Работы народнага мастака Беларусі Гаўрылы Харытонавіча Вашчанкі — частка нашай эпохі. Яны ўражваюць не столькі маштабнасцю і разгорнутай кампазіцыяй, колькі узважанасцю думак, глыбінёй раскрыцця тэмы, адсутнасцю надуманасці. Манументалізм майстра — у яго цэласнасці, мастацкай і чалавечай.
Сёлета 20 чэрвеня споўнілася 95 год з дня нараджэння мастака. Будучы вялікі жывапісец нарадзіўся ў чэрвені 1928-га ў вёсцы Чыкалавічы Брагінскага раёна. Ён рос без бацькі, рэпрэсіраванага ў 1937-м. Разам з мамай (старэйшы брат ваяваў на фронце) перажыў ваеннае ліхалецце і ледзь не загінуў падчас нямецкай аблавы. Праз шмат гадоў гэты факт з асабістай біяграфіі навеяў мастаку сюжэт яго вядомай карціны «Балада аб мужнасці», якая была ўдастоена сярэбранага медаля імя Мітрафана Грэкава.
А пасля вайны, скончыўшы сямігодку, каб дапамагчы сям'і, паступіў у Гомельскі чыгуначны тэхнікум, дзе творцу забяспечвалі бясплатным абмундзіраваннем і харчаваннем.
На той час прыйшоўся першы круты паварот у лёсе хлопца, які ўжо сябраваў з алоўкам і пэндзлем і нават паспеў апублікавацца ў «Піянерскай праўдзе». На вочы яму выпадкова трапілася газета з рэкламай Кіеўскай мастацкай вучэльні, якая перавярнула яго спланаванае жыццё. Неўсвядомлены быццам бы парыў душы заахвоціў хлопца забраць дакументы з тэхнікума і на параходзе адправіцца ў сталіцу Украіны.
Удача або лёс, але маладому чалавеку, які спазніўся на прыёмныя іспыты, пашанцавала. Дырэктар вучылішча, адстаўны вайсковец, які перанёс цяжкае раненне, паспачуваў яму і папрасіў выкладчыкаў праверыць здольнасці вясковага хлопца, апранутага ў даматканы пінжак, гімнасцёрку, галіфэ. Яго прынялі.
Выпрабаванні на гэтым не скончыліся. Спачатку, напрыклад, іншагародніх, якія не мелі жылля, размясцілі ў актавай зале з выбітым шклом. У памяшканні аказалася настолькі холадна, што адзін са студэнтаў змерз да смерці. Пазней дырэктар пусціў студэнтаў начаваць у свой кабінет, а потым стаў даплочваць за здымнае жыллё, куды маладняку давялося перабрацца.
Атрымліваючы маленькую стыпендыю і талоны на хлеб, харчаваліся студэнты таксама сціпла, па большай частцы галадаючы. Затое, нягледзячы на дэкаратыўна-прыкладную арыентацыю вучылішча, падрыхтоўку па жывапісе ў Кіеве яны атрымлівалі грунтоўную. Некалькі работ 1950 года пацвярджаюць, што Вашчанка ўжо тады мог бы зарабляць сабе на жыццё жывапісам.
Скончыўшы вучылішча і каля года папрацаваўшы на Кіеўскай кінастудыі, Гаўрыіл Харытонавіч вырашыў працягнуць вучобу ў Львоўскім інстытуце дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на факультэце манументальнага жывапісу. Праўда, грошай на паездку не было. Выручыў старэйшы брат, Мікалай, дэмабілізаваны з войска. Ён наведаў яго ў 1948-м і надалей не раз дапамагаў у цяжкія хвіліны.
У ВНУ мастак паступіў і паспяхова скончыў яго. Львоўскія гады заўсёды ўспамінаў з асаблівай цеплынёй. Усё жыццё Гаўрыла Харытонавіч быў удзячны тром самым блізкім людзям: маці, брату і жонцы. Некаторы час выкладаў у Кішынёўскім мастацкім вучылішчы. Ва ўзросце 29 гадоў быў прыняты ў сябры Саюза мастакоў СССР.
Пазней лёс звёў Гаўрылу Вашчанку з вядомым беларускім жывапісцам Уладзімірам Стэльмашонкам: мастакі пазнаёміліся на ўсесаюзнай выстаўцы ў Маскве. Сустрэча стала для аўтара лёсавызначальнай: праз некалькі гадоў па запрашэнні свайго калегі ён прыехаў у Мінск, каб узначаліць кафедру манументальна-дэкаратыўнага мастацтва ў Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце (цяпер — Беларуская акадэмія мастацтваў). У 1961 годзе Гаўрыла Харытановіч ажыццявіў першы набор на спецыяльнасць «Манументальна-дэкаратыўнае мастацтва».
Майстар прысвяціў Беларускай акадэміі мастацтваў 46 гадоў свайго жыцця, выхаваўшы не адно пакаленне таленавітых мастакоў. Званне прафесара яму было прысвоена ў 1980 годзе.
Творчая спадчына Гаўрылы Вашчанкі адрозніваецца неверагоднай разнастайнасцю. Ён працаваў у галіне станковага і манументальнага жывапісу, акварэлі, у жанрах сюжэтна-тэматычнай карціны, партрэта, пейзажа і нацюрморта. У сваіх творах мастак звяртаўся да тэм глыбокага грамадзянскага зместу, патрыятызму, любові да радзімы. Шэраг карцін ён прысвяціў падзеям мінулага і гістарычным асобам.
Вобраз роднай Беларусі знайшоў адлюстраванне не толькі ў маштабных работах мастака, звязаных з архітэктурай. Маляўнічыя палотны «Маё Палессе», «Мацярынскія крылы», «Мой край» — гэта разважанні аб мінулым роднай зямлі і праблемах цяперашняга часу. Важным падзеям беларускай гісторыі прысвечаны палотны «Грунвальдская бітва», «Леў Сапега ў Гальшанах» і інш.
Мастаку належаць таксама серыі партрэтаў пісьменнікаў, асветнікаў, дзяржаўных дзеячаў Беларусі: Янкі Купалы, Якуба Коласа, Еўфрасінні Полацкай, Кірылы Тураўскага, Льва Сапегі, Вітаўта і іншых. Сваё творчае крэда, стаўленне да свету, людзей і падзей мастак праявіў у карціне «Дыялогі», у якой знайшлося месца і квадрату Малевіча, і старажытнарускаму іканапісу.
Глыбока перадаюць адчуванні самабытнасці беларускай зямлі краявіды Гаўрылы Вашчанкі. Яго называюць стваральнікам бурштынавага пейзажа, які адрозніваецца цёплым каларытам, празрыстасцю, перавагай залацістых тонаў.
У 2002 годзе ў Гомелі адкрылася Карцінная галерэя імя Г.Х. Вашчанкі. Аснову яе экспазіцыі склалі палотны, перададзеныя мастаком у дар Гомелю. Сярод іх — калекцыя ўласных работ Гаўрылы Вашчанкі, а таксама творы беларускіх майстроў, якія яму належалі.
Да 95-годдзя ў сценах выставачнай прасторы адкрылі выстаўку «Прысвячэнне».
Карціны знакамітага беларуса экспанаваліся ў Аўстрыі, Алжыры, Англіі, Балгарыі, Венгрыі, Даніі, Італіі, Польшчы, Румыніі, Францыі, ФРГ, Чэхаславакіі і іншых краінах. Палотны Гаўрылы Харытонавіча захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Траццякоўскай галерэі, нацыянальных мастацкіх музеях Малдовы і Балгарыі.
Гаўрыла Харытонавіч пайшоў з жыцця ў 2014 годзе. Яго работы ўвабралі ў сябе цэлую эпоху, з яе ідэаламі і расчараваннямі. Карціны ці манументальныя работы — ва ўсім гучыць магутны гімн беларускаму чалавеку і прыродзе! Мастака больш няма з намі, але яго работы будуць гучаць заўсёды.
https://bel.24health.by/ci-zmyanyaecca-mova-pakalennyau-vystauka-dynastyi-vashchanka-yak-zvarot-da-vechnasci/
