Сярод гульняманаў, алкаголікаў і наркаманаў, схільных да асацыяльнага і крымінальнага ладу жыцця, высокі працэнт тых, у каго ў дзяцінстве своечасова не быў дыягнаставаны сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці (СДУГ). Адпаведна, яны не атрымалі неабходнай дапамогі.
Такія высновы цэлага шэрагу замежных навуковых даследаванняў. На думку вучоных, кожны другі выпадак СДУГ (а па некаторых дадзеных да 70%) без неабходнай карэкцыі захоўваецца і ў дарослым жыцці.
На жаль, СДУГ адносіцца да паталогій, якія нельга дыягнаставаць ці хаця б западозрыць па лабараторных аналізах. Няма і спецыфічных прыкметаў, якія адназначна сведчаць пра паводніцкае расстройства. А пастаноўка праўдзівага дыягназу і карэкцыя паталогіі могуць заняць доўгія месяцы і запатрабуюць уцягнутасці вялікай колькасці людзей, далёкіх ад медыцыны: псіхолагаў, педагогаў, бацькоў. Урачы, як ні дзіўна, адыгрываюць у гэтым важную, але далёка не галоўную ролю.
Пра складанасці дыягностыкі СДУГ журналіст «Слушна» даведалася ў асістэнта кафедры дзіцячай неўралогіі БелМАПА Алісы Кудлач.
Не хоча ці не можа?
Дзіця ні хвіліны не можа ўседзець на месцы спакойна. Адначасова хапаецца за некалькі спраў, але ніводную не даводзіць да заканчэння, бо ўвесь час знаходзяцца заняткі больш цікавыя і важныя. Ён без усялякіх складанасцяў можа ўскочыць пасярод урока і, прытанцоўваючы, кружыць па класе, ігнаруючы заўвагі настаўніка. Для яго звычайная справа – укліньвацца ў чужую размову і ўстаўляць свае «пяць капеек», не ўнікаючы ў сутнасць гутаркі. Што гэта: недахоп выхавання або расстройства паводзінаў? У папярэдняй частцы матэрыялу мы прэпарыравалі паняцце гіперактыўнасці з усіх бакоў.
З боку ж абедзве сітуацыі выглядаюць абсалютна аднолькава: дзіця занятае чым заўгодна, але толькі не хатнім заданнем. Складанасць заключаецца ў тым, каб зразумець: ён не хоча праявіць уседлівасць і ўважлівасць або пры ўсім сваім жаданні не можа?
Паэтапная дыягностыка СДУГ
Амерыканская асацыяцыя псіхіятраў распрацавала методыку дыягностыкі СДУГ, якая праходзіць у некалькі этапаў і ў некалькіх накірунках: клінічным (кансультацыя псіхіятра), псіхалагічным (праца з псіхолагам, нейрапсіхолагам) і педагагічным. Вызначаны 14 крытэрыяў дыягностыкі СДУГ, супадзенне па 8 і больш прыкметах ставіць дыягназ пад падазрэнне. Праз 6 месяцаў прапануецца паўторная сістэма ацэнкі стану дзіцяці па ўсіх напрамках і аналіз вынікаў, які дазваляе альбо пацвердзіць, альбо абвергнуць наяўнасць сіндрому. У ЗША сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці дыягнаставаны ў кожнага 5-га дзіцяці.
Зрэшты, паэтапнасць дыягностыкі ёсць і ў нас. Іншае пытанне, што жадання і цярпення ў бацькоў, а ў спецыялістаў настойлівасці і кампетэнтнасці прайсці з дзіцем увесь шлях, не заўсёды хапае. Бо ні псіхолаг, ні нават урачы-спецыялісты аднаасобна на разавым прыёме-кансультацыі не могуць паставіць дыягназ СДУГ. І ўжо тым больш гэтага не могуць бацькі або педагог. Гэта шматфактарная і мультыдысцыплінарная задача. На думку нашага эксперта, праўдзівы сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці назіраецца толькі ў 10% дзяцей з агульнай колькасці тых, каму так ці інакш гэты дыягназ прыпісваецца.
Так, СДУГ можа быць адной з праяў:
- перанесенай чэрапна-мазгавой траўмы, нейраінфекцыі;
- неўрозаў і шокавых станаў;
- захворванняў шчытападобнай залозы;
- парушэнняў слыху і мовы;
- эпілепсіі;
- псіхічных расстройстваў і расстройстваў аўтыстычнага спектру;
- сіндрому Жыля дэ ля Турэта;
- пабочнай рэакцыі ад прыёму некаторых лекавых прэпаратаў.
Асаблівая роля, і пра гэта трэба сказаць асобна, у пастаноўцы дыягназу ў нейрапсіхолага. Калі выключана неўралагічная або саматычная паталогія, якая магла б правакаваць СДУГ, нейрапсіхолаг – наступны спецыяліст, які можа альбо ўзмацніць насцярожанасць у дачыненні да наяўнага сіндрому, альбо цалкам яе развеяць. Вельмі верагодна, што пры ўсёй неадэкватнасці сваіх паводзінаў дзіця зусім не пакутуе ад дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці. Проста дарослым (бацькам, педагогам) банальна не хапіла вопыту ці ўмення знайсці да яго падыход. А значыць, дапамога спатрэбіцца ім, а не дзіцяці.
Калі надыходзіць час «Ч»
Тады, калі больш няма сіл трываць выбрыкі і непаслухмянасць любімага дзіцяці. Калі яго тэмперамент давёў вашу нервовую сістэму да стану нацягнутай струны. Калі яго вучоба ў школе ператварылася ў катаванне, а адзнакі прыносяць суцэльнае расчараванне. Калі чырванець за яго паводзіны даводзіцца не толькі перад староннімі людзьмі, але нават перад роднымі.
Шкала ацэнкі СДУГ, прыведзеная ніжэй, распрацаваная спецыяльна для бацькоў амерыканскім псіхолагам К.Кіт Конерсам (C.Keith Conners), які прысвяціў большую частку сваёй навуковай дзейнасці вывучэнню сіндрому дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці. Ацэнка вынікаў адаптаваная доктарам медыцынскіх навук, прафесарам Валерыем Зыкавым. Адказваючы на кожнае пытанне, абвядзіце ў кружок той адказ, які найлепшым чынам апісвае паводзіны дзіцяці на працягу апошняга тыдня. Скончыўшы, падлічыце балы і ацаніце вынікі тэсту. І абавязкова памятайце: маючы хаця б нейкія пытанні або сумненні, трэба звяртацца па дапамогу да спецыялістаў. Калі нават яна не спатрэбіцца вашаму дзіцяці, цалкам верагодна, яна спатрэбіцца вам.
| Пытанні | Ніколі
ці рэдка |
Іншы раз | Часта | Вельмі часта |
| 1. Не можа засяродзіцца на дэталях ці робіць няўважныя памылкі пры выкананні школьных заданняў | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 2. Пастаянна перабірае рукамі ці нагамі альбо круціцца на крэсле | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 3. Мае цяжкасці з падтрыманнем неабходнага ўзроўню ўвагі на гульнявых і бытавых відах дзейнасці | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 4. Пакідае сваё месца падчас урока або ў іншых сітуацыях, калі належыць заставацца на месцы | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 5. Ствараецца ўражанне, што ён не слухае звернутую да яго гаворку | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 6. Бегае або спрабуе куды-небудзь залезці ў сітуацыях, калі гэта непрымальна | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 7. Не кіруецца інструкцыямі ці не даводзіць працу да заканчэння | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 8. Не можа ціха, спакойна гуляць ці іншым чынам праводзіць свой вольны час | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 9. Адчувае складанасці ў арганізацыі самастойнага выканання заданняў і іншых відаў дзейнасці | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 10. Заўсёды ў руху або дзейнічае, быццам «з маторчыкам» | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 11. Пазбягае выканання задач, якія патрабуюць працяглых разумовых намаганняў (напрыклад, вучоба ў школе або выкананне хатняга задання) | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 12. Занадта шмат гаворыць | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 13. Губляе рэчы, неабходныя для выканання тых ці іншых відаў дзейнасці | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 14. Пачынае адказваць, не даслухаўшы пытанне | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 15. Лёгка адцягвае ўвагу | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 16. З цяжкасцю чакае сваёй чаргі ў розных сітуацыях (напрыклад, у гульні) | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 17. Праяўляе непамятлівасць у паўсядзённых сітуацыях | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 18. Перабівае іншых людзей ці перашкаджае ім | 0 | 1 | 2 | 3 |
Ацэнка вынікаў тэсту
Крытэрыі для хлопчыкаў – ≥ 26 балаў, для дзяўчынак – ≥ 23 балаў.
| Хлопчыкі | Дзяўчынкі |
| 26-34 балы – лёгкая ступень | 23-31 бал – лёгкая ступень |
| 35-43 балы – сярэдняя ступень | 32-40 балаў – сярэдняя ступень |
| 44-54 балы – цяжкая ступень | 41-54 балы – цяжкая ступень |
Пра тое, якія метады карэкцыі выкарыстоўваюцца пры СДУГ, мы раскажам у наступным матэрыяле.
Матэрыялы на сайце slushna.by носяць інфармацыйны характар і прызначаныя для адукацыйных мэтаў. Інфармацыя не павінна выкарыстоўвацца ў якасці медыцынскіх рэкамендацый. Ставіць дыягназ і прызначае лячэнне толькі ваш урач. Рэдакцыя сайта не нясе адказнасці за магчымыя негатыўныя наступствы, якія ўзніклі ў выніку выкарыстання інфармацыі, размешчанай на сайце slushna.by
