Сёння ўжо не засталося сумневаў, што забруджванне навакольнага асяроддзя пластыкам – глабальная праблема, якая патрабуе неадкладнага вырашэння і ўдзелу абсалютна ўсіх.
Якія меры прымае Беларусь, каб спыніць пластыкавую катастрофу, і што можа зрабіць для гэтага кожны з нас, – у меркаваннях экспертаў: кансультанта ўпраўлення рэгулявання абыходжання з адходамі Міністэрства прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Таццяны Голуб, старшыні Беларускага таварыства абароны спажыўцоў Ганны Сушы, начальніка ўпраўлення арганізацыі гандлю і грамадскага харчавання Міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю Міхаіла Жыгалы.
Дзяржава пачынаецца з цябе
Каб прыцягнуць увагу да праблемы як мага большай колькасці людзей, сёлета Сусветны дзень абароны правоў спажыўцоў, які штогод адзначаецца 15 сакавіка, праводзіўся пад дэвізам: «Вырашыць праблему пластыкавага забруджвання планеты».
– На кожнага жыхара Беларусі прыпадае каля 400 кг адходаў у год, але на перапрацоўку трапляе толькі каля чвэрці. Таму забруджванне навакольнага асяроддзя – гэта часткова вынік нашай з вамі жыццядзейнасці як спажыўцоў, – лічыць Таццяна Голуб. – Калі паглядзець, што сярэднестатыстычная сям'я выкідвае ў вядро для смецця, дык можна ўбачыць велізарную колькасць упакоўкі. Часцей за ўсё гэта аднаразовая ўпакоўка, якая складана перапрацоўвацца, тонкія пластыкавыя пакеты, розныя тыпы харчовай плёнкі. Усё гэта немагчыма па-сапраўднаму добра адсартаваць і перапрацаваць.
На ўзроўні дзяржавы ўжо дзейнічае шэраг арганізацыйных дакументаў, якія рэгламентуюць абарот і вытворчасць палімернай прадукцыі. Пластыкавая прадукцыя, дзе гэта магчыма, замяняецца на вырабы з экалагічна бяспечных матэрыялаў: усё больш вырабляецца папяровых пакетаў, папяровага аднаразовага посуду, напояў у шкляных бутэльках. У кропках грамадскага харчавання забаронена рэалізоўваць аднаразовы пластыкавы посуд.
Выключэнне складае аднаразовы посуд з экалагічна бяспечных матэрыялаў, які пакрыты ламінаваннем. Па словах Міхаіла Жыгалы, з пункту гледжання функцыянальных уласцівасцяў такім вырабам на сёння няма альтэрнатываў, вырабленых цалкам з экалагічна бяспечных матэрыялаў. Такі посуд павінен вытрымліваць тэмпературную нагрузку (калі размова ідзе пра супы, гарбату, каву і іншую гарачую прадукцыю з грамадскага харчавання), у поўнай меры забяспечваць тлушча- і вільгацеўстойлівасць. На жаль, тара з цалкам бяспечных экалагічных матэрыялаў пакуль не спраўляецца з гэтай задачай, у адрозненне ад ламінаванага посуду.
Зараз у Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі вядуцца работы па вызначэнні найбольш перспектыўных, эканамічна і экалагічна абгрунтаваных вытворчасцяў біяраскладальнай упакоўкі. Дзяржстандарт вядзе распрацоўку шэрагу стандартаў у галіне ўстанаўлення патрабаванняў да экалагічна бяспечнай упакоўкі і метадаў яе выпрабаванняў. Як толькі бяспечная альтэрнатыва ламінаванаму посуду з'явіцца на айчынным рынку па прымальнаму, што нямалаважна, кошту, каб не ствараць дадатковую фінансавую нагрузку на спажыўца, пералік забароненай да выкарыстання ў кропках грамадскага харчавання пластыкавай тары будзе перагледжаны, запэўніў Міхаіл Жыгала.
Акрамя таго, абмеркаванне пытання аб увядзенні абмежаванняў на вытворчасць і спажыванне аднаразовага пластыку прадугледжанае ў рамках рэалізацыі стратэгічных напрамкаў развіцця еўразійскай эканамічнай інтэграцыі да 2025 г.
Аднак, толькі прыняцце мераў на дзяржаўным узроўні не вырашыць праблему пластыкавага забруджвання. Важную ролю ў пераадоленні глабальнага экалагічнага крызісу адыгрывае аб'яднанне намаганняў урада, вытворцаў, рытэйлу і, вядома, спажыўцоў, лічыць Таццяна Голуб.
– Няма і быць не можа ніякіх прамых указанняў, што спажыўцу купляць, а што не, – кажа эксперт. – Але свой асабісты ўдзел можна праявіць, калі па магчымасці выбіраць тавары не аднаразовага, а шматразовага выкарыстання, прыдатныя для другаснай перапрацоўкі, максімальна знізіць колькасць упакоўкі альбо аддаць перавагу экалагічна бяспечнай і г.д.
Скажы пластыку: «Не!»
Меры, што прымаюцца для забароны выкарыстання пластыкавага посуду, – пазітыўныя. Яны дадуць магчымасць знізіць колькасць адходаў ад пластыку. Па гэтым шляху ідуць многія перадавыя краіны, у прыватнасці, у Еўрасаюзе была распрацаваная «пластыкавая стратэгія», якая абмяжоўвае выкарыстанне посуду, аднаразовай упакоўкі і іншых тавараў, вырабленых з палімерных матэрыялаў.
Але забаронныя меры – не выйсце, лічыць Ганна Суша. Важна мяняць падыход, стымулюючы спажыўца адмовіцца ад прадметаў аднаразовага выкарыстання на карысць шматразовага. У гэтым сэнсе паказальным можа быць вопыт заходніх краінаў, дзе ў харчовых крамах устаноўлены апараты па прыёме пластыкавай і шкляной тары. Сума ад здачы такой упакоўкі залічваецца ў чэк і выкарыстоўваецца пры куплі тавараў.
Сюды ж можна аднесці і заахвочванне людзей за карыстанне сваёй тарай і ўпакоўкай пры куплі тавараў. Некалькі гадоў таму Міністэрства аховы здароўя і санэпіднагляд Беларусі выступілі катэгарычна супраць выкарыстання сваёй тары (г.зн. продажу прадуктаў у тару спажыўца). Пакуль пазіцыя застаецца такой жа. Але калі скончыцца пандэмія новай каранавіруснай інфекцыі, да абмеркавання гэтага пытання можна вярнуцца, лічыць эксперт.
– У Беларусі функцыянуе шэраг грамадскіх аб'яднанняў экалагічнай накіраванасці, уключаючы і Беларускае таварыства абароны спажыўцоў (БТАС), якія на працягу доўгага часу прасоўваюць ідэю і робяць практычныя крокі па папулярызацыі рацыянальнага спажывання, – распавядае Ганна Суша. – Гэтаму адпавядае і ідэя, якую зараз рэалізуе БТАС: вырабляць і купляць адказна.
Гэтая ідэя цалкам сугучная з прынцыпам сямі Р, які зараз паўсюдна ўводзіцца ў дзеянне:
- Rethink – пераасэнсаванне мадэлі паводзінаў.
- Refuse – адмова ад непатрэбнай упакоўкі.
- Reduce – скарачэнне спажывання, у тым ліку пластыку.
- Reuse – паўторнае выкарыстанне ўпакоўкі.
- Recycle – другасная перапрацоўка.
- Repair – рамонт тавараў.
- Replace – замена пластыку на іншыя экалагічна бяспечныя матэрыялы.
Няўхільнае захаванне прынцыпу сямі Р – цалкам эфектыўная мера, здольная спыніць пластыкавую катастрофу.
На першы погляд, можа здацца, што альтэрнатываў пластыку не так ужо і шмат. Насамрэч варыянтаў дастаткова:
- Папера і кардон – упакоўка.
- Дрэва – тара, сталовыя прыборы (відэльцы, лыжкі, палачкі).
- Тэкстыль – упакоўка, тара.
- Крухмал. Дарэчы, відэльцы і лыжкі, вырабленыя з крухмалу, знешне вельмі падобныя да пластыкавых. Тым не менш, сыравіна, з якой яны вырабленыя, арганічная, таму лёгка раскладаецца, а пры згаранні не забруджвае паветра прадуктамі гарэння.
Але ці гатовы вытворца і прадавец паставіць у патрэбнай колькасці такія экалагічныя посуд і тару, задаецца пытаннем Ганна Суша. З вопыту: адна з кавярняў закупіла партыю драўляных відэльцаў і лыжак па 300 штук. Яны «сышлі» за пару дзён. Пытанне пра вытворчасць, нарошчванне аб'ёмаў, прымальнага кошту для прадаўца і спажыўца такіх экалагічна бяспечных вырабаў пакуль застаецца адкрытым.
Але сёе-тое можна ўкараняць, так бы мовіць, у прыватным парадку, не чакаючы адмашкі «зверху». Напрыклад, шырокае выкарыстанне тэкстыльных торбаў для пакупак. Так званыя шоперы сёння з'яўляюцца модным аксэсуарам для моладзі. Але папулярызацыя іх мэтавага выкарыстання ўжо сёння можа зрабіцца адной з істотных мераў па супрацьдзеянні пластыкавай катастрофе.
