У Беларусі 2 лістапада — Дзяды. Так Дзмітрыеўскую бацькоўскую суботу называюць у народзе.
У свой час Адам Міцкевіч, апісаў звычаі і традыцыі свята ў сваім эпахальным творы «Дзяды».
Гэтае свята глыбока ўкаранілася ў культуры і духоўнай спадчыне нашай краіны. Праваслаўныя адзначаюць яго ў трэці тыдзень пасля Пакрова, і гэта не проста чарговая дата ў календары — гэта сапраўды святы момант, калі мы ўспамінаем сваіх продкаў.
З кожным годам усё больш беларусаў адчуваюць важнасць гэтага дня. Восеньскія Дзяды — гэта не толькі даніна памяці тым, хто пайшоў ад нас, але і аднаўленне нашай ідэнтычнасці, звязанай са старажытнымі традыцыямі. У народных вераваннях існаваў укараніўшыся рытуал: у гэтыя святыя дні душы тых, хто пайшоў, вяртаюцца ў свае дамы. Чаканні і надзеі на тое, што яны прымуць удзел у памінальнай вячэры, каб дабраславіць сваіх нашчадкаў, надаюць Восеньскім Дзядам асаблівы сэнс і магію.
Падрыхтоўка да свята — гэта заўсёды асаблівы час, поўнае чараўніцтва і глыбокіх традыцый. Беларусы адзначаюць Восеньскiя Дзяды з трапятаннем i павагай, i гэты працэс пачынаецца задоўга да самага свята!
Сем'і па ўсёй краіне пачынаюць са стараннай падрыхтоўкі сваіх дамоў. У кожным кутку наводзяць парадак, бо існуе перакананне, што душы продкаў павінны быць сустрэты ў чысціні і ўтульнасці. А як жа інакш? Для ўсіх нас гэта важна — паказаць сваю павагу і любоў да тых, хто быў з намі некалі. Але гэта толькі пачатак падрыхтоўкі!
Не менш значнай часткай урачыстасці з'яўляецца догляд магілак продкаў. Беларусы клапатліва прыбіраюць апалае лісце, усталёўваюць новыя помнікі і агароджы, упрыгожваюць магілы яркімі кветкамі і зялёнымі хвойнымі галінкамі. У некаторых рэгіёнах нават абнаўляюць фарбу на помніках, дадаючы свежыя элементы дэкору. Гэта — не проста традыцыя, а жывая памяць аб тых, хто сышоў, і даніна павагі іх жыццю.
Не забываемся і пра духоўную падрыхтоўку! Напярэдадні свята, 1 лістапада, мы павінны жыць з чыстым сэрцам і добрымі думкамі, бо Дзень памяці — гэта не толькі святы ўспамін, але і магчымасць зноў звязацца з нашымі каранямі. Увечары сем'і збіраюцца за памінальнай вячэрай, на стале абавязкова павінны быць каша, хлеб, шклянка вады і лыжкі ў колькасці, якая адпавядае колькасці памерлых продкаў. Усё гэта пакідаюць на ноч, каб душы маглі прыйсці і адчуць любоў і клопат сваіх блізкіх.
Восеньскія Дзяды — гэта час, калі мы збіраемся з роднымі і блізкімі, каб дзяліцца гісторыямі пра нашых продкаў, расказваць пра іх жыццё і дасягненні. Гэта нагода ўспомніць аб важнасці нашай культуры і традыцый, якія працягваюць жыць у нашых душах. Кожны з нас робіць свой уклад у захаванне памяці, і гэта злучае нас больш чым словамі.
Традыцыі
На Восеньскія Дзяды успамінаюць усіх продкаў незалежна ад іх месца пахавання. Галоўная падзея гэтага дня — вячэра ў памяць памерлых сваякоў (калі вясной, на Радаўніцу, мы ходзім «у госці да сваіх продкаў», то на Восеньскія Дзяды мы запрашаем іх за свой стол, каб пачаставаць і аддзячыць за дапамогу і заступніцтва).
Зімовыя, вясновыя і летнія Дзяды прысвячаюцца памяці нядаўна памерлых продкаў, блізкіх сваякоў, а восеньскія — цэламу роду. Таксама памінаць продкаў можна кожную суботу.
Напярэдадні Восеньскіх Дзядоў прынята прыбіраць хату, выносіць смецце, добранька вымыцца ў лазні, дзе пакідалі вядро чыстай вады і новы венік для душ продкаў. Важна — памыць вокны, бо лічыцца, што менавіта праз іх душы продкаў пападаюць у хату.
Жанчыны гатавалі розныя стравы. Гаспадар дома запальваў свечку, чытаў малітву і запрашаў усіх продкаў на вячэру. Перад трапезай у хаце адчыняліся ўсе дзверы, каб продкі маглі заходзіць і садзіцца за стол. Перад тым як прыступіць да чарговай стравы, частку яе адкладалі на спецыяльную талерку для духаў.
Урачыстая памінальная вячэра
На бацькоўскую суботу накрывалі багаты стол, гатавалі 7, 9, 11 і больш абрадавых страў. Прычым кожная з іх падавалася парна ў цотнай колькасці (напрыклад, калі 7 страў, то на 14 талерках).
Галоўнай умовай было — паспрабаваць усю ежу, якая стаіць на стале.
Абавязкова гатуюць на Дзяды куццю, бліны, клёцкі, яечню, узвар, мяса. Адсюль і прыказкі: «На дзяды шмат яды», «Наеўся, як на дзяды». Па звычаі, частку кожнай стравы сімвалічна адкладаюць у асобны посуд для нябожчыкаў і на ноч са стала не прыбіраюць.
Урачыстая памінальная вячэра доўжыцца доўга, паводзіць сябе трэба стрымана. Пры гэтым трэба ўспамінаць лепшае ў сваіх памерлых сваяках, тыя ўчынкі, якімі можа ганарыцца не адно пакаленне гэтага роду.
Што нельга рабіць на Дзяды
Асоба строгіх правілаў, якія трэба выконваць у гэты дзень, у прынцыпе няма. Але ёсць шэраг павер'яў, звязаных менавіта са святочным сталом, якіх лепш прытрымлівацца:
- Нельга раней за ўсіх уставаць з-за стала. Лічылася, што той, хто гэта зробіць, памрэ.
- Нельга прыбіраць са стала да наступнай раніцы, выціраць, калі нешта пралілося, падмятаць крошкі, якія ўпалі на падлогу. Па павер'ях, на вячэру прыйдуць памерлыя сваякі.
- Нельга выкідваць рэшткі ежы. Раніцай іх лепш аддаць хатнім жывёлам або аднесці на могілкі.
- Нельга класці лыжку выемкай уверх, інакш памерлыя продкі перавярнуцца ў магілах.
Прыкметы
Па тым, што адбываецца ў прыродзе на Восеньскія Дзяды, можна прадказаць надвор'е.
- Калі стаіць цёплае надвор'е, зіма будзе з адлігамі.
- Калі ў гэты дзень не будзе снегу, Вялікдзень будзе цёплым. Калі наадварот, то на Вялікдзень таксама будзе снежна.
- Таксама снежны дзень гаворыць аб тым, што вясна будзе позняй.
Камень, костка, крыж ды іншыя старадаўнія абярэгі ў беларусаў