Уціхамірвальныя кашулі ў мінулым, але страх застаўся. Псіхіятр пра сваю працу (+ВІДЭА)

Пра наркотыкі

Чаму псіхіятра і нарколага аб'ядноўваюць у адну прафесію? Хіба шызафрэнія і алкагольная залежнасць – адно і тое ж і лечацца па адным сцэнары?

Лечацца яны па розным сцэнары. Але, да прыкладу, кардыёлаг і пульманолаг таксама лечаць свае хваробы па-рознаму, пры гэтым называюцца ўрачамі-тэрапеўтамі. Так і ў нас. Па міжнароднай класіфікацыі хваробаў залежнасці і захворванні псіхікі ўваходзяць у адну групу псіхічных паводніцкіх расстройстваў.

Пагаворым пра наркалагічны складнік. Вы не раз выступалі за дэкрыміналізацыю наркаспажывання і легалізацыю лёгкіх наркотыкаў. Чаму?

Я не магу сказаць, што адназначна выступаю за легалізацыю – гэта было б няправільна. На мой погляд, патрэбны ўніверсальны падыход да псіхаактыўных рэчываў, які б грунтаваўся не на нашых гістарычных паданнях або міфах, а на навуцы, у залежнасці ад таго, наколькі рэчыва небяспечнае для здароўя. Сёння некаторыя псіхаактыўныя рэчывы цалкам легалізаваныя і некантралюемыя, як, напрыклад, чай і кава. Некаторыя часткова кантраляваныя, такія, як нікацін, алкаголь, абязбольвальныя. Наркатычныя абязбольвальныя, транквілізатары – пад жорсткім кантролем, а некаторыя рэчывы цалкам забароненыя да абарачэння. Але ступень іх рэгулюемасці мала звязана з тым, наколькі яны небяспечныя і шкодныя. І атрымліваецца, што рэчывы, якія не ўяўляюць вялікую небяспеку, – пад жорсткім кантролем, а высоканебяспечныя – пад слабым.

Адказнасць за абарачэнне наркотыкаў таксама павінна быць прапарцыянальная іх шкоднасці. Ёсць жа розніца ў пакаранні за злачынства па неасцярожнасці і ўчыненае з асаблівай жорсткасцю. А ў «наркалагічным» заканадаўстве няма розніцы, займаўся чалавек абарачэннем гераіну, канопляў або амфетаміну. На мой погляд, гэта нерацыянальна.

Студэнткай я была ў Галандыі, бачыла крамы з лёгкімі наркотыкамі. І калі б не нагружаная праграма, напэўна б, пакаштавала, бо па маладосці гэта здаецца глупствам. Не ўпэўненая, што гэта добры вопыт, і не хацела б, каб мае дзеці раслі ў асяроддзі даступнасці наркотыкаў...

Гэта складанае пытанне. Вось вы ж каштавалі алкаголь? Верагоднасць смяротнай перадазіроўкі алкаголем у разы вышэйшая за смяротную перадазіроўку ад ЛСД або канопляў. Пры гэтым у нас на кожным вуглу даступныя крамы з алкаголем і ўсё грамадства расце ў асяроддзі ўжывання спіртнога. Таму я і кажу, што павінен быць нейкі ўніфікаваны падыход. Калі ўжо мы дазваляем ужыванне псіхаактыўных рэчываў, дык давайце градзіраваць іх па ступені шкоднасці. А абмяжоўваць можна не толькі крымінальнай адказнасцю, але і эканамічнымі механізмамі: рэгулюючы памер акцызаў па ступені шкоднасці рэчываў, прадаваць іх толькі ў асобных крамах і інш.

Пра гіпноз і кадзіраванне

Вы самі паліце, п'яце?

Часам ужываю алкаголь, але не палю.

Ці можаце іншым дапамагчы пазбавіцца ад гэтага?

З пазіцыі СААЗ, залежнасць – хранічнае расстройства. Таму пазбавіць ад яго немагчыма. Гэта ўсё роўна што спытацца ў кардыёлага або эндакрынолага, ці могуць яны пазбавіць пацыента ад артэрыяльнай гіпертэнзіі або цукровага дыябету. Пазбавіць не можам, але паспяхова лячыць – так.

У двух словах, як гэта робіцца?

Лячэнне дзеліцца на тры этапы. Спачатку лечыцца востры стан, так званы сіндром адмены: прымяняюцца прэпараты, якія дапамагаюць перажыць гэты стан з мінімальным напружаннем і без развіцця іншых ускладненняў. Наступны этап – выхад у рэмісію, калі разам з медыкаментамі практыкуецца псіхатэрапія. І трэці этап – падтрымка рэмісіі.

А кадзіраванне вы практыкуеце?

Не, ім я не займаюся, бо, на мой погляд, яго нельга аднесці да доказных метадаў. Няма ніводнага якаснага буйнога даследавання, якое даказвала б яго эфектыўнасць.

Ці валодаеце вы сугестыўнымі практыкамі, гіпнозам?

Не валодаю. Звычайна гіпноз выкарыстоўваюць псіхатэрапеўты, а не псіхіятры. Нас гэтаму вучаць, але немагчыма ахапіць увесь спектр метадаў. Я лячу фармакатэрапіяй. А калі маім пацыентам неабходная псіхатэрапеўтычная дапамога, адпраўляю іх да калег.

Як думаеце, ці можна гіпнозам дапамагчы ў лячэнні алкагалізму?

Мне не сустракаліся даследаванні, якія б паказвалі эфектыўнасць гэтага метаду. Гіпноз больш папулярны на постсавецкай прасторы і значна менш папулярны ў іншых краінах. Метад зыходзіць з мадэлі медыцыны, дзе пацыент не з'яўляецца актыўным удзельнікам лячэння, ён проста пасіўны атрымальнік медпаслуг і ні за што не адказвае. А псіхатэрапія ўсё ж будуецца па-іншаму. Псіхатэрапеўт – праваднік, які вядзе пацыента, дапамагае выбраць дарогу, але крокі за пацыента ён зрабіць не можа.

Пра псіхічныя расстройствы

Чаму вы вырашылі стаць псіхіятрам?

Я не мог вызначыцца са спецыялізацыяй дзесьці да сярэдзіны 5 курса медуніверсітэта. Толькі здаўшы іспыт па псіхіятрыі, зразумеў, што мне гэта цікава. Пайшоў на гурток па псіхіятрыі, а на 6-м курсе яшчэ папрацаваў медбратам у бальніцы, каб зразумець, наколькі мне будзе камфортна з дадзенай катэгорыяй пацыентаў. І пасля гэтага ўжо свядома зрабіў выбар.

Памятаеце свайго першага пацыента з псіхічным захворваннем?

Не, не памятаю, бо адразу трапіў у вялікі паток пацыентаў. У інтэрнатуры мяне размеркавалі ў гарадскі наркадыспансэр. На той момант былі папулярныя апіоідныя наркотыкі і да нас стаялі вялізныя чэргі: за змену мы прымалі па 40-50 пацыентаў. Але гэтая інтэнсіўнасць працы мне спадабалася. Таму пасля інтэрнатуры я застаўся працаваць у кабінеце наркаманіі.

Нядаўна ў рэабілітацыйным цэнтры размаўляла з людзьмі, якія пакутуюць ад псіхічных расстройстваў. І адзін з іх сказаў, што хвароба – гэта комплексы, якія гадамі назапашваліся, фармаваліся асяроддзем і нарэшце выявіліся ў выглядзе расстройства. Ёсць у гэтым праўда?

Праўда ў тым, што, напрыклад, шызафрэнія – шматкампанентнае захворванне. Былі спробы знайсці ген шызафрэніі і, уздзейнічаючы на яго, перамагчы хваробу. Але гэтыя надзеі не апраўдаліся. Верагоднасць шызафрэніі павышае жыццё ў горадзе, прыналежнасць да этнічнай меншасці, сэксуальны гвалт і жорсткае абыходжанне ў дзяцінстве. Але ўсё роўна мы не можам дакладна прадказаць, будзе ў чалавека расстройства ці не, бо не ва ўсіх, хто сутыкаецца з гэтымі фактарамі, яно развіваецца. І наадварот, бывае, расстройства ўзнікае на фоне поўнага дабрабыту.

Гэтыя людзі таксама распавялі, што дамінуючае пачуццё ў іх – пранізлівы страх. Вам гэты страх перадаваўся?

Не перадаваўся, але ён вельмі добра адчуваецца. І гэта адзін з бар'ераў пры звароце па дапамогу: з-за ідэй пераследу людзям здаецца, што ім зробяць толькі горш. Часцяком наша сістэма аховы здароўя замест таго, каб зняць гэты страх, наадварот, падтрымлівае яго. Я маю на ўвазе пастаноўку на ўлік, доўгае назіранне, абмежаванне пацыентаў у правах. Гэта складанае пытанне балансу карысці і шкоды. Я думаю, калі зрабіць больш персаналізаваны падыход і менш абмежаванняў для людзей з расстройствамі, гэта павысіць і даступнасць дапамогі, і магчымасці іх аднаўлення пасля вострай фазы.

Ад якіх метадаў лячэння, якія існавалі ў СССР, псіхіятры ўжо адмовіліся?

Ад інсулінакаматознай тэрапіі, калі чалавека ўводзілі ў стан комы з дапамогай высокіх доз інсуліну і падобных. Безумоўна, адмовілася ад спосабаў абмежавання – уціхамірвальных кашуляў, працяглага прывязвання да ложка. Пры наяўнасці сучасных прэпаратаў гэтага не трэба. І гэта не гуманна.

Па дадзеных СААЗ, да 2020 года дэпрэсія выйдзе на 2 месца ў свеце па распаўсюджанасці. Чым вы гэта тлумачыце?

Ужо цяпер у Еўропе па колькасці страчаных гадоў жыцця і працаздольнасці дэпрэсія выйшла на першае месца. Прычын шмат, адна з іх – высокія нагрузкі на псіхіку чалавека. Хуткаплыннае жыццё – гэта пастаянная адаптацыя. 500 гадоў таму сукенка з мінімальнымі зменамі заставалася моднай некалькіх дзесяцігоддзяў, а цяпер за адзін сезон трэнды могуць змяніцца некалькі разоў. Калі б мы прывезлі з мінулага чалавека, які жыў 40 гадоў таму, для яго было б вельмі нечакана бачыць людзей са смартфонамі, якія размаўляюць усюды з нябачнымі сябрамі, пастаянна глядзяць у экран... Мы ж да гэтага непрыкметна адаптуемся, але са значна больш высокім тэмпам, чым раней. І гэта стварае пэўнае напружанне для псіхікі.

Псіхіятры ўмеюць паспяхова лячыць дэпрэсію?

Так.

Аб прафесійнай шкоднасці

Знайшла даследаванні за 1985 год пра шкоднасць прафесіі, дзе сярод іншага гаварылася, што ва ўрачоў развіваюцца дэрматыты і лекавыя гепатыты ад прэпаратаў, якія ўжываюцца ў псіхіятрыі. Гэта ўсё яшчэ актуальна?

Не. Сучасныя прэпараты праходзяць высокую ступень праверкі. З улікам таго, што многія псіхічныя захворванні з'яўляюцца хранічнымі і людзі вымушаныя ўжываць прэпараты гадамі, лекавыя сродкі павінны быць максімальна бяспечнымі. Таму сёння такой шкоднасці няма. Больш актуальная іншая – выгаранне. Калі ў іншых урачоў ёсць магчымасць арыентавацца на паказанні прыбораў, аналіз крыві, дык у псіхіятраў такога індыкатара няма. Акрамя таго, праца з псіхічным здароўем – гэта прапусканне праблемаў пацыента праз сябе. І ў многіх ужо нават у інтэрнатуры назіраецца прафесійнае выгаранне.