Жылі-былі муж і жонка. Доўга не было ў іх дзетак, таму і моцна маркоціліся, што няма малых гарэз, з якімі можна было б пацешыцца. І раптам, нарадзіўся у іх хлопчык. І назвалі яго Дзяніскам. Вясёлым, актыўным, разумным і кемлівым рос хлопчык. Не паспеюць бацькі аб чым-небудзь спытаць, а ён ужо і сам здагадаецца, і тут жа выканае.
Спрытны ды знаходлівы Дзяніска быў галоўным памагатым у сям’і. Погалас аб яго розуму і спрыце па ўсёй акрузе прайшоў: маўляў, здатны жаніх. Дайшла яго слава і да падводнага царства.
Аднойчы ліпеньскай раніцай хлопец вырашыў на рыбалку схадзіць. Дапамог бацькам, пасля снядання пакарміў сваіх акварыўмных рыбак. Праверыў насычанасць вады кіслародам, пасыпаў корму. І ўвесь гэты час, як звычайна, размаўляў са сваімі гадаванцамі.
— Ну, як вы тут? Сябруеце?
— Не хвалюйся! Сябруем. А ты куды? У таемную купальскую ноч? Глядзі, хлопча, рамантычная ноч цябе чакае! – прабубніла рыбка Клоун і схавалася за каменем ля акварыумнага ліхтара.
— Дзівакі! Разбяруся як-небудзь! – адказаў Дзяніс, і знік за дзвярыма.
Абышоў шумнае гулянне непадалёку ад берага маляўнічага возера. Выбраў найбольш прывабнае і спакойнае месца ля густых трыснягоў, якія шчыльнаю сцяною прыкрывалі бабровую хатку. Агледзеўся. Цішыня, толькі птушкі раз-пораз пераклікаюцца ў пеўчых спаборніцтвах.
— Сёння павінна добра кляваць, бо, як казалі старыя, з сённяшняга дня ўся поскудзь пакінула рэкі і азёры, – думаў Дзяніс.
Настаў поўны містыкі і магіі вечар. Хлопец пачаў пільней прыглядацца да паплаўка: кожнае нязначнае хваляванне таго загадкавага чырвонага паказальніка рыбалоўнага шчасця або няўдачы, прыдавала і надзей, а яшчэ найбольш хвалявання. Хваляванння ад таго, што ўжо позна, і бацькі могуць перажываць, а яшчэ ад загадкавага пажадання любай рыбкі.
— Вось яна, карта жаданняў! – падумаў Дзяніс, спрабуючы ямчэй падсекчы доўгачаканую спажыву.
Але не зусім проста тое падалося, як здавалася. Пачалося звычайнае купальскае спаборніцтва на сілу і спрыт. Такога ў яго юным узросце не здаралася.
Спрабаваў падсекчы і пацягнуць, і ўжо адпускаў лёску вальней – нічога не атрымлівалася.
— Ну, што ж за цуда такое мне трапілася? Няўжо рыбка Клоун на такое здольная?
Добра прытаміўшыся, улучыў хвілінку і хацеў змыць пот з твару, ачысціцца ад ліхіх думак вадою. Як побач з ім вытаркнулася з вады чароўная хрыбеціна з пералівістай срэбнаю лускою.
Ён пачаў адыходзіцца ад берага, але неспадзявана наткнуўся на неіснуючы яшчэ колькі хвілін таму вялізны камень. «Адкуль ты ўзяўся? Бач, ружова-шэры…» – ледзь не закрычаў Дзяніс, моцна ўдарыўшыся плячыма.
— Гэта я – Здань-камень! З часоў скандынаўскага ледавіка, але з’яўляюся на паверхні толькі раз на год.
— А-а-а, дык гэта ты такое вытвараеш з маей вудай? Прычапіўся! Згінь, нячысцік! Ты не можаш мець улады над маім існаваннем!
— Так, але я падпарадкоўваюся знешнім сілам.
— А што, гэта ўжо цікава! – неяк раптам пасмялеў Дзяніс. – Ты хочаш сказаць, што самыя значныя нашыя думкі – тыя, якія процістаяць нашым эмоцыям?
— А ты, хлопец, не такі ўжо й прасцяк! Другая думка заўсёды разумней за першую. Уцяміў, пра што кажу?
— Бачу, ты яшчэ й філосаф! Толькі адкажы мне: што гэта за цяга да нас, зямлян? Паўсюль вы за намі цікуеце! Я ж звычайны хлопец. І зрабіў усяго толькі адзін пярсцёнак для любай! Больш нічога няма!
– Ха-ха-хааа! – рассмяяўся Здань-камень. – Няхай будзе так! Але хто цябе прымушаў менавіта сёння паўзці на возера?
– Гэта не твая справа! Мы – людзі – жывыя разумныя істоты, а усе ніжэйшыя толькі служаць нам… А вы са сваёй магіяй і чарамі. Ды каму я тлумачу? Здані! Усядно дарэмна…
…Дзяўчына была падобная на ляльку: прыгожая, як песня. Не, больш падобная да Феі. Ён глядзеў на яе заварожанымі вачамі да тае пары, пакуль яна першай не загаварыла.
– Што дзіўнага гэты прыгажун знайшоў у маіх вачах? – гучаў, нібы срэбраны званочак яе голас.
Дзяніс падышоў да яе бліжэй, калі яна адказала прыязнай усмешкай, сказаў:
– Я ведаю цябе! Ты – дзяўчынка-Палінка - была ў трэцім класе, калі я заканчваў школу і штодня прыбягала карміць маіх рыбак, так!
– Магчыма.
– Вось чаму мае бацькі ўвесь час пра цябе нагадваюць! А іх нельга абманьваць. Значыць, час гэты акурат і настаў.
Дзяніс падышоў бліжэй да Палінкі. Дастаў штосьці з кішэні, пашаптаў і надзеў на яе руку неверагоднай прыгажосці пярсцёнак.
– З гэтай хвіліны ты – мая нявеста.
Дзяўчына ўзрадавалася, што і сказаць цяжка. Яна падбегла да хлопца, абняла і загадкава паглядзела яму ў вочы, але хутка апусціла голаў, нясмела, нібы раздумваючы: ці правільна робіць, пацалавала Дзяніса. І, расчырванеўшыся, адвярнулася.
– Ты цудоўны! І гэты пярсцёнак будзе заўжды са мною, – упэўненым голасам казала Палінка.
– А ты мая Фея! Толькі памятай: гэта незвычайны пярсцёнак.
– А што, можа, чароўны?
– Так! За дапамогай да яго звяртайся толькі ў самым безвыходным становішчы.
– Зразумела! – адказала дзяўчына, і павярнулася ў бок возера. – Узмахнула рукою, а пярсцёнак вазьмі ды зваліся ў ваду, яна нават не адчула згубу.
І забурліла вада ў возеры. Штосьці дзіўнае ўжо сцягвала вудзільна.
– Глядзі, глядзі! Вуда ўцякае! – крычала дзяўчына.
Дзяніс схапіў вудзільна і з усяе сіла тузануў да берага. Лепш бы ён яго не чапаў. На беразе з’явіліся дзве незвычайныя дзяўчыны з распушчанымі валасамі, сінімі, як яснае сонечнае неба вачыма, толькі дужа пранізлівымі, як калдаўскімі, і рыбінымі хвастамі з серабрыстай луской.
Схапілі Дзяніса і сцягнулі ў возера. Ён нават не паспеў ўскрыкнуць на развітанне, ці хаця б назваць імя дзяўчыны.
Палінка таксама не адразу зразумела, што гэта было. Адкуль з’явіліся гэтыя пачвары? І навошта ім менавіта яе Дзяніс?
Пытанняў было больш, чым адказаў. Яна бегала па беразе, клікала любага, кідала ў ваду каменьчыкі: раптам адзавецца на ўсплёск. Усё дарэмна. Прапаў, як соль на вадзе.
– Добра, што паспела ўкласці ў яго кішэню свой гузічак, можа ён выведзе на след, – успомніла Палінка. Яшчэ доўга яна хадзіла ўздоўж берага, клікала, разважала.
Успомніла, як заўважыла на яго безымянным пальцы такі ж пярсцёнак. Чула, што акурат такія пярсцёнкі дораць сваім дзецям каралі ды знатныя асобы. Можа, яе Дзяніс таксама з такога роду. Успомнілася гэта Палінцы ў той момант, калі яе абраннік надзяваў на яе пальчык той чароўны пярсцёнак: засвяцілася тады рознакаляровымі вясёлкамі наваколле, срэбрам і золатам заліліся палі і лясы, дарагімі самацветамі заззяла неба. Усё стаяла быццам закалдаванае – дрэвы адкідвалі дзіўныя цені, а месяцовае святло, пранікаючы скрозь галінкі і лістоту, малявала на зямлі дзівосныя ўзоры.
Колькі часу мінула з таго здарэння, а Палінка месца сабе не знаходзіць, ўсё разважае. Так чакае – ўдзень углядаецца ўдалеч азёрнага люстэрка, а калі асветлена месяцовым святлом, зноўку тут жа і яна. Чакае, калі ж выйдзе яе Дзяніс на бераг. І возьме яе на свае дужыя рукі. І яна, убраная ў белым строі з каронай-вэлюмам, якая пераліваецца тысячамі дыяментаў. І ўсё залатое шыццё на ёй заблішчыць-запераліваецца.
– Якая я наіўная! – пра сябе прамовіла. – Ён, можа дзе радуецца… Ёсць і надзея, але і мройныя думкі не адступаюць. І нават павеў лёгкага ветрыку, прымаўся за дотык любага, які падносіць яе руку да сваіх палкіх вуснаў. І шэпча на вушка: «Я не магу без цябе! Выратуй мяне!..»
Яна спахапілася, зірнуўшы на руку, але толькі цяпер заўважыла, што пярсцёнка няма. Палінка кінулася да таго берага, дзе яны заручыліся. Зайшла ў ваду і пачала ўглядацца ў дно. Успамінаць. Зноў перабіраць каменьчыкі на прыбярэжным дне, зноў і зноў паўтараць тыя ж дзеянні. Здавалася, што калі яшчэ раз заглыбіцца яе рука ў прыбярэжны глей, пачуе голас любага: “Я на магу без цябе! “
І калі толькі яна памкнулася на яго голас, пад нагамі дзяўчыны з’явіўся чорнай масці з жоўтымі, як у пугача, вялікімі вачамі, пушысты Каток.
— Што гэта за госць такі з’явіўся?
– Я служка марскога старца Нерэя, — прамурлыкаў госць.
– Што ж такога здарылася, калі такі паважаны служка ажно ў наш край наведаўся?
– Нічога асаблівага, калі не лічыць мудрай парады, якую я ад гаспадара свайго прынёс. – І яна тычыцца твайго, прыгажуня, Дзіанісія, мяў-ў.
– Каго, каго? Дзіанісія? Ах, ты брыдкае стварэнне! Дык вы ўжо майго Дзяніса паспелі не толькі запаланіць, але і перахрысціць? Я ведаю аднаго Дзіянісія – сына Зеўса, бога віна і свята, вяселля і тэатра.
— Не ўсё так проста, дзяўчына! Мой гаспадар вельмі ўзрадаваны першаму земляніну. Яго сэрца калоціцца ад радасці: нарэшце сваю самую неўтаймоўную дачку выдасць за добрага чалавека! Табе ж трэба, калі ты, канечне, жадаеш, выканаць адну просьбу свайго Дзіянісія. Раблю гэта выключна за яго дабрыню і прыстойныя паводзіны.
— Цікава якую ж?
– А вось гэта толькі табе ведаць!
— Пакуль ты не выканаеш яго просьбы, я буду прыходзіць да цябе штодня, калі месяц з’явіцца на небе!
— Я не магу табе вось так адразу паверыць і пагадзіцца. Раптам Нерэй штосьці хітрае задумаў і мой Дзяніс не вернецца?
– Наадварот, вернецца! І чым хутчэй ты знойдзеш тое, тым шпарчэй ён да цябе вернецца. Я абяцаю! Мяўў.
— Добра! Толькі я буду чакаць яго да тае пары, пакуль ён будзе верны свайму слову. – Так і перадай!
І ў тое ж імгненне Кот знік. Але штосьці бліснула на яго ашыйніку.
Толькі пазней яна здагадалася, што менавіта яе гузічак прывёў Катка.
Яе Дзяніс тым часам быў у падводным царстве Пасейдона. Каторы час стары Нерэй думаў-меркаваў: каторую з пяці дачок, з іх з жонкаю Амфітрытай, выдаць за гэтага зямнога прыгажуна. Кожная з нераід чакала дужую мужчынскую руку, і зараз яны гатовыя паланіць маладога хлопца сваімі чарамі.
Аднак самая старэйшая з сясцёр пад прымусам, але, здавалася, паланіла сэрца юнака без розных іспытаў. Ужо і вяселле прызначылі. Толькі малодшая з сясцёр не змагла дараваць старэйшай. Аднойчы, калі нікога побач з хлопцам не было, яна быццам выпадкова пракінула на яго бутэлечку з нейкім зеллем. Жаніх раптам занядужаў настолькі, што усе жахаліся ад яго хваробы. І толькі даравальны гузічак прывёў служку старца да тае, хто мог яму падказаць выйсце.
Што толькі ні спрабаваў рабіць стары Нерэй – свявалі і танцавалі перад жаніхом нерэіды, падносілі і падносілі розныя прысмакі і напоі, каб залагодзіць хлопца. Але нішто яму міла не было: бачыў, што стаў аб’ектам злых жартаў ды ўцех. Бачыў як сёстры ледзь не пабіліся. Ён быў як асалавелы: куды падзеліся іх добразычлівыя твары, ваблівыя усмешкі з вуснаў? Куды падзеўся румянец, што быў падобны на ружы? Яны ад злосці сварыліся, іх вочы блішчэлі як ў галодных лісіц, а вусны былі перакошаныя злосцю і ненавісцю. Гнеўнымі словамі яны абзывалі адна адну, і нават давалі волю рукам. Кожнай хацелася быць нявестай.
“Чаму так несправядліва ўладкаваны свет, - разважаў пра сябе юнак. – Насамрэч, цуды бываюць небяспечныя. Хаця я здагадваўся, што яны са мной задумалі, -гледзячы ў магнетычныя вочы тых, здавалася, чароўных, але не дзяўчат, а зданяў.
— Пагадзіся на іх няхай і спакуслівыя ўмовы, будзеш звязаны абавязкамі з усёй раднёй Нерэя, —разважаў Дзяніс. Ён не хацеў звязваць свой лёс з не каханай. Ён дакараў сябе: вось што бывае, калі забываеш пра пільнасць і асцярожнасць…”
Аднойчы ноччу, калі пабачыў чорнага Катка, да яго вярнулася памяць.
Быццам той без слоў змог перадаць думкі яго дзяўчыны.
«Яна прыгожая, як песня, недасяжная, як мара» – словы, якія ён некалі вымаўляў для сваёй Палінкі.
Відаць, рачныя Богі таксама пачулі прыцягальную сілу маладых.
Уранку, калі зямное птаства яшчэ не ўсё прачнулася, Палінка была ля возера. Усяго у двух кроках ад берага, сярод рознакаляровых каменьчыкаў, вымытых азёрнымі хвалямі, ляжаў-пасміхаўся і яе падарунак. Яна ўзяла яго, пацалавала, просячы аб недкладнай дапамозе для свайго каханага.
У тую ж хвіліну да Дзяніса вярнуліся ўжо і сіла, і ясны розум. Ён прарваў усе сеткі, што агароджвалі падводныя ўладанні Нерэя і, вызваліўшыся, паплыў на тое азярко, дзе іспытваў узнёслую радасць.
Нерэй ледзь не лопнуў ад злосці. Але нічога не стаў строіць супраць жаніха Дзіянісія, ведаў пра капрызлівы нораў старэйшай дачкі.
А хлопец без прыгод дабраўся да родных берагоў, дзе яго чакала Палінка. Зладзілі яны вяселле. Усяго там было, чаго пажадалася.
І зажылі маладыя шчасліва. І пра бацькоў не забываліся. А бацька Дзяніса сапраўды быў спрытным майстрам-кавалём: ён і для ўнука такі ж чароўны пярсцёнак зрабіў.
Пра тое на свае вушы чуў, да вас прыйшоў і гэтую казку расказаў.
