксама рабіць каляровыя шкляныя вочы для лялек і мядзведзікаў-тэдзі
Пазней шкляных спраў майстры навучыліся рабіць і іншыя лялькі: шышкі, званочкі, фігуркі жывёл.
У канцы XIX стагоддзя акрамя шароў былі папулярныя цацкі з залатога дроту, ватовыя і васковыя, папяровыя і кардонныя выявы анёлаў. Многія ўпрыгажэнні гаспадыні рабілі самі. Цёмнымі снежаньскімі вечарамі дзяўчыны шылі мяшочкі для цукерак, лапікі і вату ператваралі ў чалавечкаў. Дзеці заварочвалі ў залатую паперу арэхі і размалёўвалі драўляныя фігуркі.
Гісторыя ёлачных упрыгожванняў у Расіі пачалася з рэформаў Пятра Вялікага. Па найвышэйшым указе ад 20 снежня 1869 года елка стала сімвалам навагодняга свята, а ігліцай, елкай і ядлоўцам належала ўпрыгожваць гарадскія вуліцы і дамы. Аднак спецыяльна ўпрыгожваць елку не прадпісвалася. Пасля смерці Пятра яго пачынанне было фактычна забыта і свята выконвалася толькі людзьмі, якія працягвалі ўпрыгожваць елкамі дахі і ўваходы ў піцейныя ўстановы.
Упрыгожванні XIX стагоддзя
Першыя калядныя ёлкі з'явіліся ў славянскіх дамах у 1840-х гадах. Самымі распаўсюджанымі ўпрыгожваннямі былі цукеркі, фігурныя пернікі, арэхі, загорнутыя ў залатую паперку. З другой паловы ХIХ стагоддзя гэтае свята стала сапраўды сямейным, пераважна дзіцячым, і шырока адзначалася не толькі ў вышэйшых колах арыстакратыі, але і ў сем'ях прафесараў, урачоў, купцоў, прадпрымальнікаў і творчай інтэлігенцыі.
З сярэдзіны XIX стагоддзя з'явіліся гірлянды з тонкай фальгі і мішуры, ёлачныя цацкі з воску і праклеенай ваты. Ну і, вядома, свечкі: іх мацавалі на металічныя прышчэпкі, каб не было пажару, а ўнізе, у ствала елкі загадзя ставілі вёдры з вадой і пяском, каб адразу ж спыніць узгаранне.
А моду на шкляныя ўпрыгожанні ў Расію завезла імператрыца Аляксандра Фёдараўна, жонка Мікалая I. Яна першая прыбрала калядную елку па еўрапейскай модзе. З тых часоў упрыгожванне елак у палацах у шляхты стала спаборніцтвам у ганарыстасці. Каштавалі шкляныя шары вялікіх грошай — адзін прыкладна 20 рублёў, набор — пад 200 (кошт добрага раяля).
Дапаўнялі калядную пышнасць кардонныя плоскія размаляваныя фігуркі, якія зараз зноў уваходзяць у моду: усе гэтыя вожыкі, зайцы на каньках і мішкі вядуць сваё паходжанне з той жа Германіі і паўтара стагоддзя таму называліся «Дрэздэнскі карданаж».
Мода на прыбраныя ёлкі распаўсюдзілася сярод заможных людзей. У багатых дамах меліся лялькі, выпісаныя з Англіі і Германіі: цяжкія шкляныя шары, ватовыя фігуркі маракоў, дзяцей і экзатычных жывёл.
Савецкія навагоднія лялькі
У Савецкім Саюзе ёлка была забаронена з-за рэлігійнага кантэксту. Рэабілітавалі толькі ў 1935 годзе, пераназваўшы ў навагоднюю. З гэтага моманту пачалася эпоха савецкай ёлачнай лялькі. Віфлеемскую зорку замянілі пяціканцовай і пікамі-будзёнаўкамі, замест анёлаў на галінках з'явіліся чырвонаармейцы і піянеры. Лялькі выраблялі са шклярусу, прасаванай бавоўны і пап'е-машэ.
З выхадам на экраны фільма «Цырк» (у 1936 годзе) сталі папулярныя фігуркі на цыркавую тэматыку: клоуны, тыгры, дрэсіраваныя сабачкі, іншыя звяры, ілюзіяністы, факіры і канферансье. Засваенне Поўначы было адзначана з'яўленнем фігурак палярнікаў.
На знешні выгляд лялек уплывалі палітычныя падзеі, якія адбываліся ў краіне. У 30-е гады на галіны вешалі танкі і самалёты. У 40-е ўсе лялькі былі парашутыстамі: да фігурак прымацоўвалі кавалачак тканіны, атрымліваўся парашут. Пасля вайны сталі папулярныя цацкі, якія паказваюць цыркачоў і герояў дзіцячых казак.
У 50-я гады, з надыходам сельскагаспадарчай эры Хрушчова, прыйшла мода на «агароднінныя» цацкі: са шкла і пластмасы выраблялі катахі кукурузы, агуркі, памідоры, моркву. У 60-я касманаўты і ракеты пацяснілі кукурузу.
Тэматыку ёлачных упрыгожванняў задаваў таксама кінематограф і мультыплікацыя. Пасля выхаду фільма Эльдара Разанава «Карнавал» з'явіліся лялькі-гадзіннікі. Казкі рэжысёра Роу падарылі дзецям ёлачную Бабу-Ягу, Дзеда Мароза і Снягурку.
Як модна ўпрыгожваць ёлку ў наш час?
З пачатку ХХI стагоддзя ў моду ўвайшлі самаробныя лялькі, так званы «хэнд-мэйд». Іх ствараюць з падручных матэрыялаў — саломы, галінак, кавалачкаў тканіны, меха, нітак і клубкоў, можна пашыць або звязаць кручком.
Вінтаж — адзін з самых папулярных напрамкаў ва ўпрыгожванні навагодняй елкі. Каб прыбраць елку ў такім стылі, спатрэбяцца цацкі ў стылі рэтра. Магчыма, паглядзеўшы навагоднія скарбніцы вашых бацькоў, вы зможаце знайсці вельмі каштоўныя экспанаты, якія абавязкова вярнуць вас у час шчаслівага дзяцінства і радасці.
