Вялікдзень — адна з найважнейшых хрысціянскіх падзей. Яна суправаджаецца рознымі традыцыямі і абрадамі, многія з якіх актуальныя і сёння. Напярэдадні такіх важных трох дзён мы вырашылі расказаць пра асаблівасці святкавання Вялікадня ў Беларусі і падзяліцца старабеларускімі рэцэптамі страў.
Светлае свята Вялікадня мае вялікае сімвалічнае значэнне, і многія з гэтых сімвалаў можна знайсці на велікодным стале. Так, напрыклад, фарбаваныя яйкі (фарбоўкі) азначаюць перамогу жыцця над смерцю. Булкі — гэта цела Хрыстова і радасць жыцця. Соль — сувязь Бога з людзьмі, дабрабыт і сэнс жыцця, а традыцыйны кагор — кроў Хрыста.
Акрамя таго, са старажытных часоў людзі бачылі сімвалічнае значэнне і ў іншых велікодных стравах. Каб муж і жонка жылі ў згодзе, яны заўсёды ставілі на велікодны стол запечаную свініну. Для росквіту і дабрабыту — сала. Жадаючыя папоўніць сям'ю гатавалі каўбасу. А вось алей, сыр, тварог, а таксама вырабы з іх (напрыклад, пірагі ці піражкі з тварагом) заўсёды сімвалізавалі сытае жыццё і поспех у справах.
Так што, калі вы яшчэ не вырашылі, што паставіць на велікодны стол, можаце скарыстацца парадай нашых продкаў і запраграмаваць сабе на поспех у наступным годзе.
Як раней рыхтаваліся да Вялікадня
Раней гаспадыні пачыналі думаць пра Вялікдзень з самага пачатку Вялікага посту. Напрыклад, яны збіралі цыбульную шалупіну, каб фарбаваць яйкі. Аднак найбольш актыўная падрыхтоўка вялася на Перадвелікодным тыдні. Па традыцыі ў гэты час прыбіраліся дома і ў садзе, праводзілі дробны рамонт, гатавалі ежу для гадаванцаў, каб потым увесь тыдзень не хвалявацца аб гэтым. Таксама рыхтавалі новае чыстае адзенне для паходу ў царкву і на Вялікдзень. Дарэчы, гэта павінны быць яркія колеры.
Асаблівым днём у падрыхтоўцы да Вялікадня быў Вялікі Чацвер. У гэты дзень людзі ўставалі рана, мыліся, насілі ваду і прыбіралі гасціную, упрыгожвалі хату зелянінай. Пры гэтым сярэбраныя вырабы змяшчалі ў ёмістасць з вадой, каб яны захоўвалі чысціню і здароўе на працягу ўсяго года.
Страсная пятніца — самы строгі дзень посту — лічыўся спрыяльным для выпечкі чорнага хлеба.
Цудадзейны хлеб. Рэцэпт велікоднай булкі на бульбяным адвары
У Вялікую Суботу фарбавалі курыныя яйкі, пяклі (ці куплялі) велікоднае печыва, затым прыбіраліся, складалі прыгатаваную ежу і ішлі на Усяночную, каб асвяціць яе.
Даўней, перад хрыстовай светлай нядзеляй, усе дарослыя прыходзілі ў царкву, а раніцай ці ледзь не беглі дадому, імкнучыся апярэдзіць іншых людзей. У народзе верылі, што той, хто першым выйдзе на вуліцу пасля Усяночнай, пражыве ў дастатку не менш за год.
Таінства асвячэння
Найважнейшыя велікодныя ўрачыстасці заўсёды пачыналіся апоўначы з урачыстай службы. Прыхаджане праходзілі хросным ходам вакол храма, затым маліліся за ранішняй службай, а потым прынімалі асвячэнне велікодных кошыкаў.
Асвячэнне ежы на Вялікдзень было і застаецца адным з важных складнікаў свята, бо ежа — гэта зямныя дары Божыя чалавеку. Да таінства пасвячэння людзі ставіліся вельмі ўдумліва і сур'ёзна: збіралі ежу ў прыбраныя кошыкі, накрывалі іх толькі прыгожымі ручнікамі. Немалаважнае значэнне меў і выбар асвятляльных прыбораў. У кошыкі заўсёды клалі фарбаванкі, велікодныя яйкі (вараныя і печаныя), соль і віно. Акрамя сімвалічнай духоўнай ежы людзі прыносілі прысмакі для цялесных задавальненняў: хатнія каўбаскі, сыр, пірагі, бужаніну.
Велікодны сняданак
Па традыцыі, пасля асвячэння прыхаджане спяшаюцца дадому. Велікодны сняданак прынята праводзіць у вузкім коле сям'і, для гасцей прадугледжаны іншы час. Трапеза заўсёды пачынаецца з малітвы.
Пасля малітвы гаспадар сям’і са словамі «Хрыстос уваскрэс!» раздае асвячоную фарбаванку ўсім прысутным за сталом. Потым усё з'ядаюць па кавалачку булкі, і толькі потым надыходзіць час мяса, сыра і каўбасы.
Дарэчы, на тэрыторыі Беларусі ў шляхецкіх сем'ях ХІХ стагоддзя на другі дзень Вялікадня гатавалі спецыяльную яечню з хрэнам, якая адлюстроўвала такія рысы беларускага народа, як багатая фантазія, эканомнасць і гатоўнасць эксперыментаваць з прадуктамі і іх густамі.
Галоўны інгрэдыент велікоднай яечні — гэта розныя мясныя прадукты, якія засталіся пасля першага дня застолля. Гэта маглі быць грудзінка, вяндліна, паляндвіца, каўбасы розных гатункаў, свініна, ялавічына. Далікатны густ атрымліваецца, калі дадаць трусяціну, але толькі не бараніну. Усё дэмакратычна і адвольна. Далей зусім нязвыклыя інгрэдыенты для яечні — тварог і свежы хрэн (абавязкова свежы!).
Далей у яечню ідуць яйкі, прычым як адварныя, так і свежыя. Не дзіўцеся такому спалучэнню: адварныя яйкі заўсёды застаюцца пасля першага дня Вялікадня, бо фарбуюць іх у вялікіх колькасцях, каб усім хапіла, а сырыя ў гэтай страве патрэбныя як змацавальны элемент, каб яечня трымала форму.
Таксама гатуюць пячысту — гэта не пра печыва, як можа адразу здацца, а пра запяканне ў печы. Беларусы бралі вялікі кавалак мяса ці цэлую птушку, запякалі ці тушылі яго ў печы. Гэта адбывалася, як правіла, у глыбокім посудзе для запякання, альбо ў збанку. Кавалак мяса папярэдне змазвалі соллю, заправамі. Дадавалі туды вады і пакідалі ў печы (страва тады атрымлівалася запечанай).
Пячысты рыхтавалі для святочнага стала і падавалі з хрэнам, з рознымі соусамі, напрыклад, журавінавым або бруснічным. Добрая да пячысты і грыбная падліўка.
Пасля цяжкага застолля (з улікам асаблівасцяў беларускай кухні, заснаванай на мясе, муцэ і бульбе, лёгкіх застолляў там не бывае) абавязкова трэба выпіць гарбаты з дэсертам. Яшчэ з позняга Сярэднявечча на тэрыторыі цяперашняй Беларусі з'явіўся свой нацыянальны дэсерт — смоква. Груба кажучы, гэта нешта сярэдняе паміж пасцілой і мармеладам.
Смокву звычайна гатуюць з садавіны, багатай пекцінам, — яблыкаў, айвы, сліў, рабіны. Гатаваць гэтую забытую саладосць зусім нескладана.
Яшчэ крыху традыцый
Цэлы дзень людзі частуюць адно аднаго кексамі і велікоднымі яйкамі, у якія абавязкова стукаюць. Многія ладзяць у гэты дзень пікнікі на свежым паветры — звычайна гэта свята суправаджаецца прыемным сонечным надвор'ем. Дарэчы, раней з асаблівай увагай глядзелі на сонца, бо верылі, што ў ім можна ўбачыць уваскрослага Езуса. І нават сцвярджалі, што ў Святую нядзелю сонца літаральна «скача ад радасці». Характэрна, што ў велікодную нядзелю ніхто не дае грошай у доўг, бо гэта лічыцца дрэннай прыметай.
У Вялікі дзень не прынята вітацца, а ў велікодныя дні лічылася грахом не вітаць чалавека словамі «Хрыстос уваскрэс!», а адказваць на гэта «Сапраўды ўваскрэс!».
https://bel.24health.by/yak-prygatavc-prosta-smachna-kulichy-na-vyalikdzen-parady-kulinarnaga-blogera/
