Але як вызначыць мяжу, за якой эмоцыя перарастае ў фобію, а натуральная трывога – у дакучлівы хваравіты стан, які запаўняе сабой усю жыццёвую прастору? Ці можна прыручыць страх? І што правільна: навучыцца з ім жыць ці спрабаваць выкараніць?
На гэтыя пытанні адказваюць эксперты ў галіне анкапсіхалогіі – практычны псіхолаг, псіхолаг Цэнтра падтрымкі «У імя жыцця», кагнітыўна-паводніцкі кансультант, сааўтар курса «Анкапацыент, сям'я, соцыум» Іна Малаш і анкапсіхолаг, прэзідэнт Украінскай псіхаанкалагічнай асацыяцыі, удзельнік Міжнароднай псіхаанкалагічнай супольнасці (IPOS) і спецыяльнай міжнароднай групы па праблеме страху рэцыдыву раку Ія Слабінская.
Як выяўляецца страх?
Існуе тры фактары, па якіх праяўляецца страх захварэць на анкалагічнае захворванне:
- Некантралюемая трывога, якая ўзнікае пры любым сутыкненні з тэмай анкалогіі (даведаліся пра хваробу родзіча альбо знаёмага, прачыталі трагічную гісторыю публічнай персоны ў СМІ і г.д.).
- Немагчымасць нармальнага функцыянавання. Страх, які ўзнік, запаўняе ўсе сферы жыцця, з'яўляюцца дакучлівыя думкі, ад якіх немагчыма адцягнуць увагу альбо пазбавіцца. На фоне трывогі, якая расце, знікае апетыт, парушаецца сон, дэстабілізуецца эмацыянальны стан, зніжаецца працаздольнасць.
- Адчуванне вострай неабходнасці, выкарыстоўваючы любыя крыніцы і метады, шукаць пацвярджэнне або абвяржэнне уласным страхам.
Але нават гэтыя праявы страху могуць цалкам укладвацца ў паняцце нормы. Усё залежыць ад іх частаты і інтэнсіўнасці.
Вызначыць, ці з'яўляецца ваш страх натуральнай эмоцыяй, ці гаворка ідзе ўжо пра фобіі, дапамогуць адказы на наступныя пытанні:
- Наколькі інтэнсіўныя вашыя страхі і асцярогі захварэць на анкалогію? Калі страх узнікае часам, час ад часу і/або слаба выяўлены, гэта нармальна. Калі ж чалавек пастаянна (або даволі часта) знаходзіцца ў стане павышанай трывожнасці, гэта можа быць сведчаннем развіцця канцэрафобіі.
- Ці пазбягаеце вы тэмы анкалогіі ў размовах, публікацыях, сацыяльным асяроддзі? Калі вы свядома абралі для сябе так званую стратэгію пазбягання (не чытаеце публікацыі і не глядзіце перадачы, у якіх так ці інакш закранаецца тэма раку, перапыняеце стасункі з хворым знаёмым або калегам, перастаеце наведваць спортклуб, калі даведваецеся, што ў трэнера па фітнэсу захварэла жонка, і г.д.), гэта можа казаць аб праявах канцэрафобіі.
- Ці наведваеце вы сайты, форумы, іншыя рэсурсы для таго, каб у апісанні анкахваробаў знайсці сімптомы, падобныя да вашых? Калі гэта адбываецца часам, час ад часу, турбавацца няма пра што: калі ёсць патрэба ў інфармацыі, абсалютна натуральна яе задаволіць. Але калі вы з дня ў дзень гадзінамі праседжваеце ў інтэрнэце ў пошуках адказаў на пытанні, падобна, страх выйшаў за межы нормы.
- Наколькі страх замінае вашаму нармальнаму псіхічнаму і фізічнаму функцыянаванню? Калі дакучлівыя думкі ў літаральным сэнсе пазбаўляюць вас супакою, вы не можаце канцэнтравацца на працы і выкананні бытавых абавязкаў, ночы праводзіце без сну, думаючы пра тое, што вас чакае, калі вы захварэеце, самы час звярнуцца па дапамогу да псіхолага з нагоды магчымай канцэрафобіі.
- Як часта вы самастойна маніторыце стан свайго арганізма, будучы ўмоўна здаровым чалавекам (правяраеце вагу, пульс, артэрыяльны ціск, стан скурнага покрыва, слізістых абалонак, малочных залоз)? Рэдка і час ад часу – норма. Але калі гэтыя дзеянні набываюць штодзённы рытуальны характар абсалютна штодня, гэта таксама можа сведчыць пра паталагічны страх.
- Як часта вы наведваеце медустановы для скрынінгавых абследаванняў? Праходзіць рэгулярныя скрынінгавыя абследаванні час ад часу, у вызначаныя тэрміны нават правільна і неабходна. Але абследавацца ледзь не штомесяц, не шкадуючы сіл, нерваў і грошай, не адчуваючы ў гэтым рэальнай патрэбы – таксама адзін з магчымых сімптомаў канцэрафобіі.
- Наколькі часта вас наведваюць дакучлівыя думкі пра наяўнасць недыягнаставанага анкалагічнага захворвання? Рэдка, час ад часу такія думкі цалкам дапушчальныя. Але калі чалавек думае пра гэта штодня, накручвае сябе і працягвае праходзіць абследаванні па прынцыпе: не знайшлі, значыць, дрэнна шукалі – гэта таксама прыкмета.
- Ці перашкаджае страх планаваць будучае? Схільныя да канцэрафобіі людзі не плануюць будучае, матывуючы гэта немагчымасцю будаваць планы, паколькі ў іх няма ўпэўненасці ў тым, што заўтра ім не агучаць дыягназ.
Калі хаця б на адно пытанне вы адказалі так, што гэта не ўкладваецца ў паняцце нормы, ёсць важкая падстава пагаварыць з псіхолагам. Калі такіх пытанняў некалькі, дапамога спецыяліста вельмі неабходная, бо самастойна справіцца з такім узроўнем страху зусім няпроста.
Як справіцца са страхам захварэць на рак
Да нядаўняга часу канцэрафобія ў краінах постсавецкай прасторы лічылася ірацыянальнай, г.зн. страхам, пазбаўленым усялякіх падстаў. Аднак, калі абапірацца на глабальную базу дадзеных СААЗ па захворванні і смяротнасці ад раку, у якую ўключаная нацыянальная статыстыка 185 краінаў свету, а таксама разлічаная верагоднасць сутыкнуцца са злаякаснымі новаўтварэннямі да ўзросту 75 гадоў, страх не такі ўжо і ірацыянальны.
Так, па дадзеных на сёння, анкалагічнае захворванне будзе выяўленае на працягу жыцця ў кожнай 6-й жанчыны і ў кожнага 5-га мужчыны. Разам з тым, працягласць жыцця павялічваецца, медыцына развіваецца. Таму ўжо ў бліжэйшыя гады сітуацыя прадказальна можа змяніцца ў лепшы бок. І гэта асноўная прычына, каб не дазваляць страху кіраваць вашым жыццём.
Што ж можа дапамагчы знізіць узровень трывогі? На думку нашых экспертаў, ёсць некалькі спосабаў узяць пад кантроль свае эмоцыі.
У першую чаргу, гэта засяроджанасць на пазітыўнай інфармацыі. Наш мозг такі, што фіксуе і адкладае ў памяці негатыў: хтосьці памёр, хтосьці моцна пакутаваў... Між тым, вялізная колькасць людзей справіліся з анкалогіяй або лечацца і працягваюць жыць доўгія гады.
