Пацыент: «Бачыў, як сокал, а цяпер толькі контуры»
Уладзімір Лешчанка большую частку кар'еры прапрацаваў на кіруючых пасадах – быў начальнікам вытворчасці на буйных прадпрыемствах Мінска. Але ў 55 гадоў яму нечакана давялося звольніцца і кардынальна памяняць род дзейнасці – сёння ён збірае разеткі.
Прычына жыццёвага павароту – прыроджаная дыстрафія сятчаткі. Ад гэтага захворвання аслепла яго мама. Сын неаднаразова вазіў яе па ўрачах. Але не ведаў, што хвароба перадаецца ў спадчыну. І зараз вельмі шкадуе, што сам своечасова не звярнуўся па дапамогу, каб спыніць рэзкае падзенне зроку.
Гэтае захворванне моцна змяняе жыццё. Чалавек можа быць у выдатнай фізічнай форме, але пры гэтым за непрацяглы час стаць інвалідам 1-й групы па зроку.
– Да 40-42 гадоў зрок у мяне быў – як у сокала, – распавядае Уладзімір Міхайлавіч. – А потым пачалося пагаршэнне. Спачатку былі адчуванні, што штосьці не тое з вачыма. Чытаю – быццам бы ўсё бачу, рэзкасць добрая, а ўдалячынь зірнеш – штосьці не так. Праз гады тры я нарэшце прайшоў абследаванне ў медцэнтры. Урачы сказалі, што ў мяне прыроджаная дыстрафія сятчаткі, якую я набыў яшчэ ва ўлонні маці. Я тады спытаўся: «Што ж рабіць? Можа, абмежаваць шкодныя звычкі?» У адказ пачуў: «Наўрад ці гэта ўжо дапаможа». Працягваў працаваць, пакуль мог. Але тры гады таму давялося звольніцца, бо ўжо дрэнна бачыў. Мне паставілі трэцюю групу інваліднасці, праз год другую, яшчэ праз год – першую. Як сышоў з працы, пастарэў, напэўна, на 15 гадоў. Было вельмі цяжка.
Што зрабілася са зрокам
– Я не бачу вашага твару, толькі контуры, – тлумачыць Уладзімір Міхайлавіч (хаця я сяджу за паўметра ад яго, насупраць. – Г.К.). – На руцэ адзін палец бачу, а суседні ўжо не. Калі гляджу на будынак, бачу толькі акно і ўсё, як у бінокль, – няма аб'ёмнага зроку. Кнігу чытаю – не бачу наступнага слова, здаецца, што сказ скончыўся. Калі выязджаем у вёску, радоў на градках не адрозніваю. Раней я не мог зразумець маму, якая не бачыла пратаптанай у снезе сцежкі – вось жа яна, акурат пад нагамі! А цяпер я яе добра разумею.
Ва Уладзіміра Лешчанкі дзве ўлюбёнасці: машыны і спорт. Але з-за захворвання ад іх давялося адмовіцца.
– Я гуляў у футбол, хакей, гандбол, не прапускаў ніводнага матча мінскага «Дынама». А зараз не магу ні гуляць, ні глядзець. Да прыкладу, ідзе футбол па тэлевізары. Я не магу прасачыць, куды мяч ляціць пасля пасу. Пакуль знойдзеш мяч на экране, увесь змучаешся. Хакей наогул не магу глядзець, бо там шайба лётае з яшчэ большай хуткасцю. Тэхніку, машыны, ваджэнне люблю з дзяцінства. Памятаю, са школы ўцякаў, каб у полі на трактары пакатацца (бацька быў трактарыстам). Але з-за хваробы машыну больш вадзіць не магу. За рулём не знаходзіўся ўжо 4 гады...
Калі Уладзіміру Лешчанку далі другую групу інваліднасці, ён адразу ж уладкаваўся на прадпрыемства «Святлопрыбор», дзе сёння збірае разеткі. Гэтая праца адрозніваецца ад папярэдніх. Але кантраст не бянтэжыць, бо праца адцягвае ўвагу:
– Умыўся, сабраўся, паехаў на працу, вярнуўся – ужо час патрачаны, і жыць весялей. Хочацца быць занятым.
Вядома, трэба ставіцца да такіх рэчаў па-філасофску, не страчваць прысутнасці духу. Але гэта складана, прызнаецца пацыент.
– Для мяне зусім аслепнуць – гэта самае страшнае. Гатовы быў бы, напэўна, ногі аддаць, каб толькі бачыць. У тых, хто нарадзіўся без зроку, хутчэй за ўсё, іншыя адчуванні. Я глядзеў перадачу, як цалкам сляпыя людзі нарадзілі дзіця, самастойна яго купаюць, спавіваюць, кормяць! Для мяне гэта дзіўна. Калі раней меў добры зрок і раптам слепнеш – гэта ў літаральным і пераносным сэнсе канец свету. Цяпер прашу Бога, каб засталося хаця б тое, што ёсць.
Уладзімір Лешчанка два разы на год ходзіць на ўколы, прымае медыкаменты. Гэта не паляпшае зрок, але, як кажуць медыкі, запавольвае паталагічны працэс.
Афтальмолаг: «Калі своечасова абследавацца, слепату можна адтэрмінаваць»
Ці можна прадухіліць развіццё прыроджанай дыстрафіі сятчаткі, калі своечасова абследавацца? Што памяняць у ладзе жыцця для прафілактыкі гэтай спадчыннай паталогіі?
Каментар Вікторыі Красільнікавай, прафесара кафедры афтальмалогіі БелМАПА, доктара мед.навук:
– Дыстрафiя сятчаткі – гэта агульны дыягназ для вялікай групы захворванняў, якія могуць быць прыроджанымі і набытымі. Класіфікацыя прыроджаных дыстрафій даволі шырокая – у залежнасці ад таго, якая структура ў сятчатцы пашкоджаная. Адна з распаўсюджаных формаў з найбольш цяжкімі наступствамі – пігментная дыстрафія сятчаткі. Каварнасць захворвання ў тым, што яно не праяўляецца з моманту нараджэння, а пачынае маніфеставаць у 7-10-гадовым узросце з малаважных пагаршэнняў (спачатку пакутуюць перыферычныя, затым цэнтральныя аддзелы). Станоўчы момант захворвання ў тым, што яно развіваецца на працягу дзясяткаў гадоў, адмоўны – практычна заўсёды заканчваецца стратай зрокавых функцый, ажно да поўнай слепаты. Яшчэ адзін распаўсюджаны тып – дыстрафія Штаргардта з лакалізацыяй у макулярнай зоне сятчаткі, у выніку якой таксама адбываецца моцнае зніжэнне вастрыні зроку. Яркія клінічныя праявы гэтай дыстрафіі могуць пачынацца ў 7-14-гадовым узросце.
Некаторыя пацыенты могуць заўважыць змены нашмат пазней, напрыклад, у 40 гадоў. Але, хутчэй за ўсё, паталагічны працэс пачаўся нашмат раней, проста толькі ў 40 гадоў чалавек паспеў пайсці да афтальмолага і прайсці паглыбленае абследаванне, бо, мабыць, перастаў з чымсьці спраўляцца. На жаль, практыка паказвае, што пакуль чалавек больш-менш спраўляецца з працай і самаабслугоўваннем, ён адцягвае візіт да ўрача. А пры гэтай групе захворванняў час звароту прынцыповы.
Таксама важна ведаць сямейны анамнэз. Калі, да прыкладу, у прабабулі быў дрэнны зрок, верагоднасць з'яўлення гэтай жа праблемы праз пакаленне вялікая. Такая інфармацыя палегчыць працу і спецыялістам. Калі афтальмолаг ведае, што ў дарослых у сям'і ўжо ёсць спадчынныя вочныя захворванні сятчаткі, ён павінен паставіць дзіця пад дыспансерны нагляд і часцей яго абследаваць.
Гэта дазволіць выявіць захворванне на ранніх стадыях, своечасова пачаць курс дэдыстрафічнай тэрапіі, што можа значна адцягнуць цяжкія наступствы. Сёння таксама існуюць генетычныя даследаванні, якія дазваляюць даведацца пра перспектывы развіцця дыстрафіі сятчаткі ў канкрэтнага дзіцяці, выявіць захворванне ў раннім перыядзе.
Бо пры першасных наведваннях педыятра з паўгадовым/аднагадовым дзіцем бацькі павінны сказаць ўрачу пра тое, што ў іх альбо бліжэйшых сваякоў была альбо маецца генетычная дыстрафія сятчаткі.
Другі важны крок – растлумачыць дзіцяці з групы рызыкі, што яно павінна сачыць за зрокам і распавядаць дарослым, калі штосьці не так. Гэта значыць, дзіця само павінна быць насцярожаным і ведаць пра першыя прыкметы зніжэння зрокавых функцый.
Для дэгенерацыі сятчаткі характэрнае паступовае развіццё, таму складана заўважыць пачатак хваробы. Калі працэс ідзе павольна, чалавек прывыкае і ўспрымае свет у пашкоджаным фармаце як норму. І часта бацькі гэта позна заўважаюць, калі, да прыкладу, на сумеснай прагулцы дзіця просіць іх прачытаць назву фільма на афішы, бо само не бачыць.
У кожнага віду дыстрафіі сятчаткі свае сімптомы: ад пагаршэння начнога зроку і зніжэння рэзкасці да з'яўлення ністагму (міжвольныя вагальныя рухі вачэй высокай частаты) альбо касавокасці. Некаторыя віды дыстрафіі ніяк сябе не выяўляюць і знаходзяцца толькі пры паглыбленым аглядзе вочнага дна.
Сёння, на жаль, няма актыўных і эфектыўных хірургічных і кансерватыўных метадаў лячэння прыроджаных дыстрафій сятчаткі, бо не да канца вывучаны і зразумелы патагенэз захворвання.
Таму на дадзены момант прафілактыка і лячэнне гэтай групы захворванняў грунтуецца на трох кітах:
- Дыспансернае назіранне з рэгулярным і штогадовым паглыбленым афтальмалагічным аглядам з усімі магчымасцямі дыягностыкі.
- Дэдыстрафічная тэрапія (вітамінныя комплексы, нейрапратэктары), якія дазваляюць адтэрмінаваць негатыўныя праявы хваробы.
- Здаровы лад жыцця. Без гэтага ніяк. Адзін урач не дапаможа. Лячэнне хранічных захворванняў – гэта заўсёды сумесная праца доктара і сям'і.
Элементы ЗЛЖ:
- Не дапускаць гіпадынаміі. Пры пагаршэнні зроку ёсць спакуса паменшыць фізічныя нагрузкі. Але гіпадынамія аказвае горшае ўздзеянне на орган зроку, чым умераная фізнагрузка. Не трэба падымаць штангі, займацца экстрэмальным спортам, але і не трэба пераходзіць у стан статыкі. Прагулкі на свежым паветры, скандынаўская хада, ровар, плаванне – усё гэта дапаможа зроку.
- Не курыць. Цыгарэты, кальян, пасіўнае курэнне супрацьпаказаныя, бо выклікаюць спазм сасудаў, парушэнне мікрацыркуляцыі, што прыводзіць да пагаршэння праблемы.
- Не злоўжываць алкаголем.
- Чаргаваць працу за камп'ютарам з абавязковым адпачынкам для вачэй кожную гадзіну: трэба змяніць актыўную зрокавую нагрузку на фізічную зарадку, гімнастыку для вачэй.
Калі выконваць гэтыя рэкамендацыі, прагрэс развіцця захворвання можна стрымаць і расцягнуць у часе.
У тэму
Эфектыўны і хуткі масаж для вачэй (карыснае відэа)
Пра набытыя захворванні сятчаткі, у прыватнасці, узроставую макуладыстрафію, чытайце тут і тут.
Відэа – Андрэй Васкрасенскі.
