Кожная хата ў жніўні багата.
Прыдатны красавік цяплом, а жнівень дабром.
Жнівень сее, жне і косіць – на сталах багацця досыць.
Што поле ўродзіць, жнівень знаходзіць.
Хто ў жніўні гуляе, той узімку галадае.
У жніўні і верабей піва варыць.
Сучасная беларуская назва восьмага месяца года жнівень, таксама як і старабеларуская серпень, адлюстроўвае прыродныя асаблівасці пары
Жнівень дае зразумець, што заканчваецца лета і набліжаецца восень. Ночы становяцца халаднейшымі, даўжэйшымі і цямнейшымі. Раніцай з’яўляюцца туманы. Яшчэ ў пачатку месяца завяршаецца ўборка азімых, затым убіраюць пшаніцу, ячмень, авёс, грэчку, проса, лён-даўгунец, скараспелую бульбу, іншая гародніну і садавіну. Людзі карыстаюцца і багатымі дарамі лесу. Таксама вядзецца сяўба азімых.
«Слушна» прапануе народны калянар на кожны дзень летняга спякотнага месяца, каб мець на ўвазе, як жылі і якія цікавосткі прыўносілі ў жыццё нашы продкі.
да зместуБеларускі каляндар свят і абрадаў лета. Жнівень
1 жніўня
Гэты дзень «Макрыны» звычайна характарэзуецца дажджлівым надвор'ем, пра што сведчаць і прыказкі: «Глядзі восень па Макрыне»,«Калі ў дзень Макрыны дождж, то ўсё лета і восень будуць мокрыя, а калі суха, то восень сухая».
У старыя часы ў гэты дзень былі такія прыкметы: калі на дубе шмат жалудоў, то восень будзе ранняй; калі з асіны ляціць пух, то час ісці па грыбы; калі мурашы схаваліся ў мурашнік, то пахаладае.
да зместу2 жніўня
У старыя часы гэта быў Дзень Іллі. Яго ўспрымалі як мяжу паміж летам і восенню: «Ілля жніво пачынае, а лета канчае». 2 жніўня – свята навальніц, лічылася нормай, калі ў гэты дзень ішоў дождж: «Ілля наробіць гнілля».
Нашы продкі ў гэты час праводзілі зажынкі – свята пачатку жніва. Прыносілі з сабой у поле хлеб і сыр, якія клалі на першую зжатую жменю жыта, пакрываючы яе ручніком. Потым гэта ўсё заносілі дадому і ладзілі святочны стол.
Былі такія прыкметы: калі пойдзе дождж, то ўвесь жнівень будзе дажджлівы; калі надвор'е сухое, то спёка прастаіць шэсць тыдняў; доўгі гром – да непагадзі. У некаторых мясцінах таксама лічылі, што ў гэты дзень у хату нельга пускаць катоў і сабак, бо яны могуць завабіць да жылля маланку.
да зместу3 жніўня
У старыя часы гэта быў дзень, калі паступова пачыналі развітвацца з летам. Сяляне сеялі азімыя, збіралі яблыкі ў садах. Таксама прыбіралі свірны, якія былі адведзены пад захоўванне збожжа. Правяралі, ці не праржавелі цвікі, ці не пагнілі дошкі, усё высушвалі, адчынялі – гэта дапамагала хлебу не псавацца.
Хатні хлеб. Падборка простых і арыгінальных рэцэптаў
Былі такія прыкметы: калі шмат расы, то ўраджай ільну будзе кепскі; шмат светлячкоў – да ранняй восені; туман сцеліцца над зямлёй – будзе адліга.
да зместу4 жніўня
Раней гэты дзень называлі Марыя-ягадніца, бо ў старыя часы з гэтага часу пачыналі актыўна збіраць чорную і чырвоную парэчкі, чарніцы. Таксама нашы продкі лічылі, што ўжо можна збіраць і сушыць на зіму цыбулю.
Былі такія прыкметы: калі 4 жніўня навальніца – сена будзе шмат; калі ў гародзе шмат слімакоў, то некалькі дзён будуць дажджы; калі шмат павуціння, а павукоў не бачна, то таксама будуць дажджы.
5 жніўня
На Трафіма збіралі маліну і каліну, сушылі, пяклі пірагі. 5 жніўня ў сялян быў адзін клопат – каб не стаяла праца, доўга спаць не выпадала, таму гэты дзень называўся яшчэ Трафім-бессань.
Былі такія прыкметы: навальніца 5 жніўня – на доўгую і цёплую восень; вячэрні туман казаў нашым продкам пра тое, што да канца жніўня будзе цёпла; калі на небе шмат зор, то будуць дажджы.
6 жніўня
Нашы продкі пра гэты дзень казалі так: «Барыс і Глеб – паспеў хлеб». Але нягледзячы на гэта, 6 жніўня ў некаторых мясцінах нельга было вазіць хлеб з палёў, прыбіраць сена, бо верылі, што так можна наклікаць маланку і пажар. Старыя людзі лічылі, што ад гэтага дня пачынаецца час збору грыбоў, чаромхі, а таксама нарыхтоўкі бярозавых венікаў для лазні.
Былі такія прыкметы: калі раніцай дождж, то ўвесь дзень далей будзе ясны; калі вецер з поўдня, то надвор'е хутка сапсуецца.
да зместу7 жніўня
Дзень Ганны, ідучы следам за Барысавым днём, нічым не адрозніваўся ў сялянскіх занятках: «Барыс з Ганнай не гуляюць, святому Іллі дапамагаюць». Раней у Беларусі сустракаліся мясціны, дзе на Ганну працаваць можна было толькі на талацэ ці па найме.
Па гэтым дні прадказвалі надвор'е ўзімку: светлае і цёплае надвор'е сёння абяцае халодную зіму; калі ідзе дождж – зіма снежная і цёплая будзе; калі ноч з 7 на 8 жніўня будзе халодная, то зіма будзе ранняй і доўгай; калі сёння ідзе дождж, то прыйшоў час збіраць моркву.
Зёлкі лекавыя ды чарадзейныя. Расліны ў побыце беларусаў
да зместу8 жніўня
Звычайна 8 жнiўня цешыла добрым надвор'ем, таму сяляне стараліся справіцца з усімі палявымі працамі. Таксама хадзілі збіраць гаючыя травы, бо лічылася, што ў гэты дзень пасля ранішняй расы яны будуць найбольш карыснымі.
Былі такія прыкметы: калі ў капусты ніжнія лісткі вялікія і шырокі, то восень будзе халоднай, а калі маленькія, то восенню будзе цёпла; калі мурашы будуюць высокія мурашнікі, то зіма будзе ранняй і марознай.
да зместу9 жніўня
У старыя часы гэты дзень называлі Палікоп, дзень жніва, у які нібыта маланка паліць копы, стагі, будынкі. Лічылі, што ў гэты дзень капуста згортваецца ў качаны: «на поле капусным – качаноў густа». Таксама паўсюль 9 жніўня збіралі лекавыя расліны. Раней з гэтага дня пачыналіся па раніцах халады.
Былі такія прыкметы: калі на рабіне шмат ягад, то восень будзе дажджлівай; калі конікі высока скачуць, то надвор'е будзе ясным і сухім.
10 жніўня
Нашы продкі казалі так: «На Прохары-Пармены не ладзь ніякія мены». Маўляў, у гэты дзень абмен падобны да падману. «Змяняй сто рублёў, ні капейкі не застанецца». У гэты дзень у старыя часы выкопвалі цыбуліны цюльпанаў.
На гэты дзень былі такія прыкметы: калі грушы ўжо паспелі, то восень будзе ранняй; калі шмат расы, то дзень будзе сонечным; калі аблокі высока плывуць, то надвор'е будзе сухім і ясным.
11 жніўня
У старыя часы гэты дзень называлі Іван Калінавік, Іван Каліннік. Гэта быў дзень збору каліны ды журавін. Таксама ў гэты дзень вілі вянкі.
Была такая прыкмета: калi ранiцай 11 жніўня не будзе маразоў, то 5 верасня не замарозiць. Цёплы Каліннік абяцаў захаванасць ячменяў і аўсоў.
12 жніўня
У старыя часы гэты дзень называлі Сiла (Iван-воін). Калі да гэтага дня паспявалі скончыць жніво, гаварылі, што карысна пачаць сяўбу новага хлеба: «Хто на Сілу жыта пасее – у таго на хлеб надзея». Івану-воіну, які таксама прыпадае на гэты дзень, маліліся, каб адшукаць скрадзеныя рэчы і коней і каб пакараць злодзеяў.
Былі такія прыкметы: калі ідзе дождж, то дажджы будуць у бліжэйшыя дні; калі лётае шмат павуціння, то жнівень будзе сонечным; задуха і шмат насякомых – надвор'е будзе дажджлівым.
да зместу13 жніўня
У даўнейшыя часы ў гэты дзень пяклі пірагі з рэпай, рабілі рэпны квас, варылі рэпную кашу. У дарослых кустоў парэчкі і агрэсту выразалі засохлыя, хворыя і пашкоджаныя галінкі. Таксама 13 жніўня існаваў звычай загавору бараны, казалі: «Калі не загаворыш барану на Еўдакіма – не дагодзіш каню».
Грыбны, бурачны і нават ягадны. Які квас любілі гатаваць беларусы ў старажытныя часы
Былі такія прыкметы: калі пчолы лётаюць над полем з раніцы, то надвор'е будзе добрым; калі дзьме моцны вецер, то зіма будзе снежнай.
да зместу14 жніўня
У гэта дзень адзначаўся мядовы, альбо першы Спас – старажытнае свята земляробчага календара, прымеркаванае да часу выспявання садавіны і гародніны. 14 жніўня – свята пчаляроў. «На першы Спас заломвай соты». З гэтага дня дазвалялася есцi мёд новага збору. Па народнай традыцыi ў гэты дзень абавязкова дапамагалі ўдовам і сіротам.
Былі такія прыкметы: дажджлівы дзень сёння азначае, што ўвесь верасень будзе дажджлівым; калі сёння дзьме моцны вецер, то зіма будзе марозная і снежная.
15 жніўня
Да гэтага часу ў лугах вырастала атава – «другое сена», таму гэты дзень называўся Сцяпан-сенавал. Сяляне касілі атаву, заканчвалі сенакосныя працы.
Была такая прыкмета: які Сцяпанаў дзень і наступныя за ім дні, такім будзе і верасень.
16 жніўня
У старыя часы гэты дзень называлі Антон Віхравей, або Ісак Маліннік. Лічылася, што ў гэты час трэба збіраць лясную маліну і арэхі.
Былі такія прыкметы: «Які Віхравей, такі і кастрычнік». А таксама: «На Ісака паўднёвы вецер – зіма будзе снежная».
17 жніўня
Раней гэты дзень называлі Аўдоцця Сенагнойка. Лічылі, што з гэтага дня пачынаюць ісці дажджы, шкодныя для сяўбы. Гэтыя дажджы звалі сенагнойкамі. На Аўдоццю прыбіралі часнок, цыбулю і апошнія агуркі.
Салёныя агуркі. Карысць ці шкода для правільнага харчавання?
Была такая прыкмета: якое надвор'е 17 жніўня – такі будзе лістапад.
да зместу18 жніўня
У старыя часы гэты дзень называлі Еўсцігней-жытнік. Нашы продкі лічылі, што замясіць цеста на першую ячменную перапечку з першага намалоту. Для здаровых дамачадцаў пяклі нішчымныя жытнікі на алею, а для хворых – здобныя ячменныя жытнікі на сметанковым масле. У некаторых мясцінах у гэты дзень выконвалі паэтычны абрад загавору палёў.
Былі такія прыкметы: якое надвор'е 18 жніўня, такім і снежань будзе; калі крыкнуць у чыстым полі на ўвесь голас, і рэха будзе далёка чуваць, то бліжэйшыя дні будуць сонечнымі, а калі рэха чуваць блізка, то будуць дажджы.
да зместу19 жніўня
Яблычны Спас, Другі Спас. Дзень лічылі святам садавіны, якую дазвалялася з гэтага дня есці: «Смачныя яблычкі на Спаса». Таксама яблыкі абавязкова неслі на могілкі нябожчыкам. Раней людзі верылі, што 19 жніўня канчаецца лета: «Прыйшоў Спас – лета ад нас». У народзе Спас лічылі днём адлёту буслоў, але калі гэтыя птушкі не адляталі, то гэта было прыкметай мяккай і цёплай зімы.
У старыя часы былі такія прыкметы: цёплы ясны дзень – будзе снежная зіма; ідуць дажджы – лістапад таксама дажджлівы будзе; калі шмат яблык урадзілася, то наступны год будзе ўраджайным.
Запечаныя яблыкі з тварагом, гарбузом і мёдам. Пакрокавы рэцэпт
20 жніўня
У гэты дзень з мёдам, яблыкамі і пірагамі людзі наведвалі хворых суседзяў, спяшаліся ў бальніцы, у сірочыя прытулкі. Бо абавязкова трэба было на Пімена абмыць, накарміць хворага, пакінуць няшчасным і бяздольным пачастункі ды падарункі.
Былі такія прыкметы: калі буслы ўжо ўлятаюць у цёплыя краі, то восень будзе ранняй і халоднай; калі на рацэ бачна пену, то хутка пойдуць дажджы; вясёлка раніцай да дажджлівага надвор'я.
да зместу
21 жніўня
Нашы продкі гэты дзень называлі Мірон Ветрагон, бо заўважылі, што 21 жніўня бываюць моцныя вятры: «Вятры-ветрагоны пыл пагналі па белым свеце, заплакалі па леце».
Былі такія прыкметы: які Мірон Ветрагон, такі і студзень; калі дзень дажджлівы, то і восень такой будзе; шмат ягад у лесе – зіма будзе халоднай.
22 жніўня
Большая частка работ у полі, як правіла, да гэтага тэрміну была выканана. Падступала восеньская прахалода, што адлюстравалася ў прыказках: «Пасля Мацея мужык на полі не пацее» і «Мацей непагадзь падпускае». Як раз у гэты час сяляне пачыналі рыхтавацца да восеньскіх кірмашоў.
На гэты дзень былі такія прыкметы: калі надвор'е кепскае, то наступны год будзе неўрадлівым; калі днём на небе бачны месяц, то наступныя дні жніўня будуць спякотнымі.
да зместу23 жніўня
Гаспадарчыя работы ў гэты час змянялі адна адну, і селянін ужо выпраўляўся малоць новае збожжа.
Людзі прыкмецілі: калі ў гэты дзень вада ціхая, то і восень будзе ціхая, і зіма не віхурная, а калі моцная спякота або моцныя дажджы, то будзе так усю восень.
24 жніўня
У народзе казалі: «Прыйшоў Баўтрамей – жыта на зіму сей». Здаўна лічылася, што ў гэты дзень не варта ўжываць алкаголь, бо да п'янага можа прыйсці прывід і моцна напужаць.
Былі такія прыкметы: калі дзень бязветраны, то хутка будзе спёка; калі на небе няма аблокаў, то бабіна лета будзе доўгім; калі дым ад вогнішча сцеліцца над зямлёй, то будзе дождж.
25 жніўня
У некаторых месцах Беларусі сяляне казалі, што з гэтага дня пачыналася так званая «чарвівая нядзеля»: пасеяны хлеб, прыкмецілі, дае «чарвівую муку», з якой немагчыма вывесці казурак.
Былі такія прыкметы: калі ў гэты дзень дажджліва – «бабіна лета» будзе кароткім; цёплае і яснае надвор'е – будзе шмат белых грыбоў.
26 жніўня
У гэты дзень сяляне прыбіралі ў адрынах і скляпах, каб да зімовых сховішчаў не прыстала восеньская гніль.
Была такая прыкмета: калі 26 жніўня ціхае надвор'е, то наступныя некалькі дзён, наадварот, будзе дзьмуць моцны вецер.
27 жніўня
Нашы продкі прыкмецілі, што часцей Міхееў дзень ціхі і ясны.
Была такая прыкмета: калі жураўлі паляцяць, то ў сярэдзіне кастрычніка будзе мароз, а не – тады зіма пазней надыдзе.
28 жніўня
Гэты дзень раней называлі Прачыстая, Гаспажа, Спажа, Зельна. Казалі так: «Да Прачыстай поле мусіць быць чыстым». Свята завяршэння ўборкі ўраджаю – Дажынкі.
Было шмат абрадаў і павер'яў на гэты дзень. Паўсюдна было ў звычаі пакідаць на паласе жменю нязжатых каласоў, якія завязвалі вузлом – «заломлівалі бараду», гэты апошні снапок асвячалі і з яго потым пачыналі засеўкі.
29 жніўня
Гэты дзень у старыя часы называлі Хлебны, Арэхавы, або Трэці Спас. Гэта быў «хлебны» дзень, бо пяклі першы каравай з новай мукі. У некаторых мясцінах актыўна збіралі арэхі, бо лічылася, што яны ўжо паспелі. Таксама людзі ўжо паступова рыхтаваліся да зімы, рабілі запасы.
Былі такія прыкметы: калі да гэтага дня жураўлі ўжо адляцелі ў вырай, то ўжо на Пакровы (14 кастрычніка) будзе мароз; добры ўраджай арэхаў, значыцца, будзе добры ўраджай зерня налета (у наступным годзе); ноччу не бачна зор – надвор'е будзе сухім і без аблокаў.
30 жніўня
Нашы продкі называлі гэты дзень Удовіны дапамогі. Раней было правілам 30 жніўня пайсці на ўдовін двор і спытаць, ці не трэба чым дапамагчы. Не забываліся і на хаты, дзе гаспадара зусім не было. Акрамя таго, гаспадыні ў гэты дзень падкормлівалі глебу, а таксама стараліся выразаць парасткі маліны, якія сёлета ўжо прынеслі свае плады.
Былі такія прыкметы: калі з раніцы росна і туман, то надвор'е будзе добрым; калі сёння добрае надвор'е, то вясна будзе ранняй.
да зместу31 жніўня
Гэты дзень у народзе называлі «конскім святам». На конях не працавалі, а выводзілі на луг, чысцілі, купалі ў рацэ, з далоні кармілі аўсом. Жанчыны пяклі спецыяльныя ляпёшкі – «капыты». У асобных вёсках 31 жніўня лічылася святам пастухоў. У некаторых мясцінах разам з забаронай працы на конях, жанчынам нельга было ткаць.
Былі такія прыкметы: калі дзень спякотны і воблачны, то будзе дождж; калі птушкі прыціхлі і не спяваюць, то хутка будзе непагадзь; чырвоны захад сонца абяцае моцныя вятры.
Летнія фестывалі-2024. Куды адправіцца за незабыўнымі эмоцыямі?