Архив постов: Чэрвеня 2022

Орша — невялікі старажытны беларускі горад, які знаходзіцца ўсяго за 40 кіламетраў ад расійскай мяжы на месцы зліцця шырокага Дняпра і маляўнічай Аршыцы.

Горад вядомы з 1067 года, у розныя часы ўваходзіў у склад Мінскага, Полацкага княства, належаў Вялікаму княству Літоўскаму, Рэчы Паспалітай, Расійскай імперыі.

Зараз Орша з’яўляецца адным з папулярных напрамкаў экскурсійнага турызму. Ён прыцягвае турыстаў помнікамі мастацтва, архітэктуры, гісторыі і ўнікальнай культурай, якая захавала ў сабе стараславянскія матывы. Вялікая колькасць славутасцей у Оршы звязана з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны, а таксама з дзеячамі мастацтва, якія праславілі горад сваім майстэрствам. Дарэчы, сёлета ў чэрвені горад адсвяткаваў сваё 955-годдзе.

Орша невелікая, але паглядзець у ёй, безумоўна, есць што. Нават, калі вы апынуліся там праездам, абавязкова скарыстайцеся нашай рэкамендацыяй убачыць гэтыя месцы:

Богаяўленскі Куцеінскі манастыр

 Богаяўленскі Куцеінскі мужчынскі манастыр быў заснаваны ў 1623 годзе. Першапачаткова культавы комплекс складаўся з драўляных пабудоў, сярод якіх былі Богаяўленскі сабор і Свята-Духаўскі храм (Траецкі пасля 1762 г.), малыя цэрквы, манастырскія келлі і гаспадарчыя пабудовы.

Перабудова комплексу з драўлянага ў мураваны пачалася ў 1891 годзе. Першым рэканструяваным будынкам стаў Богаяўленскі сабор, які практычна цалкам згарэў у выніку ўдару маланкай. Паступова ўсе старажытныя будынкі кляштара былі заменены на новыя канструкцыі з белага каменя.

Музей пад адкрытым небам. Якія месцы ў Полацку вы дакладна не забудзеце?

У 1918 годзе манастыр быў зачынены і падвергся рабаванням. Шматлікія святыні і рэдкія абразы былі выкрадзены або знішчаны. Будынкі абіцелі пераабсталявалі ў гаспадарчыя памяшканні, на тэрыторыі могілак пабудавалі гаражы, а ў келлях размясціліся інтэрнаты. Многія святары былі прыгавораны да ссылкі або да зняволення ў лагерах. У гады Вялікай Айчыннай вайны ў манастыры размясціўся лагер для ваеннапалонных.

У 1970-х гг. Богаяўленскі Куцеінскі манастыр атрымаў статус гістарычнага помніка. У той самы час на тэрыторыі пачаліся рэстаўрацыйныя працы, якія то прыпыняліся, то аднаўляліся. Рэстаўрацыя храмавага комплексу поўнасцю завяршылася ў 2017 годзе, калі з руін была ўзнята званіца, узарваная ў 1944 годзе.

Цяпер манастыр дзейнічае. У ім штодня здзяйсняюцца богаслужэнні, якія наведваюць як мясцовыя жыхары, так і турысты. Галоўнай святыняй манастыра лічыцца копія абраза Божай Маці «Аршанская».

Музей Уладзіміра Караткевіча

 Орша — родны горад знакамітага беларускага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча. Тут мінулі яго дзіцячыя і юнацкія гады, і тут жа ён зрабіў першыя крокі да вядомасці, напісаўшы чарнавік аповесці «Дзікае паляванне караля Стаха».

Музей, прысвечаны жыццю і творчасці Караткевіча, адкрыўся ў 2000 годзе. Урачыстую цырымонію прымеркавалі да 70-годдзя пісьменніка. Цікава, што экспазіцыя размясцілася ў былым радзільным доме, у якім з'явіўся на свет В. Караткевіч.

Кніжная паліца. Што пачытаць дзеткам па-беларуску?

Першая выставачная зала ўяўляе сабой узноўлены працоўны кабінет літаратара. Мэбля, кнігі, пісьмовыя прылады і рукапісы былі перавезены ў Оршу з менскай кватэры Караткевіча.

Другая зала прысвечана спадчыне, якую літаратар пакінуў будучым пакаленням. Тут можна ўбачыць збор кніг Караткевіча, праслухаць запісы яго голасу і паглядзець экранізацыі яго твораў.

У музеі пануе атмасфера адухаўлення. Усё тут гучыць імем Уладзіміра Караткевіча, які пражыў няпростае жыццё, але захаваў у сабе пачуццёвае сэрца і раманічны погляд на свет.

Мемарыяльны музей імя Героя Савецкага Саюза Канстанціна Заслонава

Канстанцін Сяргеевіч Заслонаў знакаміты тым, што ў першыя гады Вялікай Айчыннай вайны прыняў на сябе камандаванне ўсімі партызанскім атрадамі аршанскай зоны. Сярод байцоў ён быў вядомы пад ласкавай мянушкай «Дзядзька Косця».

Заслонаў загінуў у 1942 годзе, калі фашысты, прыкідваючыся народнікамі, праніклі да партызан і захапілі атрад. Канстанцін загінуў у баі разам са сваім ад'ютантам Яўгенам Коржнем і іншымі байцамі.

За злоў камандзіра партызан фашыстам абяцалася высокая ўзнагарода, і ўсё роўна прывядуць яго жывым або прынясуць яго галаву. Каб не даць фашыстам нажыцца на гібелі камандзіра, жыхары мясцовай вёскі схавалі яго цела.

У 1945 годзе астанкі Канстанціна Заслонава былі належным чынам пахаваны на аршанскіх могілках. Пасмяротна камандзір атрымаў званне Героя Савецкага Саюза. Музей, прысвечаны памяці Заслонава, быў заснаваны ў 1948 годзе.

Пазней экспазіцыю перадалі Палацу піянераў, дзе яна размяшчаецца дагэтуль. У арганізацыі мемарыяльнага музея бралі ўдзел былыя партызаны, якія знаходзіліся пад камандаваннем Заслонава, яго таварышы і сваякі.

Экспазіцыя прысвечана жыццю і ваенным подзвігам Канстанціна Сяргеевіча. Сярод экспанатаў можна ўбачыць асабістыя рэчы камандзіра, прывезеныя з яго дома ў Асташкаве, зброю і прадметы побыту па выяве тых, што ён выкарыстоўваў у партызанскім атрадзе, а таксама ваенную форму, лісты і фатаграфіі. Перад уваходам у музей устаноўлена памятная стэла ў гонар К.С. Заслонава.

Цяпер музей з'яўляецца цэнтрам ваенна-патрыятычнага выхавання. У ім арганізуюцца масавыя культурныя і адукацыйныя мерапрыемствы, а таксама сустрэчы з ветэранамі.

Этнаграфічны музей «Млын»

 Этнаграфічны музей размешчаны ў цэнтры горада, на рукатворным канале, які злучае рэчышчы рэк Аршыцы і Дняпра. Вадзяны млын пабудавалі ў пачатку мінулага стагоддзя. Доўгі час яна з'яўлялася найбуйнейшай у Аршанскім павеце. У пачатку 1990-х гістарычны будынак, які атрымаў статус помніка прамысловай архітэктуры, быў адрэстаўраваны, і ў 1995 годзе ў ім размясціўся музей этнаграфіі.

У аснове экспазіцыі дзве тэматычныя залы. Першы мае назву «Хлеб наш надзённы» і расказвае пра тое, як даўней сяляне засявалі палі, апрацоўвалі збожжа і выпякалі хлеб. У гэтым раздзеле можна ўбачыць кухоннае начынне канца XIX — пачатку XX стагоддзя, а таксама ўзор вясковай хаты з апісаннем унутраных убранстваў.

Другая зала — «Святло душы і таленту» — прысвечана рамёствам і духоўнай культуры Беларусі XIX і XX стагоддзяў. Экспанатамі з'яўляюцца розныя прадметы тэкстылю, упрыгожаныя вышыўкай, нацыянальныя паўсядзённыя і святочныя касцюмы, разьбяное і глінянае бытавое начынне. Акрамя таго, тут прадстаўлены работы сучасных майстроў іканапісу, жывапісу і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.

Мемарыяльны комплекс «За нашу Савецкую радзіму» («Кацюша»)

 У ліпені 1941 года пад Оршай упершыню была прыменена «Кацюша», што праславіла горад на старонках ваеннай гісторыі. Мемарыял, прысвечаны «Кацюшы», адкрыўся ў 1966 годзе, калі Орша адзначала 25 гадавіну першага стрэлу баявой устаноўкі.

У цэнтральнай частцы комплексу размешчаны пастамент, на якім узвышаецца макет «Кацюшы». Кампазіцыю дапаўняюць скульптурныя выявы мінамётных пускавых установак. Таксама тут усталяваны помнік, абліцаваны чорнымі плітамі, на якім можна прачытаць гістарычную даведку аб першым залпе «Кацюшы» пад Оршай.

Мемарыяльны комплекс з'яўляецца месцам правядзення ваенна-патрыятычных мерапрыемстваў і мае званне гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь.

Музей драўлянай скульптуры разьбяра С.С. Шаўрова

 Ураджэнец Оршы Сямён Шаўроў — знакаміты разьбяр па дрэве. Музей, прысвечаны яго творчасці, быў адкрыты ў 1992 годзе. Экспазіцыю складаюць драўляныя скульптуры рознай жанравай тэматыкі. Тут можна ўбачыць казачных герояў, абстрактныя кампазіцыі, персанажаў беларускіх легенд, жывёл, птушак і краявіды.

Многія скульптуры малююць паўсядзённыя сцэнкі. Асобнай залай музея з'яўляецца майстэрня, у якой працаваў Шаўроў. Да сваёй смерці ў 2000 годзе, ён праводзіў майстар-класы па разьбе і на вачах у экскурсантаў ствараў новыя шэдэўры. Нягледзячы на ​​тое, што майстэрня асірацела, у ёй да гэтага часу пануе дух творчасці.

Наведвальнікам прадстаўлены інструменты Шаўрова і няскончаныя працы. Не так даўно ў музея з'явілася трэцяя зала — «Казачная паляна». Гэта пляцоўка пад адкрытым небам, дзе пасярод яблыневага сада ўстаноўлены разьбяныя скульптуры казачных персанажаў і альтанкі для адпачынку. Тут часта ладзяцца масавыя і прыватныя святы.

Мастацкая галерэя імя У.А. Грамыка

У 2008 годзе ў Оршы была ўрачыста адкрыта галерэя мастака Віктара Аляксандравіча Грамыкі. Яе галоўнай мэтай з'яўляецца захаванне мастацкай спадчыны, якая адлюстроўвае жыццё і культуру Оршы і Беларусі ў цэлым.

У галерэі прадстаўлены работы многіх беларускіх мастакоў, але асноўная ўвага ўдзяляецца творчасці Віктара Аляксандравіча. Выстаўка яго работ — найбуйнейшая з пастаянных экспазіцый галерэі.

Апроч экскурсійнай дзейнасці, мастацкая галерэя актыўна ўдзельнічае ў грамадскім жыцці горада. Тут рэгулярна арганізуюцца адукацыйныя, культурныя і дзіцячыя мерапрыемствы, а таксама праводзяцца конкурсы мастакоў-пачаткоўцаў.

Па Навагрудскім раёне працякае нямала рэк, ручаёў, тут знаходзіцца шмат азёр, вадасховішчаў, сажалак. Менавіта крыніцы даюць пачатак усім прыродным вадаёмам, сілкуюць іх і напаўняюць.

Пра ўнікальную крыніцу з “жывой і мёртвай вадой” каля хутара паміж вёскамі Косічы і Старыя Ганчары гэтага раёна, якая вылечвае ад усіх хвароб і надае сілы, ходзяць легенды.

Як дабрацца?

Крыніцы знаходзяцца на ўсход ад дарогі з вёскі Косічы ў вёску Старыя Ганчары – у месцы яе плаўнага павароту з паўночна-ўсходняга на паўночна-заходні напрамак, каля хутара ў пералеску. Месца крыніцы дакладна пазначана на гугл-картах. Можа, камусьці дапаможа кропка GPS, знятая з паркоўкі ў пары дзясяткаў метраў ад дарогі перад крыніцай: N53º27.404′ E25º48.477′.

Непадалёк ад знакамітага возера Свіцязь, паміж вёскамі Косічы і Старыя Ганчары, з-пад гары, на якой, паводле падання, некалі стаяў храм, прабіваюцца дзве крыніцы. Вакол высокія дрэвы, і амаль усе яны зрасліся па два. Здаўна лічаць, што ў адной крыніцы жывая, а ў другой мёртвая вада, амаль як у чарадзейных казках. Памятаеце? Часам у казках яе прыносяць Арол, Сокал і Крумкач, якія сімвалізуюць град, гром і віхуру. Колькі былінных волатаў ды добрых малайцоў выратавала тая цудоўная вадзіца!

Каля крынічак людзі садзяць кветкі, тут абсталявана зона адпачынку з лаўкамі. Крыніцы жывой і мёртвай вады закаваныя ў жалезабетонныя кольцы-студні з прасечанымі адтулінамі. Не так даўно студні схавалі ў бярвеністыя міні-хаткі са здымнымі дахамі. У адным так званая жывая вада, якая цурчыць, нібы спявае, у іншым – мёртвая, што цячэ без эмоцый, спакойна.

Ручаі крыніц зліваюцца ў адзін і нясуць свае воды ў раку Ятранка. У снежні 2007 года крынічкі былі асвечаны ў гонар прападобнага Серафіма Сароўскага. Мясцовыя жыхары прайшлі тады хросным ходам ад царквы Святога Раства Багародзіцы вёскі Ятра да крыніц.

Крыніцы жывой і мёртвай вады – з’ява досыць рэдкая, таму што тут патрабуецца выкананне пэўных умоў. Па-першае, дзве крыніцы павінны быць побач, па-другое – яны мусяць адрознівацца складам і тэмпературай вады. Праўда, нягледзячы на візуальнае адрозненне выхадаў вады – якасць яе здавальняючая, яна мае прыблізна аднолькавы хімічны склад.

Захаранка, або Гаспадыня лясных крыніц

Таму мясцовыя і вандроўныя паломнікі ўпэўненыя – вада ў абедзьвух крыніцах карысная, мае аднолькава гаючую сілу. У спадзяванні на адужванне ад хвароб сюды прыязджаюць не толькі з Навагрудка, але і з Гродна, Мінска, Баранавічаў і нават з суседніх краін.

Тым не менш, у паломнікаў, якія наведваюць гэтыя крыніцы, ёсць пэўны рытуал: трэба спачатку памыцца мёртвай вадой – лічыцца, што так ты ачышчаеш свой арганізм, а затым памыцца жывой – так адраджаюцца жыццёвыя сілы арганізма.

Мясцовыя старажылы кажуць, што на ноч трэба піць ваду з крыніцы з мёртвай вадой, а раніцай – з жывой і такім жа чынам абмываць хворыя месцы. Хаця многія набіраюць ваду з дзвюх крыніц і змешваюць.

Крупецкія святыні

Навукоўцы таямніцу гэтай вады разгадалі даўно і назвалі яе актываванай. Яны сцвярджаюць, што ў жывой крыніцы светлая вада –каталіт, яна мае шчолачны склад і з’яўляецца біястымулятарам, павышае імунітэт і надае сілы. У мёртвай крыніцы вада з бурым налётам – аналіт – мае кіслае асяроддзе.

Яна аказвае дызенфікуючае ўздзеянне, лекуе скураныя хваробы. Досвед народнай медыцыны мае мноства прыкладаў, калі мёртвая вада дапамагала ў лячэнні цяжкіх захворванняў, знішчала бактэрыі, выступала ў якасці антысептыку. Многія людзі, пачаўшы рэгулярна выкарыстоўваць мёртвую ваду, пазбавіліся ад грыбка ступні. Нават пры язве страўніка, лічаць, дапамагае. Ужыванне такой вады прыкметна зніжае ціск. Жывая вада добра дапамагае пры аднаўленні імуннай сістэмы і загойвае раны.

Крыніцы паблізу вёскі Косічы вядомыя з даўніх часоў, пра іх існуе шмат паданняў. Паводле аднаго з іх, крыніцы прабіліся калі нейкі манах-пустэльнік грукнуў па гары посахам. Некаторыя ж сцвярджаюць, што вада гэта яшчэ з ледавіковага перыяду з-пад зямлі выцякае. Ёсць паданне, што глыбока пад зямлёй знаходзіцца вялізны скарб са срэбра і золата. Вада амывае яго і на паверхню выходзіць ачышчанай каштоўнымі металамі.

А яшчэ ходзяць чуткі, што мясцовым людзям пра існаванне крыніц з жывой і мёртвай вадой распавёў беларус, які калісьці жыў ў адным з манастыроў на Тыбеце. Ад свайго духоўнага настаўніка ён пачуў, што на зямлі існуе сем месцаў з жывой і мёртвай вадой, і адно з іх знаходзіцца ў Беларусі на Навагрудчыне. Манах-беларус паехаў на радзіму і адшукаў крыніцы.

А яшчэ зусім побач, за кінутым хутарам, сярод кустоўя арэшніку, пад старым вязам ляжыць яшчэ адзін важны артэфакт – камень жаданняў. Мала хто ведае, калі і як ён тут з’явіўся, але даўным-даўно павялося прасіць у гэтага каменя пра самае запаветнае і пакідаць нейкі падарунак. Напрыклад, манеты, якія можна ўбачыць на вяршыні каменнага купала, і стужачкі, павязаныя на галінках ляшчыны. Кажуць, жаданні пасля гэтага спраўджваюцца!

Адпускная кампанія ўжо стартавала. Штодня сотні шчасліўчыкаў выпраўляюцца з вакзалаў і аэрапортаў у розныя куткі зямнога шара па сваю доўгачаканую порцыю мора і пляжу. Туды яны вязуць купальнікі і плаўкі, адтуль – яркія ўражанні і сувеніры на памяць.

Зрэшты, апошнія не заўсёды з тых, пра якія прыемна распавядаць сябрам ці дзяліцца з блізкімі. Напрыклад... ротавірус ці, горш за тое, халера. І гэта зусім не метафара. Перад чалавекам расчыненыя ўсе межы, а перад інфекцыямі і тым больш.

Загадчык супрацьэпідэміялагічнага аддзялення Рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя Дзмітрый Галоцік спецыяльна для чытачоў партала Слушна пазначыл прынцыповыя моманты.

Інфекцыі падчас адпачынку

Ад халеры і тыфу не заракайся

Па дадзеных нашых эпідэміялагічных службаў, штогод у краіне фіксуюцца выпадкі завозных інфекцый. Вяртаючыся на радзіму з далёкіх і не вельмі краінаў, адпускнікі і вандроўнікі раз-пораз прывозяць «багаж» якой-небудзь хваробы. Тут і ротавірус, і гепатыт А, і брушны тыф, і халера, і малярыя, і адзёр... Тое, чаго ў Беларусі ці даўно няма, ці не было ніколі. Вязуць з паспяховай Еўропы, экзатычных Індыі і Тайланда, Турцыі, Егіпта, Туніса, Кіпра…

Даволі часта крыніцай інфекцый для бесклапотнага турыста служыць ежа або пітво, а прычынай – грэбаванне элементарнымі правіламі бяспечных харчовых паводзінаў. Існуюць універсальныя правілы на кожны дзень, прыдатныя ў любым пункце зямнога шара.

Што тычыцца выезду ў іншыя краіны, асабліва экзатычныя, лікбез па бяспечных харчовых паводзінах прадугледжвае яшчэ большую строгасць і абмежаванні.

Як не падчапіць кішэчны вірус. Простыя правілы

• Мыйце рукі перад ежай.

Гэта – адзін з самых надзейных спосабаў абараніцца ад кішэчных інфекцый. А большасць харчовых атручванняў і кішэчных расстройстваў, як сцвярджаюць спецыялісты, – следства брудных рук. Таму чым часцей вы іх будзеце мыць, тым лепей. Выпраўляючыся ў далёкую дарогу, абавязкова вазьміце з сабой антысептычны гель для рук або вільготныя сурвэткі з антысептыкам. Імі можна і трэба скарыстацца, калі побач не апынецца кавалак мыла і кран з праточнай вадой.

• Заўсёды майце пры сабе пітную ваду і не піце з невядомых крыніц.

Пажадана, каб запас вады быў і на выпадак, калі давядзецца вымыць рукі. Мыць рукі і прадукты ў марской вадзе нельга! У сэнсе, можна, вядома, але гэта ніякім чынам не абароніць вас ад рызыкі падчапіць кішэчны вірус. Хутчэй наадварот – павялічыць верагоднасць.

• Не бярыце ў дарогу прадукты, якія хутка псуюцца.

У ссабойку лепей пакласці тое, што не псуецца ад працяглага захоўвання: сухары, сушкі, мюслі, садавіну, арэхі, сухафрукты... А вось малочныя і кісламалочныя прадукты, каўбасы, хатнія катлеты, пірожныя з крэмам у дарогу з сабой лепей не браць. Бо яны патрабуюць пэўных умоў для захоўвання, а пры пакаёвай тэмпературы ўжо літаральна праз пару гадзін робяцца добрай глебай для размнажэння патагенных мікраарганізмаў.

• Падчас адпачынку падсілкоўвайцеся ў месцах арганізаванага харчавання або тых, якія рэкамендуе тураператар.

Стрыт-фуд з'яўляецца часткай гастранамічнай культуры многіх краін свету, таму спакуса пакаштаваць вулічную ежу, напэўна, будзе высокай. Але ўсё ж варта памятаць пра тое, што рызыка перакусіць якім-небудзь кішэчным вірусам таксама немалая.

• Не ўжывайце морапрадукты і стравы з іх, калі ўмовы прыгатавання, захоўвання і продажу выклікаюць у вас хаця б пэўныя сумневы.

Морапрадукты на ажыўленых курортах часцяком здабываюцца ў не самай чыстай частцы воднай прасторы – прыбярэжнай зоне. Многія краіны без сарамлівасці скідаюць туды свае сцёкі, адпаведна, у вадзе назапашваецца вялікая колькасць хваробатворных мікраарганізмаў. Морапрадукты з'яўляюцца свайго роду фільтратамі і, прыгатаваныя з парушэннямі тэхналогій і ўмоў захоўвання, могуць служыць крыніцай інфекцый.

• Не каштуйце ежу на рынках.

Агародніну, зеляніну, садавіну неабходна старанна мыць перад ужываннем. Гэта тычыцца нават тых прадуктаў, лупіна якіх неядомая (так, бананы абавязкова трэба мыць перад тым, як чысціць!), а таксама сухафруктаў (разынак, курагі, чарнасліву і г.д.).

• Лепш устрымайцеся ад гастранамічнай экзотыкі і не ўжывайце стравы з сырога мяса і фаршу.

Сырая свініна (асабліва печань), мяса дзіка, аляніна – устаноўленыя крыніцы інфіцыравання вірусным гепатытам Е, які надзвычай небяспечны для цяжарных жанчын. Гэтая інфекцыя мае па большай частцы «завазны» характар і прыязджае ў Беларусь з краін, дзе вялікай папулярнасцю карыстаюцца стравы з сырога мяса і мяса з крывёю. Знізіць верагоднасць заражэння можна, ужываючы ў ежу прадукты, якія прайшлі дасканалую тэрмічную апрацоўку.

• Старайцеся не дапускаць пападання ў рот вады з месцаў купання і тым больш не праглынайце яе!

Давайце будзем сумленнымі. Культура тых, хто адпачывае на грамадскіх пляжах, яшчэ вельмі далёкая ад ідэальнай. Таму выключаць верагоднасць таго, што хтосьці выкарыстоўвае мора ў якасці месца для спраўлення малой патрэбы, на жаль, нельга. Акрамя таго, вада можа мець шмат мікраводарасцяў, адны з якіх выклікаюць у чалавека страўнікавыя расстройствы. У асноўным, яны жывуць у прыбярэжнай вадзе Атлантычнага, Ціхага і Індыйскага акіянаў, а таксама ў Міжземным моры. Але па-за залежнасці ад таго, дзе вы адпачываеце, пасля купання правільным будзе прыняць душ і прапаласкаць горла чыстай вадой.

Аптэчка турыста на выпадак кішэчных інфекцый

Як вядома, беражонага Бог беражэ. Дасведчаныя вандроўнікі ведаюць, што выпраўляцца ў чужыя краіны без сваёй аптэчкі не варта.

Намеснік галоўнага ўрача па лячэбнай частцы Гарадской клінічнай інфекцыйнай бальніцы г. Мінска Алег Вельгін лічыць, што на выпадак кішэчных інфекцый добра мець з сабой:

• Рэгідрацыйныя сумесі.

Спецыяльны парашок для прадухілення абязводжвання і папаўнення дэфіцыту электралітаў пры ванітах і дыярэі. Парашок разводзяць у гатаванай вадзе, раствор п'юць малымі порцыямі ў аб'ёме ад 1,5 літра ў суткі;

• Энтэрасарбенты для хутчэйшага вывядзення таксінаў з арганізма.

Самы даступны і папулярны прэпарат – актываваны вугаль;

• Прэпараты для нармалізацыі мікрафлоры кішэчніка (панкрэатын і аналагі);
• Антыбактэрыяльныя прэпараты.

Цыфраплаксацын – адзін з прэпаратаў, які рэкамендаваны ў аптэчку турыста. Але трэба ўлічыць, што ён прадаецца выключна па рэцэпце. Са сродкаў вольнага водпуску – кішэчны антысептыкніфураксазід.

Але самае дакладнае рашэнне – пры праяве першых сімптомаў кішэчнай інфекцыі звярнуцца па кваліфікаваную медыцынскую дапамогу і не займацца самалячэннем.

Пра асаблівасці і перавагі медыцынскага страхавання перад выездам у іншую краіну таксама можна прачытаць на нашым партале.

Прышчэпка ад ротавірусу

Пазбегнуць шматлікіх непрыемнасцяў на адпачынку можна пры дапамозе спецыфічнай імунапрафілактыкі. Галоўнае – зверыцца з Нацыянальным календаром прышчэпак і загадзя зрабіць неабходную.

Аднак вакцынацыя ад ротавірусу, пра якую апошнім часам усё часцей пішуць сайты замежных тураператараў, у Нацыянальны каляндар прышчэпак не ўваходзіць. Чаму – мы даведаліся ў загадчыцы аддзялення імунапрафілактыкі Рэспубліканскага цэнтра гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя Веранікі Высоцкай.

Па словах эксперта, у Беларусі рэгулярна праводзіцца ацэнка патрэбы ў такой вакцынацыі, але попыт на яе традыцыйна нізкі. Магчыма, гэта звязана з тым, што ад ротавірусу прышчапляюцца дзеці першых 3-х гадоў жыцця. У больш старэйшым узросце эфектыўнасць прышчэпкі або адсутнічае, або вельмі нязначная.

У краіне афіцыйна зарэгістраваная вакцына РотаТэк, але з-за вельмі нізкага попыту пастаўшчыкі ў Беларусь яе практычна не возяць.

Так што лепшая абарона ад ротавірусу ды іншых кішэчных інфекцый – гэта перш за ўсё ахайнасць: як у дачыненні да асабістай гігіены, так і ў выбары прадуктаў харчавання. Бо адпачынак і падарожжы закліканыя ўмацаваць здароўе, а не нашкодзіць яму.

У гэтым матэрыяле можна прайсці своеасаблівы тэст і праверыць схільнасць да рызыкі кішэчных інфекцый.

https://bel.24health.by/opasnaya-nachinka-profilaktika-i-lechenie-kishechnyx-infekcij-letom/

Кацярына Блыга з дзяцінства дакладна ведала, кім стане, калі вырасце. «У мяне не было іншага выбару», — жартуе яна. Насамрэч, у іншым выбары не было патрэбы. Прафесія стала каханнем з першага позірку… Позірку ў акуляр мікраскопа.

Прафесія бактэрыёлаг

«Нябачны» доктар

…Ад іншых медыцынскіх спецыяльнасцей прафесія ўрача-бактэрыёлага адрозніваецца істотна. У пэўным сэнсе менавіта яе можна было б ахарактарызаваць знакамітымі словамі:

Наша служба и опасна, и трудна, и на первый взгляд как будто не видна...».

Бактэрыёлагі заўсёды ў цені клініцыстаў. Часам пацыент нават не здагадваецца пра іх існаванне, бо прамых стасункаў з імі не мае. Ды ўвогуле барацьба за жыццё чалавека больш адпавядае нашым уяўленням, калі адбываецца ў аперацыйнай, аддзяленні рэанімацыі, у карэце хуткай дапамогі ці хаця б каля ложка пацыента… А ніяк не ў мікрабіялагічнай лабараторыі.

Але для Кацярыны Георгіеўны гэта ніколі не мела значэння. Яе вабіў мікрасвет, што аднойчы ў дзяцінстве адкрыўся ёй праз акуляр мікраскопа. І дагэтуль, маючы 23 гады працоўнага стажу, яна не развучылася здзіўляцца і ўражвацца, шукаць, вучыцца і быць адкрытай да новага. Ей не трэба даводзіць, што часам менавіта вынік работы бактэрыёлага ратуе чалавеку жыццё, а сама прафесія не пазбаўлена пэўнай ахвярнасці, чуласці, эмпатыі… Яна цудоўна гэта ведае.

Насустрач мары

Кацярына нарадзілася ў медыцынскай сям’і: бацька быў ваенным эпідэміёлагам, маці — бактэрыёлагам. Адсюль, як не цяжка здагадацца, жарт пра «адсутнасць выбару». Але Кацярыне самой заўсёды падабалася медыцынская галіна, прычым менавіта лабараторная спецыялізацыя. Яна дакладна памятае свае ўражанні, калі мама на працы, куды часам брала з сабою дачку, дазволіла ёй першы раз паглядзець у мікраскоп. Дзяўчынка на ўласныя вочы пабачыла той мізэрны мікроб, што выклікаў у чалавека хваробу і, магчыма, кардынальна змяніў яго звыклае жыцце. Здаецца, тады пытанне з выбарам будучай прафесіі было вырашана канчаткова.

У школе Кацярына больш за ўсё любіла хімію і біялогію. А ў медінстытуце, куды без праблем паступіла ў 1993 годзе, — гісталогію, патанатомію, мікрабіялогію… То бок усе тыя прадметы, дзе праз мікраскоп адкрываўся іншы сусвет.

Пасля заканчэння медінстытута Кацярына трапіла па размеркаванні ў цяперашні РНПЦ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі, потым пэўны час працавала ў Мінскім гарадскім скурана-венералагічным дыспансеры.

Неўзабаве трапіла ўрачом-бактэрыёлагам у сталічную бальніцу хуткай медыцынскай дапамогі, а ўжо праз месяц узначаліла там бактэрыялагічную лабараторыю. У лютым Кацярына Георгіеўна адзначыла першае дзесяцігоддзе на гэтай пасадзе.

— Як прафесіянал я знайшла сябе менавіта ў бальніцы хуткай медыцынскай дапамогі. У пэўным сэнсе гэта маё месца сілы, як зараз модна казаць, — прызнаецца Кацярына Георгіеўна. — Калектыў у нас невялікі, усяго 10 чалавек: урачы-бактэрыёлагі, фельчары-лабаранты і санітаркі. Але мы праводзім больш за 100 тысяч даследаванняў на год. Для такой лабараторыі, як наша, гэта даволі вялікі аб’ём.

Ручная праца

…Працоўны дзень у лабараторыі пачынаецца а сёмай гадзіне раніцы. Але калі ты заняты ў медыцыне, тым больш працуеш у бальніцы хуткай медыцынскай дапамогі, нарміраваны рэжым работы — паняцце адноснае. Тут усе сённяшнія справы — вынікі даследаванняў, дакладныя дыягназы, эфектыўнае лячэнне і г. д. — мусяць быць выкананыя ўчора.

Таму калі нечакана (а гэта заўсёды адбываецца нечакана!) прывозяць цяжкага пацыента і ёсць патрэба ў мікрабіялагічных даследаваннях, Кацярына Георгіеўна прыязджае ў лабараторыю і ў пазапрацоўны час, і ў свой выхадны дзень.

— Галоўная праблема класічнай клінічнай мікрабіялогіі ў тым, што яна вельмі павольная. На стандартнае мікрабіялагічнае даследаванне ў сярэднім патрэбна не менш за 48 гадзін. Часам — болей. У пэўных выпадках яно можа займаць нават тыдні, — тлумачыць Кацярына Георгіеўна. — 18–24 гадзіны патрэбна, каб вырасціць мікроб. А калі ён мае этыялагічную значнасць, яшчэ столькі ж часу, каб даследаваць яго адчувальнасць да антыбіётыкаў. Менавіта гэта дае магчымасць доктару прызначыць найбольш эфектыўнае лячэнне.

Але час не на баку пацыента, калі яго жыццё пад пагрозай. Чаканне ў бяздзейнасці таксама непрыймальнае. Таму наколькі гэта магчыма, супрацоўнікі бактэрыялагічнай лабараторыі імкнуцца паскорыць працэс даследаванняў. У тым ліку не звяртаючы ўвагі на «ўсталяваны працоўны графік».

Акрамя таго ў клінічнай мікрабіялогіі, нягледзячы на несупынны навуковы прагрэс і дасканалыя лічбавыя тэхналогіі, застаецца вялікі адсотак, так бы мовіць, ручной працы. Бо яе складана, а часам немагчыма аўтаматызаваць.

— Мы ўручную рыхтуем спажыўныя асяроддзі. Біяматэрыял сеем у кубках Петры таксама выключна рукамі вось гэтай мікрабіялагічнай пятлёй, — Кацярына Георгіеўна трымае ў руках прыладу, нечым падобную на вязальны пруток з закальцаваным накшталт пятлі кончыкам. — Роўна так, як пэўную колькасць гадоў таму рабіў Луі Пастэр, робім і мы ў наша аўтаматызаванае стагоддзе.

Галоўная адказнасць бактэрыёлага — на ўласныя вочы праз мікраскоп паглядзець, які мікроб і ці мікроб увогуле стаў прычынай хваробы чалавека, з якой ён трапіў у лякарню. То бок папярэдні мікрабіялагічны дыягназ заўсёды ставіць бактэрыёлаг. І только потым уключаецца аўтаматычны аналізатар…»

Яе «крошкі»

Галіна медыцыны, у якой працуе Кацярына Блыга, вельмі спецыфічная, таму для большасці насельніцтва малавядомая. Шмат хто анічога не ведае аб урачах-бактэрыёлагах і па-дзіцячы здзіўляецца: як гэта, працаваць з мікробамі? А што з імі можна рабіць? Хіба гэта бяспечна?

Але для Кацярыны Георгіеўны абраная прафесія і праз гады не страціла сваёй прывабнасці, клінічная мікрабіялогія не перастала ўражваць і захапляць.

— Я дагэтуль вучуся, — прызнаецца прафесіянал. — І ўпэўнена, што мне яшчэ вучыцца і вучыцца. Бо эвалюцыя ўласцівая не толькі чалавеку. Прычым мікробы шлях эвалюцыі праходзяць нашмат хутчэй за нас. Мяркуйце самі: спатрэбіліся тысячагоддзі, каб чалавек стаў хадзіць на дзвюх нагах, потым яшчэ столькі ж, каб узяў у рукі дубіну і навучыўся ёю карыстацца, і прыблізна столькі ж, каб прыстасаваць скуру маманта сабе на вопратку… Гэта вобразна, але мікробы адпаведную эвалюцыю могуць прайсці літаральна за некалькі гадоў.

Уласна гэты хуткасны шлях мы назіраем зараз з рэзістэнтнасцю мікробаў да антыбіётыкаў. Кацярына Георгіеўна ўспамінае, што калі яна прыйшла на працу ў БХМД, калістын-рэзістэнтная клебсіэла была з’явай накшталт цуду. Цяпер гэта суровая рэчаіснасць у медыцыне. Дарэчы, усяго за 10 гадоў такое адбылося не толькі з клебсіэлай і не толькі з калістын-рэзістэнтнай...

— Заўсёды шмат шуму і заклапочанасці выклікаюць успышкі захворванняў, узбуджальнікамі якіх з’яўляюцца асабліва небяспечныя бактэрыі: халера, ліхаманка Эбола, чума ці іншыя, — распавядае Кацярына Блыга. — Насамрэч найбольш небяспечнымі для чалавека з’яўляюцца мікробы, з якімі ён жыве ўсё сваё жыццё. Так званая ўмоўна патагенная мікрафлора. Асабліва небяспечную бактэрыю яшчэ паспрабуй сустрэць! А нават калі такое здараецца, адразу ж прымаюцца ўсе магчымыя меры, каб спыніць распаўсюджванне заразы і ліквідаваць крыніцу небяспекі. Зусім іншая справа мікробы, якія ўвесь час жывуць унутры чалавека. Стафілакок, пнеўмакок, кішэчная палачка, клебсіэла…

Звычайна наша імунная сістэма кантралюе гэтыя мікробы, каб яны не наносілі шкоды арганізму. Але як толькі імунка дае збой ці бактэрыя трапляе ў незвычайны для яе локус (напрыклад, клебсіэла з «роднага» кішэчніка нейкім чынам апынулася ў лёгкіх), мікроб, не спаткаўшы звыклага супраціву, пачынае размнажацца і выклікае інфекцыйныя запаленчыя працэсы.

Дарэчы, ад сэпсісу ў свеце штогод гінуць каля 11 мільёнаў чалавек, і гэта толькі па афіцыйных дадзеных. Часцей за ўсё прычынай інфекцыі становіцца тая самая ўмоўна патагенная мікрафлора. Падобная гісторыя з бактэрыяльнай пнеўманіяй, інфекцыяй нырак і шмат якімі яшчэ інфекцыйнымі захворваннямі… На жаль, гэта толькі вяршыня айсбергу, тое, што вядома дакладна, лабараторна пацверджана. Застаецца здагадвацца, колькі людзей памірае ад інфекцый пад маскай саматычнай паталогіі, бо не заўсёды ёсць магчымасць правесці мікрабіялагічныя даследаванні, ды, шчыра кажучы, не заўжды яны прызначаюцца.

Асабліва балюча, прызнаецца Кацярына Георгіеўна, калі чалавек сыходзіць літаральна за крок ад магчымага выратавання: ён памірае, а мікроб, што выклікаў яго хваробу, усё яшчэ павольна расце ў кубку Петры…

— Мікробы існавалі да нас, яны будуць існаваць і пасля нас, — паціскае плячыма Кацярына Георгіеўна. — Нехта можа сказаць: ой, што вашыя мікробы, у іх жа няма вышэйшай нервовай дзейнасці. Насамрэч гэта вельмі разумныя істоты. Даўно даказана, што яны камунікуюць паміж сабой, абменьваюцца сігналамі, арганізуюць суполкі. Яны здольныя ахвяраваць сабой дзеля іншых і перажываць стрэс. У пэўным сэнсе гэта неверагодныя крошкі з уласнай цывілізацыяй і ладам жыцця. Гэта цэлы мікрасусвет, які патрабуе адпаведнага да сябе стаўлення. Увогуле нармальна паважаць таго, з кім працуеш. Нават калі гэта мікроб. І я яшчэ не кажу пра тое, якія яны прыгожыя (смяецца)...

Клініцыст супраць лабаранта

Уласна ў бактэрыёлага дзве галоўныя ролі: дапамагчы клініцысту паставіць дакладны дыягназ і падказаць, якія антыбіётыкі, у якой канцэнтрацыі дзеючага рэчыва дадуць найбольшы ды найхутчэйшы тэрапеўтычны эфект.

Каб не марнаваць час, пакуль у лабараторыі ідуць мікрабіялагічныя даследаванні (калі яшчэ той мікроб вырасце і праявіць адчувальнасць!), доктар-клініцыст прызначае складанаму пацыенту папярэднюю тэрапію. Робіць ён гэта з большага эмпірычна, арыентуючыся на клінічныя пратаколы, уласны практычны вопыт, тэарэтычныя веды і скаргі пацыента. Але адразу дакладна сказаць, які мікроб выклікаў інфекцыю і як ён адгукнецца на прызначаную тэрапію, не можа ні адзін нават самы дасведчаны доктар.

Таму адказ бактэрыёлага мае выключнае значэнне, асабліва калі стартавая тэрапія не спрацоўвае. А часам бывае так, што вынікі мікрабіялагічных даследаванняў кардынальна мяняюць дыягназ.

Напрыклад, прывозяць пацыента з папярэднім дыягназам «інсульт», а пасля даследаванняў высвятляецца, што ў яго бактэрыяльны менінгіт. Ці «інфаркт» аказваецца стафілакокавым сэпсісам… То бок радыкальна змяняецца не толькі дыягназ, але і падыходы да лячэння ды ўласна сама тэрапія.

Дарма, што тэхналогіі ў медыцыне не стаяць на месцы і амаль штогод з’яўляюцца новыя дыягнастычныя метады. Без той самай кансерватыўнай, часам занадта павольнай клінічнай мікрабіялогіі аб’ектыўна нельга абысціся. Здабыць, выпеставаць, вырасціць чыстую культуру жывога мікраарганізма, зрабіць аналіз на яго адчувальнасць да антыбіётыкаў застаецца залатым стандартам дыягностыкі.

— На жаль, у межах адукацыйнай праграмы вышэйшых медыцынскіх навучальных устаноў мікрабіялогія адарвана ад клінічных дысцыплін, — разважае Кацярына Блыга. — Калі не памыляюся, яе вывучаюць на другім курсе. Пакуль студэнт скончыць вучобу і атрымае дыплом урача, ён можа нават і не памятаць, як выглядае той мікроб... Мне падаецца, што мікрабіялогію трэба выкладаць паралельна з клінічнымі дысцыплінамі. Каб студэнт, праходзячы па праграме сэпсіс ці пнеўманію, меў магчымасць адначасова пад мікраскопам вывучаць мікроб, які гэтыя хваробы выклікае, дазнавацца пра асаблівасці яго адчувальнасці ці рэзістэнтнасці да антыбіётыкаў...

Калі на этапе навучання мікрабіялогія існуе сама па сабе, а клініка сама па сабе, некаторыя нюансы нашай працы бывае няпроста патлумачыць нават чалавеку з медыцынскай адукацыяй».

І справа не ў тым, каб нарэшце паставіць кропку ў вечнай спрэчцы, каму належыць першынства — спецыялістам лабараторнай дыягностыкі ці ўрачам-клініцыстам. Насамрэч ніякай спрэчкі няма, лічыць Кацярына Георгіеўна. Бальніца — гэта адзіны вялікі механізм, у якім шмат вінцікаў-складнікаў, дзе кожны на сваім месцы адыгрывае значную ролю, каб гэты механізм працаваў без збояў.

— Задача бактэрыёлага — дапамагчы клініцысту, — падкрэслівае Кацярына Георгіеўна. — І як бы я ды мае калегі-бактэрыёлагі ні ганарыліся сваёй прафесіяй і вынікамі працы, маўляў, без нас — супрацоўнікаў лабараторыі — мала што ў клініцыстаў атрымалася б, але ж, як ні круці, галоўны той доктар, што лечыць пацыента. Ён яго бачыць, з ім працуе, прызначае даследаванні, ставіць дыягназ, сочыць за зменамі стану…

У словах Кацярыны Георгіеўны шмат праўды. Аднак высвятляць, хто сярод занятых у медыцыне галоўны, а хто на падхваце, увогуле неяк нязручна. Бо аб’ектам намаганняў усіх медработнікаў — урачоў, лабарантаў, медсясцёр, нават санітарак — з’яўляецца чалавек, які апынуўся на бальнічным ложку, часам на мяжы жыцця і смерці. І ўся гэтая каманда разам, кожны на сваім месцы, працуе на тое, каб чалавек застаўся жыць, хутчэй пазбавіўся ад хваробы… Гэта самае галоўнае.

Нарэшце, калі ў тваёй рабоце выраз «вярнуць з таго свету» больш будзённасць, чым мастацкі вобраз, спрэчкі аб галоўных і другарадных ролях — недарэчная мітусня.

Малюнкі на шкле

Кажуць, жыццё — гэта пазл, часцінкі якога чалавек сам выбірае. Які малюнак атрымаецца, такі чалавек і ёсць.

У Кацярыны Георгіеўны палатно атрымліваецца суцэльнае, дробка да дробкі кладзецца як улітая. У нечым пашчасціла, дзесьці ўдала склаліся абставіны. Але ў большасці выпадкаў свой выбар яна рабіла самастойна.

Вось у гэтым куточку, адкуль кавалачкі пазла пачалі прыцягвацца адзін да аднаго, — адбітак бацькоўскага выхавання. Родныя заўсёды былі для Кацярыны прыкладам, арыенцірам, што ў прафесіі, што ў жыцці. Дзякуючы бацьку яна дасканала ведае родную мову.

— Тата быў сапраўдным патрыётам, — успамінае Кацярына Георгіеўна. — Куды б яго ні кідала вайсковая служба, ён усё адно прагнуў вярнуцца на радзіму. Калі бацьку перавялі ў Мінск, мне было 9 гадоў, я пайшла ў трэці клас, з якога ў той час пачыналася вывучэнне беларускай мовы. Як дачку вайскоўца мяне маглі вызваліць ад прадмета. Але бацька сказаў: ты беларуска, нарадзілася ў Навагрудку, сталіцы Вялікага княства Літоўскага, таму павінна ведаць сваё.

Дагэтуль Кацярына Георгіеўна памятае настаўніцу Людмілу Аляксандраўну Бысік, якая шмат зрабіла, каб укласці ў дзіцячыя сэрцы любоў і павагу да роднай зямлі і мовы.

…А вось на гэтым кавалачку пазла — баскетбол. Кацярына з дзяцінства займалася спортам прафесійна. Выкінь гэтую часцінку з суцэльнай карціны — і знікне тое, што дзень за днём выхоўвала ў дзяўчынцы звычку да дысцыпліны, уменне сачыць, аналізаваць, цярпліва і ўпарта, крок за крокам, ісці да мэты. Тое, што ў значнай ступені дапамагло ёй стаць прафесіяналам высокага ўзроўню.

…Калі прыгледзецца, няцяжка адшукаць і кавалачак з утульным Мінскам канца 1980-х — сярэдзіны 1990-х. Тут грукочуць рыжскія трамваі… Тут Камсамольскае возера, якое ўпадабалі для адпачынку гараджане ўсіх узростаў…

— Я наскрозь гарадская жыхарка, — прызнаецца Кацярына Георгіеўна. — Жыццё тут больш хуткае, гэты рытм мяне і прываблівае. У вёску можна на дзень-другі: адпачыць, перавесці дух. Але энергію мне дае менавіта горад. Шчыра кажучы, я адчуваю розніцу нават паміж жыццём дома і жыццём на працы. Калі я заходжу ў лабараторыю, адчуваю, як паскараецца метабалізм. Гэта вельмі складана патлумачыць, але так яно і ёсць. На працы я жыву хутчэй, больш дынамічна, чым дома. Такі рытм, мабыць, не надта спрыяльны для здароўя, але жыццё ў ім больш насычанае, цікавае…

…А вось гэты фрагмент пазла з’явіўся зусім нядаўна, менш як два гады таму. Вялікі, вусаты-паласаты, вельмі прыгожы, крыклівы, галоўны кот у жыцці Кацярыны Блыгі. Галоўны, але не адзіны.

Пра хатняга гадаванца Кацярына марыла амаль усё жыцце. Спачатку супраць былі бацькі, потым — муж. Але мары мусяць здзяйсняцца, хай і наперакор. А яшчэ ў вольны час Кацярына Георгіеўна дапамагае ўладкоўваць у добрыя рукі кінутых жывёл. Жыццё мае сэнс, калі ты робіш добра не толькі сабе, але і навакольным, лічыць доктар.

Ці шчаслівы я чалавек? — перапытвае Кацярына Георгіеўна і ўсміхаецца. — Так! Не адразу, але ў мяне атрымалася дасягнуць пэўнага балансу паміж сям’ёй, прафесіяй, уласнымі інтарэсамі. У мяне вельмі цікавае, насычанае працоўнае жыццё. І яно толькі пачынаецца. Гэта, так бы мовіць, яшчэ толькі выхад на арбіту. Самае цікавае, я ўпэўнена, наперадзе».

Фота Таццяны Сталяровай

Рыгор і Наталля Івановы — адна з самых знакамітых сямейных пар у сучасным беларускім мастацтве. Яны такія розныя ў творчасці і такія блізкія ў сям’і.

Шмат гадоў разам творцы ідуць наперад і падтрымліваюць адзін аднаго ў любых пачынаннях. Рыгор і Наталля вырасцілі двух дачок, якія таксама займаюцца мастацтвам. Цяпер сямейная дынастыя часцяком выстаўляецца разам. Мастакі Івановы расказалі карэспандэнту Слушна, як пражыць шчаліва разам шмат гадоў і захаваць творчую індывідуальнасць, займаючыся адной справай.

Цяпло ў сям’і

— Рыгор і Наталля, пры першым праглядзе вашых работ можа падацца, што ў вас падобны стыль, але больш глыбокае іх вывучэнне дазваляе заўважыць, што кожны з вас індывідуальны ў творчасці. Раскажыце, як дасягнуць такога  ўзаемадзеяння ўнутры сям'і?

Рыгор Іваноў:

— У нас атрымліваецца захоўваць баланс як у творчасці, так і ў асабістых адносінах. Кожны з нас гатовы пайсці на кампраміс. За час сумеснага жыцця навучыліся дамаўляцца і прыслухоўвацца адзін да аднаго. Мы прытрымліваемся сямейнай дыпламатыі. Паколькі мы мастакі, то вучымся адзін у аднаго. Але галоўнае — гэта любоў, якая нас аб'ядноўвае, толькі пасля яе маюць значэнне іншыя складнікі.

Мы ніколі не бачылі праблемы ў тым, што мы ўсе мастакі ў сям'і. Гэта ж па-сапраўднаму цікава. У нас шмат агульных ідэй, мы стараемся дзяліцца адзін з адным адкрыццямі і заўсёды радуемся новым ідэям і творам.

— На адной з вышых агульных выставак мастацкія творы былі размешчаны ў дзвюх залах. Вашы, Рыгор, былі вялікія, прамяністыя. Здавалася, быццам бы яны абараняюць творы, якія знаходзяцца ў другой зале, дзе размясцілі далікатныя і цёплыя работы Наталлі і вашых дачок. Ці магчыма спраецыраваць экспазіцыю на ваша жыццё?

Наталля Іванова:

— Мы жывем у гармоніі. І гэта важна. Таму што ў нас няма перадумоў для растраты энергіі на непатрэбныя канфлікты. Напрыклад, мне складана, калі на мяне ціснуць як у жыцці, так і творчасці, таму вялікае шчасце, што атрымліваецца гэтага пазбегнуць. У кожнага з нас свой прафесійны шлях, таму тут куды больш важней сямейная падтрымка, чым растрата часу на дробязі.

— Вашыя дзеці самі выбралі мастацтва як род дзейнасці ці гэта ўсё ж такі было бацькоўскае жаданне?

Наталля Іванова:

— З упэўненасцю адкажу, што самі. Яны малявалі з самага дзяцінства. Нават у цацкі не гулялі. Для іх было цікава нешта ствараць самім. Вядома, творчая атмасфера ў сям'і паўплывала. Вакол усе малявалі, а ім не хацелася адставаць. З дзяцінства яны чыталі кнігі па мастацтве. Маглі казку не пачытаць, але прафесійныя кнігі разглядалі з радасцю.

У нас не было такога, каб яны вызначаліся з прафесіяй. Усё было наканавана. Мне часам нават здаецца, што яны не ведалі, што можна было выбраць, напрыклад, прафесію эканаміста ці бухгалтара. Мастацтва ў нашай сям'і — лад жыцця.

Наша малодшая дачка вучылася ў Еўрапейскім гуманітарным універсітэце, вывучала візуальны дызайн. Здавалася б, такая перспектыўная прафесія, вельмі прыбытковая сёння, але ёй усё роўна бліжэй — трымаць пэндзаль у руках.

— Вы канкурыруеце ўнутры сям'і як мастакі?

Наталля Іванова:

— На шчасце, не. Дачок стараемся падтрымаць ва ўсіх пачынаннях. А з Рыгорам заўсёды побач — і дома, і ў майстэрні. За столькі гадоў сумеснага жыцця настолькі прывыклі адзін да аднаго, што, напрыклад, мне адной у майстэрні было б сумна. Нават калі на дзень раз'язджаемся, здавалася б, вось адпачнем адзін ад аднаго, а я заўсёды сумаваць пачынаю. Тэлефаную, пытаю: «Калі ты там ужо прыедзеш?».

Мне здаецца, што мы адзіны арганізм, які аднолькава рэагуе на сітуацыі ўнутры сям'і. Напрыклад, у складаных момантах ніхто з нас не ўпадае ў роспач, а наадварот пачынае падбадзёрваць.

Я ўвогуле лічу, што дзеці павінны быць лепш за нас, таму імкнуся перадаць ім свае веды, дапамагчы. Але ў дзяўчат таксама ўжо сфарміраваны свой стыль, таму яны нас таксама чамусьці вучаць.

Узроўні святла

— Рыгор, вы з’яўляецеся заснавальнікам такога напрамку, як святлізм. Раскажыце, у чым яго сутнасць і як ён уплывае на гледача?

— Святлізм — гэта калі сама карціна і ўсё ў карціне выпраменьвае святло, гэта адчуванне, працэс, пры якім чалавек у сабе адкрывае пачуццё святла, адчувае, што ён і сам святло. Калі глядзець на гэтыя творы працяглы час, яны адчуваюцца нават скурай. Мая творчасць не для секунднага прагляду, яна павінна быць успрынята душой. Напрыклад, глядзіш на карціну, і яна пачынае пульсаваць. Гэта вынік правільнага выбудавання святла.

Святло для мяне — сімвал Бога. Я звязваю святлізм з верай. Часам, глядзіш на твор, і ён як лекі — прыняў і дапамагае ад смутку, журбы, цемры. Святло ўсіх аб'ядноўвае. У кожным маім творы закладзена стыхія. У мяне калісьці была выстаўка «Водары колеру», гледзячы на ​​карціны якой здавалася, што адчуваеш водар кожнай работы. Гэта ўсё асацыяцыі, так і ў дадзеным выпадку — чалавек, гледзячы на ​​святло, знаходзіць у ім сваё чараўніцтва, якое, напрыклад, я не ўбачу. У маіх работах ёсць свабода. Няма прывязкі да канкрэтнага сюжэту, ёсць фантазія і ўяўленне.

Святло, форма, колер і рух. Як выглядае сучасны авангард?

Мае светлавыя экраны канцэнтруюць чалавека, ён у гэтым святле стварае кіно. Глядзець і аналізаваць гэтыя карціны  — прынцыповая задача для мяне як для мастака. Як толькі чапляеш тэму святла, адразу з’яўляюцца ідэі, думкі. Можна падумаць, што мае работы падобныя. Але ў іх па-рознаму расстаўленыя акцэнты. Нейкія больш эмацыйныя, у іншых экспрэсія падкрэслена колерам. Ёсць жа і вельмі спакойныя творы. Чалавек, які тонка адчувае, вельмі хутка на іх адгукаецца.

Мяне заўсёды цікавіла пытанне, хто ж жыве на белым свеце? Я думаю, што на белым свеце жывуць менавіта святляне. Калі звычайны чалавек уяўляе, што ўнутры яго мышцы, сасуды, косці, то святлісты якраз думаюць, што ўнутры іх святло, якое замест крыві разліваецца па арганізме. Святло дапамагае чалавеку, ратуе яго ад зла і дапамагае ў рацэ жыцця не патануць.

— Вы самі для сябе падзялілі святлізм на тры ўзроўні, у чым асаблівасць кожнага?

— Я развіваўся ў творчасці — ад рэальнасці да абстракцыі. Гэта вялікі шлях. Абстракцыя, на мой погляд, найбольш поўна адлюстроўвае маю фантазію, уяўленне. Напрыклад, «Чорны квадрат» Малевіча можа кожны трактаваць па-свойму. Гэтым я хачу сказаць, што абстракцыя шматгранная, яна развівае мысленне.

Першы ўзровень святлізму — паверхня рэальнасці. У творах прысутнічаюць людзі. У работах можна ўбачыць  размежаванне колераў, выразныя межы, якія паступова знікаюць, а карціны выпраменьваюць святло. Другі ўзровень — у іх бачны знак маланкі. Прачытваецца сілуэт. Вобраз маланкі мы пераносім на сябе ў цэнтр святла — сонечнае спляценне. Адразу адбываецца адчуванне энергіі, сілы. Трэці ўзровень для мяне — узыход на вяршыню, адчуванне, што ты дасягнуў абсалюту. Тут прысутнічае пульсацыя і вібрацыя за кошт святла, пры якой чалавек нібы трапляе ў метафізічную прастору.

Кожны з гэтых узроўняў выцякаў з іншага. Увесь працэс заключаецца ў тым, што я як мастак стаў адыходзіць ад матэрыяльнага, абстрагавацца ад навакольных фактараў. У маіх работах паступова стала заставацца толькі святло.

Ад механіка да ілюстратара. Гісторыя прафесійнага шляху Валерыя Слаука

Фарміраваць кірунак святлізма я пачаў у 2015 годзе. Да гэтага часу была больш фігуратыўная рэальнасць, але пошук у абстракцыі мяне не пакідаў. Свой шлях творчасці я часам параўноўваю з лабараторыяй. Таму што гэта па-сапраўднаму навукова-даследчая праца.

Спачатку ў творачасці я ўжываў яркія колеры, потым прыйшоў да таго, што яны павінны пераходзіць у свет. Мой трэці ўзровень — гэта не значыць, што я ўсё адкрыў і больш мне нічога не цікава. Я існую ва ўсіх узроўнях адначасова. І мне здаецца, што я не ўсё з іх вычарпаў дагэтуль.

— Рыгор, вы нарадзіліся ў Хабараўску, жылі ў Кітаі і шмат ведаеце пра культуры розных краін. Ці аказала гэта на вас уплыў як на мастака? І як на вас паўплывала менавіта беларуская культура?

— Культуры розных краін добра ўспрымаюцца ў дзяцінстве, дзіця можа хутка засвойваць мовы, запамінаць матывы музыкі, чытаць літаратуру. На мяне культура розных краін заўсёды аказвала вялікае ўражанне. Асабліва ўплывала прырода. Напрыклад, я да гэтага часу памятаю водар палёў Кітая, памятаю вясну там. Вядома, цікава ўбачыць свет, вывучаць яго, і потым вызначыцца, якія месцы табе бліжэй.

Далёкія дарогі таксама карысныя. Памятаю, як маленькі ездзіў у цягніках. Глядзіш у акно, факусіруеш абстаноўку, а вакол столькі цудаў Я сам не заўважаў, як гэтыя ўспаміны праз многія гады адбіліся ў маёй творчасці.

Памятаю, калі пераехалі ў Полацк. Гэта такі прыгожы і тады, і цяпер горад. Я заўсёды любаваўся Дзвіной. Так уражвала Сафія, якая стаіць на вялікім узгорку. Мне падабалася створаная прыродай шырыня і прастор. Я часта ўспамінаю адчуванні, калі свеціць сонца, а ты глядзіш на Дзвіну. Здаецца, што гарызонт падзелены на часткі.

Музей пад адкрытым небам. Якія месцы ў Полацку вы дакладна не забудзеце?

Калі казаць канкрэтна пра беларускую культуру, то на мяне моцна паўплывала творчасць Казіміра Малевіча і Марка Шагала. Гэтыя мастакі мне блізкія.

— Вы прадстаўнік таго кола мастакоў, які асацыіруюцца з  трэндамі мастацтва. На адкрыцці вашых выставак збіраецца вялікая колькасць людзей. А як вы самі адчуваеце, які партрэт вашага гледача?

— Мае работы падабаюцца моладзі. У мяне аднойчы быў выпадак, калі малады хлопец на маю выстаўку прыходзіў тры разы. Хадзіў, глядзеў, думаў. Унутры яго штосьці ў гэты момант адбывалася. Для мяне як мастака — гэта вельмі важна, бо глядач адгукаецца.

А што тычыцца прафесіяналаў, многія прадстаўнікі прафесійнага мастацтва прыходзяць на выстаўкі не таму што цікава, а таму што вучацца. Мастак, гледзячы на ​​работы калег, развіваецца, разумее, што яму важна, а што не, чэрпае для сябе новыя стылі, разважае, наколькі яны падыходзяць менавіта пад яго манеру творчасці.

— Як думаеце, што чапляе гледача ў вашых творах?

— Зараз я раскажу пра трэці ўзровень святлізму. Мне здаецца чапляе само святло. Глядач адчувае энергетыку, у яго арганізме пачынае нешта пульсаваць, у ім прачынаецца цяпло. У творах я хачу адкрыць сувязь чалавека са сваім вышэйшым я, з падсвядомасцю. Мне падабаецца развіваць фантазію гледача.

Дзякуючы святлізму я сябе аздараўляю. Светлавыя карціны свайго роду медытацыя. Гледзячы на ​​іх, сыходзіць негатыў, дрэнная энергія. Далёка хадзіць не трэба, мы кожны дзень у транспарце ці ў краме можам сутыкацца з непрыемнымі сітуацыямі. Заўважце, любое непрыемнае слова можа сапсаваць нам настрой. А мастацтва аднаўляе арганізм. Схадзіў, напрыклад, у тэатр, і адчуваеш, што ў табе прачнулася нешта прыгожае. Мы ў сям'і заўсёды падсілкоўваемся энергіяй мастацтва.

Вяртанне ў дзяцінства

— Наталля, у вашых работах таксама прысутнічаюць светлавыя тоны, гэта таксама свайго роду зварот да святлізму?

У маёй творчасці прасочваецца крыху іншая канцэпцыя. Я хачу ў чалавеку дарослым абудзіць дзіцяці. Бо дзіця — гэта чысціня, непасрэднасць. Ва ўсіх філасофскіх вучэннях прапісана — імкніцеся да дзіцяці. Шматлікія ўрачы-псіхолагі, псіхатэрапеўты для выздараўлення чалавека спрабуюць увесці яго ў стан дзяцінства.

Я сваёй творчасцю хачу дапамагчы чалавеку адчуць сябе радасным, непасрэдным, лёгкім. У мяне атрымліваецца. Колькі я не рабіла выставак, заўсёды чую ад наведвальнікаў фразу: «Мы як быццам вярнуліся ў дзяцінства». Мне прыемна, што людзі разумеюць маю творчасць, ловяць пасыл, энергетыку.

Я жывапісам пачала займацца ў сорак гадоў. Хоць да гэтага шмат гадоў займалася габеленам, захаплялася абразамі і традыцыйнай народнай творчасцю. Жывапіс стаў чымсьці асаблівым для мяне — вялікім крокам наперад.

Я люблю тое, што я раблю. Гэта надае мне сілы. Вялікую ролю адыграла сям'я, якая з'яўляецца маім натхненнем, стымулам. Сёння мы з Рыгорам выстаўляемся ў розных краінах, і я вельмі рада, што там ведаюць і любяць беларускае мастацтва.

Вёска Гамарня ў Быхаўскім раёне Магілёўшчыны адрэзана ад вялікіх дарог густым лесам, у адной з частак якога чалавек пачуваецца не надта ўтульна.

Высокія хвоі суседнічаюць тут з векавымі дубамі, а тыя распасціраюць свае вузлаватыя галіны над ярам, ​​на дне якога б’юць тры празрыстыя крыніцы, размешчаныя дакладна па вяршынях роўнабаковага трохкутніка. Гэтае месца называецца Захаранкай або Каскадам крыніц.

 Як дабрацца?

Найлепш – пешшу, прыехаўшы ў вёску Гамарня, ад якой ідзе ўтаптаная сцежка ў лесе з мастком праз раку Уюнок. Працягласць сцежкі каля кіламетра, усюды ёсць лаўкі, стомленаму вандроўніку ёсць дзе прысесці ды адпачыць.

Усяго тут налічваецца 12 ключоў. Над некаторымі з іх зроблены драўляныя зрубы, а побач устаноўлены драўляныя крыжы. Паміж крынічкамі – масткі. З крынічак утвараецца раўчук і цячэ па некалі выкапаным канале ў раку Уюн. З крыніцай злучаецца возера Бязодніца, або Чортава Вока.

Спрадвеку, калі была засуха, людзі ішлі да крынічак, маліліся і прасілі пра дождж. А ў падзяку ахвяравалі грошы, клалі іх каля абразоў, кідалі манеты ў празрыстую ваду. Паводле старадаўніх павер’яў, крынічная вада лечыць шмат хваробаў, у тым ліку захворванні сэрца, умацоўвае зубы, ратуе ад зморшчынак, але асабліва дапамагае ад хвароб вачэй.

Крупецкія святыні

Прычым, не толькі ў людзей, але і ў жывёл. Расказваюць, што некалі быў паморак на жывёлу, і сюды прыгналі статак кароў для прамывання вачэй. Ім цяжка было спусціцца да крынічак, і тады дзеля іх пракапалі адмысловую канаву. У ёй і паілі худобу, прамывалі ёй вочы. Кажуць, што ўсе каровы паправіліся.

Невядома, адкуль узялася назва Захаранка. Мясцовыя жыхары сцвярджаюць, што так называлі крыніцу іх дзяды і прадзеды. Як бы там ні было, але пра Захаранку прызвычаіліся гаварыць напаўголаса і з павагай. Падстаў для такога стаўлення дастаткова…

Вось самая вядомая легенда пра тутэйшыя мясціны. Было гэта даўным-даўно: калі менавіта – ніхто не ведае. Каб паспець на сенакос, мясцовыя мужчыны выйшлі з вёскі зацемна. Дарога да лугу ляжала праз лес. Падарожнікі наблізіліся да Захаранкі і спусціліся ў лагчыну, каб наталіць смагу крынічнай вадой.

Глыбокі і без дна. Гісторыя Святога калодзежа каля Крычава

Рассунуўшы кусты, якія раслі на шляху да крыніцы, яны здранцвелі. На фоне сплеценых галін старых дрэў стаяла аголеная дзяўчына і, чэрпаючы прыгаршчамі ваду, ліла яе на сваё здавалася празрыстае цела. Адзін з касцоў спытаў незнаёмку, як яе завуць і што яна тут робіць. Дзіўная купальшчыца адказала, што клічуць яе Захаранкай і здзівілася: “А хіба вы мяне бачыце?”. Вядома, бачым, адказалі касцы.

На некалькі секунд на паляне запанавала цішыня, а затым пачуўся крык аднаго з падарожнікаў: “Аслеп я, людзі добрыя!” Такі ж сумны лёс чакаў і яго таварышаў. Пад вечар аднавяскоўцы адшукалі зніклых касцоў. Тыя блукалі па лесе, падалі, натыкаліся на дрэвы. Да канца сваіх дзён небаракі, якія пабачылі гаспадыню крыніц, засталіся сляпымі…

Паводле другога народнага расповеду, у гэтым месцы праваліўся пад зямлю храм. На тым месцы ўтварыўся балоцісты яр, у якім забруілі тры крыніцы.  Кажуць, што гэта здарылася нібыта за грахі людзей у той момант, калі службу правіў святар Захарый. Часам кажуць, што гэта царква была прысвечана Святому Захарыю. Тым не менш, мясцовыя вераць, што ў гэтым таямнічым месцы з-пад зямлі можна пачуць гукі царкоўных званоў.

Святыя Байкаўскія крыніцы

Да савецкіх часоў на гэтым месцы стаяла мураваная капліца ў гонар прарока Іллі. У часы ваяўнічага атэізму было вырашана знесці капліцу як сімвал адсталасці і перашкоды на шляху да новага жыцця. Радыкальнае рашэнне выклікала незадаволенасць мясцовых жыхароў. Тады атэісты ​​і іх памагатыя пайшлі на хітрасць. Пад выглядам добраўпарадкавання тэрыторыі ўначы быў спілаваны вялізны дуб, які ўпаў на капліцу. Ад моцнага ўдару яна развалілася. Вось тут Захаранка і паказала, як яна насамрэч здольная помсціць.

Па словах мясцовых жыхароў, ніхто з чацвярых актывістаў па разбурэнні капліцы не пражыў больш за паўгода. Адзін загінуў пад возам, што зваліўся з моста, другі дапіўся да белай гарачкі і засіліўся, трэцяга да смерці збілі, а чацвёрты жыўцом згарэў ва ўласным доме.

Доўгія гады за крыніцамі ніхто не даглядаў, і толькі ў 1994 годзе было вырашана аддаць ім даніну павагі. У дзень памяці Еўфрасінні Полацкай адбылося асвячэнне адроджанай Свята-Ільінскай капліцы. Малебен праводзілі святары з Быхава і Магілёва. Месца ўпарадкавалі, зрабілі зручныя падыходы. Калі ўкопвалі крыжы каля крынічак, натыкаліся на камяні, кавалкі цэглы, знаходзілі манеты XVII стагоддзя.

На ўрачыстым адкрыцці міні-комплексу адбыўся казус. Адзін чалавек вырашыў забяспечыцца гаючай вадой надоўга. Калі ўсе астатнія набіралі крынічную ваду слоікамі і бутэлечкамі, дык жвавы грамадзянін загрузіў у свой УАЗік некалькі 40-літровых бідонаў. І на звычайнай лясной дарозе аўтамабіль не мог ссунуцца з месца, ажно пакуль бідоны не выгрузілі.

У наш час Каскад крыніц аб’яўлены гідралагічным помнікам прыроды мясцовага значэння.

Людзі па-ранейшаму ідуць і едуць сюды, каб памаліцца, набраць гаючай вады, якая не замярзае нават у самыя моцныя маразы…

Лета — неверагодны час для падарожжаў, прыгод і смачнай ежы. Сезон ягад і агародніны дазваляе нам максімальна разнастаіць рацыён і зрабіць яго карысным.

Адным з самых эканамічных і смачных летніх прадуктаў можна назваць кабачок. Ён добра спалучаецца з іншымі інгрэдыентамі. Але ці ведалі вы, што з кабачка можна прыгатаваць, напрыклад, браўні ці піцу? Калі не, то блогерка з Бешанковіч Настасся Мясаедава (@family_miss) прапануе вам некалькі незвычайных, але вельмі смачных рэцэптаў.

Браўні з кабачкоў

Інгрэдыенты

• 350 гр кабачкоў у адціснутым нацёртым выглядзе
• 120 гр мукі (у аўтара рысавая)
• 2 яйкі
• 30 гр какавы
• 1 г л разрыхляльніка
• Цукар па гусце (не шкадуйце, таму што кабачок яго ў сябе возьме, будзе не вельмі салодка)

Для шакаладу:

• 100 мл малака
• 30 гр какавы
• 3 ст л цукру

Спосаб прыгатавання

Кабачок нацерці на тарцы, потым адціснуць. Дадаць у яго яйкі, муку, какава і разрыхляльнік. Усё добра здрабніць блэндэрам да аднастайнай масы. Калі блэндэра няма, то натрыце кабачок на самай дробнай тарцы, як на дранікі.

Выпякаць у разагрэтай да 180 С духоўцы 45 мін.

Гатоўнасць правярайце калыпком. На ім не павінна быць цеста.

У малако дадаць цукар і какава, варыць, увесь час памешваючы. Сумесь пачне закіпаць і гусцець на вачах! Шакалад атрымліваецца вельмі смачны.

Памятайце, што браўні — ён на тое і браўні, што ў яго вільготная тэкстура і насычаны шакаладны густ. Кабачок не адчуваецца ўвогуле! Вось паверце наслова, а яшчэ лепш — гатуйце самі! Прыемнага апетыту.

Кабачковыя палачкі ў сырнай паніроўцы

Інгрэдыенты

• Кабачок
• Сыр 50 гр
• Паніровачныя сухары 3 ст л
• 2 яйкі
• Соль
• Мука

Спосаб прыгатавання

Кабачкі пачысціць, нарэзаць брусочкамі даўжынёй 5-8 см і таўшчынёй 1,5-2 см, трохі пасаліць. Сыр нацерці на дробнай тарцы, дадаць паніровачныя сухары. У асобнай талерцы ўзбіць відэльцам 2 яйкі і соль.

Паслядоўнасць: кабачок акунуць у муку, у яйка, абсыпаць паніроўкай. Выкласці ў радок на пергамент на бляху, запякаць у духоўцы пры 180 С 25-30 хвілін. Як толькі зарумяніцца паніроўка — можна даставаць.

Кабачок усярэдзіне мяккі, а паніроўка зверху хрумсткая. Падаваць са смятанай ці іншымі соусамі.

Кабачковыя аладкі без смажання без алею ў духоўцы

Інгрэдыенты

•  Кабачок 500 гр
• 2 яйкі
• 4 ст л мукі
• Соль, спецыі

Спосаб прыгатавання

Кабачок ачысціць, нацерці на буйной тарцы і адціснуць лішнюю ваду. Дадаць яйкі і муку! Змяшаць. Бляху заслаць паперай для выпечкі. Калі не ўпэўненыя ў ёй, то дадаткова змажце алеем, каб не прыліпла. Паступова размеркаваць тонкім пластом цеста. Выпякаць 20 хвілін у разагрэтай да 180 С духоўцы. Даць астыць, нарэзаць на квадрацікі.

Смачная часночная падліўка: дробна нарэжце кроп, зубчык часнаку прапусціце праз прэс, змяшайце ўсё са смятанай і пасаліце па гусце.

Кабачковыя аладкі на патэльні

Інгрэдыенты

•  1 малады кабачок
• 2 яйкі
• 1 ст л смятаны з вялікай горкай
• 4 ст л мукі
• Соль

Шынок нацерці на буйной тарцы. Даць пастаяць 10 мін, потым адціснуць лішнюю вадкасць. Дадаць муку, яйка і смятану, змяшаць. Патэльню змазаць раслінным алеем. Сфарміраваць лыжкай аладкі і пячы пад вечкам з двух бакоў да залацістага колеру.

Калі патэльня антыпрыгарная, то досыць проста змазаць яе раслінным алеем. Калі хвалюецеся, што аладкі прыліпнуць, то дадавайце больш.

Запечаныя кабачкі пад сырнай шапкай

Рэцэпт, які пакарыў усіх сваёй прастатой і неверагодным густам. Ідэальная закуска на святочны стол ці карысны варыянт вячэры.

 Інгрэдыенты

• Маладыя кабачкі 2 шт
• Соль, спецыі
• Смятана 3 ст л
• Сыр 100 гр
• 2 зубчыка часныку
• Яйка сырое

 Спосаб прыгатавання

 Кабачок нарэзаць на кружочкі таўшчынёй не танчэй 1 см. Раскласці на паперы для выпечкі або на сіліконавым кілімку. Пасаліць. У талерцы змяшаць сыр, смятану, яйка і часнок.

Акуратна размеркаваць масу па кожным кавалачку. Запякаць у духоўцы 180 С хвілін 35-40 (да з’яўлення залацістай скарыначкі)

Піца з кабачка на патэльні

універсальная аснова пад хуткую піцу без шкоды для фігуры. Кабачок не адчуваецца.

Інгрэдыенты

Для асновы:

• кабачок 250 гр (без скуркі і семечак)
• 1 яйка
• 3 ст л мукі з горкай
• соль
• Для начыння:
• кетчуп
• каўбаса
• сыр
• памідоры

Спосаб прыгатавання

 Кабачок нацерці на дробнай тарцы, пасаліць і даць пастаяць 10 хвілін. Адціснуць, дадаць да яго яйка і муку. Добра змяшаць. Патэльню змазаць раслінным алеем, раўнамерна размеркаваць цеста.

Зачыніць вечкам і даць яму схапіцца на невялікім агні. Перавярнуць. Змазаць кетчупам і выкласці начынне. Накрыць вечкам і рыхтаваць на сярэднім агні хвілін 5-10 пакуль не расплавіцца сыр.

Хатні хлеб. Падборка простых і арыгінальных рэцэптаў

Навукоўцы падлічылі, што ў год кожная жанчына траціць у сярэднім 91 гадзіну на ... макіяж. Гэта 15 хвілін штодня і прыкладна 40 тыдняў чыстага часу пры сярэдняй працягласці жыцця 70 гадоў. І ўсё дзеля таго, каб навесці вонкавы глянец!

Самаабследаванне грудзей займае ад сілы 5 хвілін 1 раз у месяц. Але нават такую драбніцу часу «для сябе» пераважная большасць дзяўчат і жанчын, як правіла, не знаходзіць.

Ведаць сваё цела – добрая звычка

Яшчэ 10-15 гадоў таму самаабследаванне грудзей з'яўлялася адным з асноўных метадаў прафілактыкі і ранняй дыягностыкі злаякасных пухлін малочных залоз. Зараз безумоўная перавага ў гэтым плане ў інструментальнай дыягностыкі. Найноўшая угд-апаратура, сучасныя мамографы маюць функцыі, якія дазваляюць вызначыць наяўнасць новаўтварэння на самым раннім этапе – першай і нават нулявой стадыі развіцця.

Тым не менш прафілактычнае самаабследаванне ў хатніх умовах павінна застацца (або стаць!) добрай звычкай для дзяўчат і жанчын, пачынаючы з 10-гадовага ўзросту (прыблізны ўзрост пачатку фарміравання малочных залоз у дзяўчынак).

Уважлівае стаўленне да ўласнага цела - па-ранейшаму адзін з шляхоў выяўлення захворванняў малочных залоз у жанчын, не абавязкова патагенных, злаякасных. Па статыстыцы, толькі 2-3% выяўленых наватвораў у грудзях (у тым ліку пры самастойным абследаванні ў хатніх умовах) носяць агрэсіўны характар. Але любыя змены ў малочнай залозе - фактар рызыкі развіцця «дрэннай» хваробы. А значыць з'яўляюцца нагодай неадкладнага візіту да ўрача.

Калі трэба праводзіць самаабследаванне грудзей?

Няма неабходнасці мацаць грудзі кожны дзень. У розныя дні менструальнага цыклу іх стан можа істотна мяняцца. Чым больш адчувальна арганізм жанчыны рэагуе на гарманальныя змены, тым больш значнымі будуць адрозненні.

Менструальны цыкл – гэта перыяд, на працягу якога ў арганізме жанчыны адбываюцца змены, звязаныя з патэнцыйнай магчымасцю зацяжарыць. Пачаткам менструальнага цыкла прынята лічыць першы дзень месячных. У сярэднім цыкл доўжыцца 28 дзён.

Найбольш інфарматыўнай для самадыягностыкі ў хатніх умовах з'яўляецца першая фаза менструальнага цыклу, а менавіта перыяд з 6 па 12 дзень. У гэты час грудзі знаходзяцца ў максімальна разняволенным і натуральным стане пасля гарманальнай атакі, якая рыхтавала арганізм жанчыны да магчымай цяжарнасці і лактацыі.

Нават угд-абследаванні малочных залоз яшчэ зусім нядаўна ўрачы рэкамендавалі праходзіць менавіта ў гэты адрэзак часу: на максімальна звужаных малочных пратоках лёгка было выявіць самыя нязначныя змены і зацвярдзенні. Сучаснае абсталяванне на парадак больш дасканалае і дакладнай прывязкі да пэўных дзён для абследавання не патрабуе. Але для самадыягностыкі прытрымлівацца строгай храналогіі – прынцыпова.

Абследаванне грудзей у хатніх умовах варта праводзіць на 6-12 дзень з пачатку менструальнага цыклу. Лепш за ўсё рабіць гэта ў адзін і той жа дзень кожнага цыклу.

Самадыягностыка: практыкум

У хатніх умовах абследаваць грудзі трэба ў два этапы: стоячы і лежачы. Першы этап самадыягностыкі можна зрабіць падчас ранішняга душа, выкарыстоўваючы гель або мыла для лепшага слізгацення рук па скуры.

1. Перш за ўсё, стоячы перад люстэркам, уважліва агледзьце грудзі: форму, знешні выгляд скуры, саскоў.

2. Зрабіце тое ж самае, але падняўшы рукі ўверх. Агледзьце грудзі спераду, затым з абодвух бакоў.

3. Трыма пальцамі (указальным, сярэднім, безназоўным) націснеце на грудзі. Пачніце з вонкавай верхняй чвэрці і паступова прасоўвайцеся па гадзіннікавай стрэлцы, не забываючы націскам пальпаваць малочную залозу.

4. Вялікім і ўказальным пальцамі сцісніце саскі грудзей.

Для правядзення другога этапу абследавання неабходна легчы. Лепш за ўсё падыдзе цвёрдая гарызантальная паверхня. Правай рукой варта мацаць злева. Левай рукой – справа. Рабіць гэта трэба па чарзе. Свабодная падчас абследавання рука выцягнутая ўздоўж тулава.

5. Прыміце становішча лежачы і ў думках падзяліце грудзі на 4 чвэрці. Пачніце пальпацыю з вонкавай верхняй чвэрці грудзей, прасоўваючыся па гадзіннікавай стрэлцы. Націскі павінны быць упэўненымі і досыць моцнымі.

6. Застаючыся ў становішчы лежачы, закіньце свабодную руку за галаву і намацайце лімфавузлы ў вобласці падпахі. Паўтарыце маніпуляцыю з процілеглага боку.

Цяжарнасць і лактацыя не зьяўляюцца падставай адмаўляцца ад самадыягностыкі, нягледзячы на істотныя змены ў жаночым арганізме і грудзях, у прыватнасці, выкліканыя гарманальнай перабудовай. Вядома, пальпаванне ў гэтым выпадку малаэфектыўна. У першую чаргу цяжарная або жанчына, якая корміць, павінна звяртаць увагу на знешнія змены малочных залоз, змяненне характару выдзяленняў з саскоў, свае адчуванні.

На што звярнуць увагу пры абследаванні грудзей дома?

Пры самаабследаванні важна звярнуць увагу на адсутнасць:

• асіметрыі малочных залоз (асабліва, калі змены адбываюцца «раптам»);
• ацёчнасці або сцягнутай скуры;
• бачных уцяжэнняў;
• запаленняў, бугаркоў, пухліны;
• пачырваненняў;
• выдзяленняў з саска;
• болевых адчуванняў.

Калі хаця б адзін з пералічаных вышэй сімптомаў мае месца, адкладаць візіт да ўрача-маммолага (ці хаця б для пачатку да ўрача-гінеколага) катэгарычна нельга.

Сам сабе не доктар

Самадыягностыка – не панацэя. Яна не можа служыць альтэрнатывай і ўжо тым больш замяніць візіт да кваліфікаванага ўрача і/або скрынінгавыя абследаванні. Калі казаць пра самаабследаванні грудзей у хатніх умовах у кантэксце прафілактыкі анкалагічных захворванняў малочных залоз, то, на жаль, самастойна прашчупваецца пухліна тады, калі лячыць яе ўжо вельмі складана ці немагчыма. А значыць спадзявацца толькі на свае адчуванні – неапраўдана рызыкаваць.

Рэгулярная самадыягностыка - гэта, хутчэй, адзін са спосабаў самадысцыпліны і выхавання адказных адносін да свайго здароўя ў цэлым. Для таго, каб быць абсалютна спакойнай за сваё здароўе і будучыню, неабходна:

1 раз у год наведваць урача-гінеколага;
• 1 раз у год наведваць урача-мамолага;
• жанчынам 35+ 1 раз у год рабіць угд малочных залоз;
• жанчынам 50+ 1 раз у 2 гады праходзіць мамаграфію.

Беражыце сябе і будзьце здаровыя!

Штогод 14 чэрвеня адзначаецца Сусветны дзень донара крыві. Чаму менавіта ў гэты дзень? Каб адказаць на пытанне, трэба зазірнуць на 150 гадоў таму.

14 чэрвеня 1868 года ў Вене ў сям'і юрыста, доктара права, выдаўца газеты Леапольда Ландштэйнера нарадзіўся хлопчык – будучы вялікі Карл Ландштэйнер. Ён бліскуча скончыў школу і паступіў на медыцынскі факультэт Венскага ўніверсітэта. І ўжо ў студэнцкія гады пачаў навуковую дзейнасць. Пасля заканчэння ўніверсітэта, у 1891-1896 гг., стажыраваўся ў Цюрыху, Варцбургу, Мюнхене.

Групы крыві і Нобелеўская прэмія

Вярнуўшыся, Ландштэйнер разгарнуў бурную дзейнасць. Яго цікавіла ўсё: клінічная гематалогія, імуналогія, лабараторная дыягностыка, імунахімія, гісталогія, інфекцыйныя захворванні. Ва ўсе гэтыя раздзелы навукі ён зрабіў значны ўнёсак.

Яго адрознівалі арыгінальнасць навуковага мыслення, даследчая ініцыятыўнасць, скрупулёзнасць у працы, нястомнасць у дасягненні мэты і неверагодная працавітасць. І ўсё ж такі імя яго набыло шырокую вядомасць у 1900-1901гг. – пасля адкрыцця «груп крыві чалавека», за што ён быў уганараваны Нобелеўскай прэміяй у 1930 годзе.

Гэта была першая антыгенная сістэма чалавека, названая пасля «Антыгенная сістэма АВО». Яе адкрыццё азначала ўзнікненне новага раздзелу навукі – імунагематалогіі, паклала пачатак трансфузіялогіі, стала асновай для бяспечнага пералівання крыві і, у наступным, кампанентаў крыві (эрытрацытаў, плазмы, трамбацытаў, гранулацытаў і інш.).

Але вернемся ў 1900 год... Малады Ландштэйнер праводзіў, здавалася б (з сучаснага пункту гледжання), просты эксперымент: змешваў эрытрацыты адных людзей з сыроваткай крыві іншых. Пры гэтым у адных выпадках адзначалася аглюцынацыя (склейванне эрытрацытаў), а ў іншых – не. Для гэтых гістарычных доследаў была выкарыстаная кроў 6 супрацоўнікаў лабараторыі, у тым ліку самога Карла Ландштэйнера. Нагадаю, што адрозніваюць 4 групы крыві, якія ўтвараюцца пэўнымі спалучэннямі антыгенаў А і В і антыцеламі-ізааглютынінамі альфа і бэта. Так, адрозніваюць першую групу О (I), другую А (II), трэцюю В (III) і чацвёртую АВ (IV).

«За» маму ці «за» тату?

У народзе прынята лічыць, што дзіця атрымлівае ў спадчыну ці групу бацькі, ці групу маці. Гэта не так. Дзіця атрымлівае ў спадчыну адзін антыген ад маці і адзін антыген ад бацькі, бо «група крыві», спрошчана кажучы, складаецца з двух антыгенаў.

Так, першая група – гэта 00, другая – АА або А0, трэцяя – ВВ або В0 і чацвёртая – АВ. Здаецца, проста. Пераліваюць толькі сумяшчальную кроў. Гэта, перш за ўсё, аднагрупная і кроў донара першай групы, якая лічыцца ўніверсальнай. Пераліванні крыві і кампанентаў крыві ратавалі і ратуюць мільёны жыццяў.

Гісторыя «рэзус-фактару»

Ужо будучы нобелеўскім лаўрэатам, Карл Ландштэйнер разам са сваім вучнем Аляксандрам Вінерам адкрыў у 1940 г. «рэзус-фактар» – найважнейшы антыген сістэмы Рэзус, які таксама ўлічваецца ў абавязковым парадку пры гематрансфузіях. Акрамя таго, Ландштэйнер адкрыў яшчэ антыгенныя сістэмы МNSs і P, якія істотнага значэння пры пераліванні крыві не маюць, але выкарыстоўваюцца ў параўнальнай антрапалогіі, судовай медыцыне.

Літаральна да апошняй хвіліны свайго жыцця Ландштэйнер займаўся даследаваннямі і памёр за працоўным сталом з прабіркай у руцэ ў 1943 годзе. Дзень нараджэння гэтага вялікага вучонага – 14 чэрвеня – стаў Сусветным днём донара крыві, калі мы з глыбокай павагай і падзякай прыгадваем выдатнага вучонага, ушаноўваем ганаровых донараў, здаём кроў бязвыплатна, удзельнічаем у розных акцыях, прымеркаваных да гэтага знакавага дня.

Раiса Баравiкова нядаўна адзначыла чарговы юбілей.  Не меньш, чым вершы паэткі, ведаюць і любяць беларусы яе цудоўныя казкі.

«Казкі з гербарыя», «Пра кашэчага караля Варгіна і мышку Паднорку», «Ты не слухай Мішку, коцік!», «Пра Бусю, які жыве на Беларусі» (у суаўтарстве з У. Ліпскім) і, канешне ж, «Касмічная адысея» Раісы Баравіковай – «Казкі астранаўта» і «Казачныя аповесці пра міжпланетнага Пажарніка і іншых мамурыкаў»…  Дастанем з паліцы і пагартаем некалькі кніг, адрасаваныя пісьменніцай дзецям.

Паводле слоў Раісы Андрэеўны, казкі яна пачала складаць, гадуючы ўласную дачку. Пасля з гэтых аўтарскіх казачных аповедаў і нарадзіліся першыя кнігі Раісы Баравіковай «Галенчына «Я», альбо Планета Цікаўных Хлопчыкаў» (1989) і «Казка пра жабяня Квыш-квыш».

«Казкi астранаўта (касмічныя падарожжы беларусаў)» — праслаўлены твор пісьменніцы, выйшаў у 2006 годзе і перавыдаваўся некалькі разоў. Напісаны казкі ад імя астранаўта-беларуса. У аповесці багата цікавых звестак пра сузор’і, зоркі, падаюцца версіі пра касмічнае паходжанне рэдкіх чырвонакніжных раслін. Усе мiжгалактычныя прыгоды герояў звязаныя з Беларуссю. Дзякуючы фантазіі пісьменніцы, пад Раўбічамі знаходзіцца касмадром, над Клецкам з’яўляецца НЛА, а да штучна створанага астэроiда з назвай «Дранік», герой казкі, хлопчык Валодзька, дадае надпiс «Зроблена ў Беларусi»…

Астранаўты ні з кім не ваююць. Яны спазнаюць Сусвет і наладжваюць стасункі з насельнікамі розных планет. Ідэальная мадэль свету, бясхмарнае існаванне ў якой парушаюць толькі прыродныя катаклізмы. Шчырае сяброўства і ўзаемадапамога – вось тыя ратавальныя кругі, якія, паводле меркавання казачніцы, здольныя ратаваць з бяды ці захінуць ад небяспекі.

Рукапіс знайшоў салдат на папялішчы дома. Містычны лёс «Сярэбранай табакеркі» Змітрака Бядулі

Але «Казкі астранаўта» – не толькі пра міжгалактычныя падарожжы. Яны і пра паходжанне рэдкіх раслін, якія (згодна казачнай версіі Раісы Баравіковай) трапілі на нашу планету «з іншых галактык».

«...Арцём, напэўна, зноў запытаўся б: «А чаму сузор’е, куды мы ляцім, мае назву Шалі?» І я адказаў бы яму, што магчыма гэтая назва прыйшла са старажытнага Вавілона, з той зямной цывілізацыі, якая дасюль у многім з’яўляецца для сучасных зямлян загадкай. Старажытныя астролагі, якія там жылі, безумоўна, назіралі за Сонцам. Яны маглі гэта рабіць са славутай Вавілонскай вежы. І, вядома ж, аднойчы заўважылі, што калі сонца знаходзіцца ў гэтым сузор’і, дык на зямлі дзень пачынае раўняцца начы. Атрымліваецца – раўнавага. З Зямлі няўзброеным вокам звычайны чалавек можа бачыць, як у гэтым сузор’і цьмяна паміргвае сем-восем зорак, але, калі паглядзець у тэлескоп, іх, напэўна, значна больш».

“Казкі астранаўта” – кніга, якая яднае зямлю і космас, ператварае назіранне начнога неба ў летнюю ноч у чароўную казку, а вандроўку па квітнеючым лузе – у касмічнае падарожжа. Чытайце і пераканайцеся!

Кніжная паліца. Што пачытаць дзеткам па-беларуску?

«Казкі з гербарыя» (2008, 2021. Маст. Мікалай Казлоў і Наталля Сустава)

Кніга расказвае пра займальныя прыгоды фантастычна-казачнага героя Мупсякарнашжабулвака, які сам сябе называе Мупся. Ён — нябачны чалавечаму воку і ўмее расказваць казкі, якія называе казкамі з гербарыя. Праз гэтыя казкі раскрываюцца таямніцы з’яўлення раслін на зямлі.

Вось, напрыклад, казка «Як Патрык і Хрысцінка апынуліся ў пархавіку».

Пархавік вялізны, ён жа Галавач – рэдкі грыб, занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі. Калі мне шчасціць знайсці яго, адразу згадваецца казачная гісторыя, расказаная Мупсем – пра тое, як закаханыя Патрык і Хрысцінка, ратуючыся ад пераследу, апынуліся ўсярэдзіне вялікіх порхавак. І што, магчыма, стагоддзі мінуць, перш чым сустрэнуцца Паўднёвы і Паўночны вецер – і тады закаханыя змогуць выбрацца са сваіх схованак ды абняцца.

Зазначу, што кожная казка гэтай кнігі – пра адну з рэдкіх раслін зямлі беларускай. Адухаўляючы прастору, творы Раісы Баравіковай нязмушана выхоўваюць чытачоў. Будзь пільным – паўсюль жывое, усё дыхае казкай жыцця!

«Казачныя аповесці пра міжпланетнага Пажарніка і іншых мамурыкаў» (2010, маст. Марыя Міцкевіч).

Як на мой густ, гэты твор — найлепшы ў шэрагу створанга для дзяцей Раісай Баравіковай.  Мамурык — істота з далёкай планеты Мамурыі. Гэта яго адна знаёмая дзяўчынка пісьменніцы назвала міжпланетным Пажарнікам. Падзеі, апісаныя ў гэтай кнізе, адбываюцца не толькі на Мамурыі. У казачных аповесцях  чытач знойдзе шмат прыгодаў мамурыкаў на Зямлі, у мясцінах, добра знаёмых нам.

Апроч экалагічнай скіраванасці, гэтая казка — моцны антываенны твор. Дужа ўпадабаны асабіста мной персанаж — ракета Бамбарыза, якая выбухае рамонкамі. Сапраўды – навошта цывілізаванаму свету разбурэнні, калі яго можна аздобіць красой і засыпаць кветкамі?

Дзе ўзяць кнігі?

Яны ёсць у бібліятэках, пытайце! Тым жа, хто захоча прыдбаць казкі Раісы Баравіковай у асабістую бібліятэку, варта наведацца ў кнігарні. Казкі перыядычна перавыдаюцца, яны стануцца добрым падарункам у сям’ю, дзе ёсць дзеці.