Развіццё маўлення ў дзіцяці пачынаецца фактычна з моманту яго з'яўлення на свет. Тое, наколькі гарманічна, эфектыўна і своечасова яно праходзіць, шмат у чым вызначае развіццё іншых, вербальна апасродкаваных псіхічных функцый: логікі, мыслення, увагі, памяці...
У чым яшчэ заключаецца важнасць маўлення для развіцця дзіцяці? Ці ёсць часавыя рамкі, калі малыш павінен вымавіць сваё першае слова? Якія моманты ў развіцці маўлення дзіцяці выклікаюць насцярожанасць і хто можа дапамагчы наладзіць працэс? Пра гэта і многае іншае запыталіся ў асістэнта кафедры дзіцячай неўралогіі БелМАПА Алісы Кудлач.
Чаму правільнае развіццё маўлення – гэта важна?
Паводле тэорыі вядомага савецкага псіхолага Льва Выгоцкага, усе псіхічныя функцыі чалавека ўмоўна дзеляцца на элементарныя (ніжэйшыя) і вышэйшыя. Элементарныя псіхічныя функцыі – гэта базіс, з якім нараджаецца чалавек. Немаўля, якое толькі што нарадзілася, ужо здольнае да пэўнага прымітыўнага мыслення, элементарнай увагі, міжвольнага запамінання. Элементарныя псіхічныя функцыі захоўваюцца на працягу ўсяго жыцця і могуць выявіцца ў экстрэмальных жыццёвых сітуацыях, калі ўсё набытае адключаецца і пачынае працаваць прыроджанае.
А вышэйшыя псіхічныя функцыі – гэта якраз тое, што фарміруецца ў працэсе жыцця і з'яўляецца апасродкаваным. Да вышэйшых псіхічных функцый адносяцца:
- гнозіс (здольнасць да пазнавання і распазнавання);
- праксіс (здольнасць да складаных мэтанакіраваных дзеянняў);
- увага;
- памяць;
- мысленне;
- інтэлект.
І, безумоўна, маўленне – вуснае і пісьмовае.
— Аднак ужо з моманту першага кантакту з навакольным светам запускаецца працэс выбудоўвання і развіцця другой сігнальнай сістэмы, якая грунтуецца менавіта на маўленні. Немаўля на аснове элементарных псіхічных функцый пачынае ўспрымаць маўленне, развіваць, узнаўляць. Паступовае маўленчае развіццё ў дзіцяці ў сваю чаргу ўплывае на станаўленне іншых вышэйшых псіхічных функцый: логікі, мыслення, увагі, памяці. Яны з'яўляюцца вербальна апасродкаванымі. Некаторыя вучоныя кажуць, што назіраць за ростам і развіццём дзіцяці – усё роўна што назіраць за развіццём цэнтральнай нервовай сістэмы. І асабліва вышэйшай нервовай дзейнасці.
Нормы маўленчага развіцця дзяцей
Нагадаем, што развіццё маўлення дзіцяці пачынаецца з моманту яго нараджэння. Першая гукавая прадукцыя, якую выдае немаўля: плач, незадавальненне, крактанне, нават гукі пры смактанні, глытанні, кашлі, пазяханні – гэта і ёсць зародкі маўлення, трэніроўка маўленчага апарата.
Існуюць пэўныя этапы развіцця маўлення ў дзяцей першых гадоў жыцця: гуканне (гартанныя гукі ў адказ на маўленне дарослага), гуленне (спантанныя працяжныя галосныя), лепет (складовае спалучэнне галосных і зычных). Па меры таго, як расце дзіця, «расце» і яго маўленне, узбагачаючыся рознымі інтанацыямі, радамі складоў, разуменнем звернутага да яго маўлення, з'яўленнем асэнсаваных слоў, а затым і сказаў.
Калі і да якога ўрача звяртацца, калі дзіця маўчыць?
Калі трэба бацькам біць трывогу з нагоды маўленчага развіцця дзіцяці і да якога спецыяліста звяртацца?
Паколькі не існуе канкрэтных нормаў і тэрмінаў, калі і як дзіця павінна загаварыць, дык ісці на кансультацыю да спецыяліста можна і трэба, калі ў бацькоў ёсць хаця б нейкія сумневы адносна развіцця маўлення малыша альбо ім здаецца, што нешта пайшло не так, перакананая Аліса Кудлач.
