Зведанне нязведаннага, або Новыя захапленні мураша Грышкі
— Ай-ай-ай! Дружа Ягорка, ледзь не забыў. Памятаеш, я табе казаў пра Павука-хітруна, які перахаваў наш клад?
— Так, толькі то была твая спадчына.
— Няхай сабе.
— Што павукі не толькі бачаць і чуюць, але яшчэ і адчуваюць намеры іншай істоты і, нават чалавека.
— Усё дакладна. А чаму я адразу на яго падумаў? Таму што раней ўжо быў знаёмы з ім. Дык вось яны яшчэ і лоўкія фокуснікі. Вобраз аднаго такога франта ў чорным фраку і цыліндры да гэтае пары стаіць перад маімі вачамі.
Вось ён стаіць на крэсле і ўпэўнена робіць свае трукі, запрашаючы да сябе самых недаверлівых. Смялейшыя недаверкі, хто хацеў пераканацца ў тым, што ў фокусніка нічога няма падстаўнога, падыходзілі зусім блізка. Падыходзілі і не толькі назіралі за кожным рухам яго, але нават мкнуліся распрануць і зазірнуць падыспад.
Але і гэта не засмучала фокусніка: ён упэўнена працягваў сваю справу. У самага цікаўнага Шчаўкуна Павук-фокуснік дастаў з носа два жолуды. Публіка рагатала, а недаверак шчаўкун толькі вылупіў вочы.
Калі наперад выйшаў Жук-рагач усе сцішыліся: чакалі непрадбачанага. Але той не толькі агрэсіўны быў, наадварот, выглядаў палахлівым і нават разгубленым.
— Няўжо сапраўды?
— Так. Фокуснік распытваў у таго пра жыццё-быццё, усміхаўся, а яго лоўкія рукі размотвалі і размотвалі метры чырвонай ленты, што выцягваў з-за пазухі жука.
— Ну, а як Жук рэагаваў?
— Зусім быў збянтэжаны: міргаў вачамі, чырванеў. А прысутныя наадварот – заліваліся рогатам.
— Не можа быць!
— Але гэта так! Смеласць жука у адно імгненне некуды знікла. Потым фокуснік дастаў з яго кішэні і яйка, і нейкую хусцінку, і нават святлячка з-пад каўнерыка.
Калі ж над фокуснікам з’явілася сапраўднае воблака, якое нават няўзброеным вокам можна было бачыць, што саткана яно з павуцінак, усе ўсталі са сваіх месцаў.
Многія гледачы няўцямна праціралі вочы: “Дзе мы?”- пыталіся ў суседзяў і пільна сачылі за дзействам на сцэне. Не маглі паверыць, што такое магчыма Павуку, які жыве сярод іх.
У той сам момант я і падбег да Павука-фокусніка. Уручыў яму букет кветак. Ён падзякаваў і сказаў, што заўжды будзе са мною побач. І непрыкметна ад прысутных падараваў мне вось гэты наканечнік. Сказаў, што гэта абярэг ад злога і зайздроснага.
— Вось яно што!
— А то! Мне зараз нішто не страшна!
Воблачка, што павісла над Павуком -фокуснікам, нагадвала паветраны шар. Фокуснік спрытна прывязаў да яго зэдлік, а пасля сам жа сеў на яго.
Публіка не верыла сваім вачам. Гледачы, а іх была поўная зала, сядзелі ў здзіўленні, разявіўшы раты.
— Ура! – крычалі прысутныя. Самымі актыўнымі ў тым падзячным хоры былі камары: іх танюсенькія галасы пераўзыходзілі паравозыя гудкі ўсяе чыгункі.
— Ой-ой-ой! Я не падзякавала яму за хвіліны радасці”, - крычала Багоўка.
Услед шару выправіліся зялёныя Конікі. Яны таксама не ўправіліся сказаць фокусніку словы ўдзячнасці. “Пастойце, куды вы?” – крычалі палявыя скакуны.
Паветраны шар схаваўся з поля зроку.
Нехта са старэйшын нашага мурашніка распавядаў, што сустракаўся з Павуком, а ці з тым, ці не. Невядома.
Пэўна ж вядома, толькі адно: у лесе з’явіўся мужчына, а можа той павук перакінуўся ў мужчыну. Казалі, што дужа лоўкім быў.
Не проста па якіх там сваіх клопатах у лесе аб’явіўся, а збудаваў жыллё і пачаў жыць. І ў таго ляснога чалавека наймічкай была нейкая быццам прыблудная жанчына. Чалавек той быў быццам і чалавекам, і не зусім. Можа, нават ваўкалакам якім: сышоў ад людзей і жыў сабе з прыродаю. Бо і жанчына, казалі, была незвычайнай найміткай, а ведзьмаю.
— Во, як цікава, нейкі лясны чалавек? Як гэта?
— Як, як? А вось так: надакучыла аднаму чалавеку сярод людзей жыць, вось і сышоў ад іх. Вырашыў, як і старажытны люд жыць сваім розумам. А можа, падчаравалі яго. Што-што, а гэта даўней у нас умелі. Дый цяпер не-не ды пачуеш пра чараўнікоў.
— Незвычайныя намеры!
— Мажліва і так. Дык вось як усе пачыналася. Аднаго разу акурат пасля свята Сёмухі, на самым граным тыдні выправіўся той чалавек у лес — бярозавага галля на венікі ў лазню нарыхтаваць. Выправіўся, хаця ведаў, што бярозавы лісток яшчэ зусім кволенькі, няхай бы яшчэ крыху пасталеў, бо абсыпацца будзе. Але ж нешта як бы цягнула яго ў той лес.
Ідзе сабе ў лес ды прыпявае. Аж бачыць паперадзе паказаўся беразнячок, шчыльна стаяць адно дрэўца ад другога, нібы ў карагодзе якім . Ён быў ужо мінуў яго, яле, падалося, як бы адна бярозка загаварыла чалавечым голасам. Чалавек той, які бачыў і перажыў не адно лясное здарэнне, здранцвеў. Стаў і стаіць. Успомнілася яму, што гэта незвычайная бярозка, а хутчэй за ўсё тая, якая даўно да яго прыглядалася. “Напэўна, яна і ёсцека Русалка, - падумаў той чалавек. — А можа, і ўсе тыя бярозкі дзіўныя – маладыя русалкі. Што рабіць? Бегчы? Дарэмны клопат. Зловяць казытніцы і заласкочуць да смерці. Яны звычайна збіраюцца каля дрэў, карагоды водзяць. За рукі пабяруцца і скачуць. Нікога спадарожнага не мінаюць: у свой круг заманьваюць. Цікаўны каторы рот разявіць, а яны ўжо яго і пад рукі вядуць, і ціскаюць, і смяюцца – рагочуць ажно. Пры гэтым скачуць вакол таго разявы ды выкручваюцца-выгінаюцца, і спяваюць, адначасова і казычуць, і казычуць. І ніхто табе не дапаможа. Бо ніхто і не ўцяміць, што ў такім вясёлым карагодзе яшчэ і ты патрэбен”.
— Вось ты мне тут нагаворыш, што ў школе буду як не год усіх забаўляць, - казаў Ягорка.
— Можа хаця трохі меней часу будзеце бавіцца з дэвайсамі. Мазгамі сваімі думаць пачнеце. Слухай далей.
— Дык вось, разважаў той чалавек, нібыта ў сне, толькі яны, тыя бярозкі ўсе да аднае абступілі яго і скачуць і смяюцца. Некаторыя яшчэ і крыўляюцца. Адна дык і язык паказвае, спакушае яго. Пасля ўскочыла на дрэва, валасамі сваімі зялёнымі і доўгімі зачапілася да галін, уніз апусцілася і гутаецца-гутаецца, як на арэлях: туды-сюды – гутата-гутата… І страх яго апанаваў, альбо маўчы і злітуйся ці нягоды чакай.
Але ж той чалавек ведаў, што тым часам праз жыта толькі не хадзіць. Там і зусім быццам ў клетцы якой. Тут хоць прасвет нейкі як-быццам праблісне. Ды і тады ледзь вытрымаў, і ўжо бараніцца пачаў, як незнарок руку ў кішэню ўсунуў. І выцягнуў быццам бы нейкі дзіўны наканечнік і ўкалоў самую ўвішную ды распусную. Яна і сціхла. І заплакала-загаласіла немым голасам. Не вытрымаў – адпусціў. Як яна раптам заскакала, засмяялася, заспявала і ў лес.
— А як жа тая наймітка? - спытаў Ягорка.
— Калі чалавек вярнуўся, агледзеўся, што няма ў яго шалашы найміткі. Толькі паўсюль павучынне ды пасярод стала лапік скуры яе паганай ды мёртвае цела вялікага павука. - Пра гэта чамусьці мала хто згадваў, - падагуліў мураш. – Ну як, страшна было?
— Ды не! Хутчэй загадкава, - хлопчык перайшоў на шэпт.
— Казалі, што той нібыта чалавек злым Змеям быў, які пры нагодзе перакідваўся ў чалавека. А зыход бач які атрымаўся. Ніхто не хацеў заставацца пакорным, а кожны мкнуўся раздзімаць агонь. Бо ніхто з іх не хацеў давяраць іншаму, гаварыць праўду і заставацца сабой.
— Вось як! Ты сапраўды неблагі філосаф! Няхай сабе і лясны.
— Пераймай лепшае, хлопчык!
Купацца любяць усе, або магія ЭБРУ
— Штосьці дужа сёння спякотна. А пайшлі на возера! – казаў Грышка.
— Ну, пайшлі, - з неахвотай адказаў Ягорка, які ўжо дастаў з кішэні тэлефон і штосьці тыцкаў пальцам.
— Толькі давай дамовімся, Ягорка, што тэлефон ты пакінеш дома. Няхай галава твая адпачне ад розных вашых пстрыкалак на незразумелых сайтах.
— Згода. Я і сам хацеў гэта зрабіць, але ўсё ніяк не рашаўся.
— Вось і добра! А цяпер зможаш. Бо з з такой цягай нядоўга і да гіперхондрыі, мой дружа, дайсці.
— Я зразумеў.
Зялёны Конік, шэры Авадзень, Камары і калматы Чмель ужо мчаліся да вадаёма. Яны стракаталі і гудзелі. Але калі падляцелі да азярка, адразу ж адважыліся і ўлезлі ў ваду. Праўда, хто як: Чмель з разгону нырнуў, а вось Конік спачатку забраўся на сцяблінку чароту, разгайдаўся і – шабулдых! – у ваду, зрабіўшы ў паветры трайное сальта.
— Бач, як ён уляцеў у ваду! – казаў здзіўлены Ягорка. – Не распырскаўшы пры гэтым ніводнай кропелькі.
— Я б яму за гэткі скачок таксама паставіў вышэйшы бал, - казаў мураш Грышка, пачуўшы як Камары шумна запляскалі ў ладкі.
— Усім вядома, калі скача ў ваду той, хто не ўмее скакаць, ён уздымае пырскі, як сапраўдная палівальная машына. А цяпер глядзі сюды!
І мураш нырнуў. Ды так спрытна, што адна маленькая адтулінка на вадзе засталася. Бо так ў ваду можа скакаць толькі жаба або выдатны спартсмен.
— Як цудоўна плавае той мураш! – хвалілі Стракозы, і нават Чмель з Камарамі. – Спартсмен! Ён мог бы нават з Конікам у спрыце паспрачацца!
Мураш Грышка тым часам не стрымліваў сябе ў задавальненні. Ён перавярочваўся на спіну, удыхаў у сябе паветра і ляжаў на вадзе. “Глядзіце, глядзіце, ён не плыве, а ўсё роўна не тоне!” – крычалі з чаратоў маленькія птушачкі Сітаўкі. Яны ўразіліся майстэрствам мураша і пільна назіралі за ім. А ён і рады паказаць сябе: заціснуў нос і некалькі разоў перакуліўся ў вадзе так, што толькі ногі мільгалі.
А далей - болей цікавостак паказваў мураш. Быццам бы якая яркая карціна з падсветкаю выходзіла пасля яго чарговых рухаў на вадзе. Быццам выява жар-птушкі.
— Глядзіце, што вытварае гэты Мураш! Ён жа малюе на вадзе! – крычалі ўжо нават Жабы, і ўсюдыісныя Камары. – Магія эбру!
— Сапраўды! Ён малюе на вадзе.
— Такім чынам гэтым відам старажытнага мастацтва мураш расслабляецца, - з веданнем знатака казаў калматы Чмель, – Перазагружаецца, як прынята зараз казаць. Глядзіце, колькі ён рухаў робіць, ды такіх, што толькі алоўкамі можна выканаць! А тут – сваім целам на вадзе! Вучыцеся, сябры! Эбру дапамагае наблізіцца да сябе сапраўднага. Шкада, што я такі няўклюдны і не змагу выконваць такія вольныя і гнуткія рухі.
— Пра тэрапеўтычныя ўласцівасці малявання ведаюць многія, - азвалася зялёная Жаба. - Нездарма кажуць, што мастацтва лечыць. І эбру не выключэнне, калі разбуральны стан перажыванняў змяняецца на стваральны стан удзячнасці.
— Гэта свайго роду сеанс супертэрапіі, - дадаў зялёны конік Цвыркун.
— А ну, давай да мяне! – мураш клікаў Ягорку. Ён не чуў таго, што казалі навакольныя, а ўсё хацеў заманіць да сябе сябра.
Той не адважыўся лезці ў ваду, толькі ногі памачыў. Але Грышка не сунімаўся, а ўсё настойлівей зваў сябра.
— Калі ты зараз жа не прыплывеш нашлю на цябе якуюсь Русалку або нават злую Ведзьму!
Хлопчыку нічога не заставалася, як выканаць прапанову. І ён распрануўся. Акунаў ў ваду кончыкі пальцаў ног, затым нахіліўся і абцёр вадою цела. Затым сабраўся з духам і нырнуў. Ён доўга не з’яўляўся на паверхні вады, відаць трохі хітраваў, што не ўмее плаваць. Для таго, каб праплыць пэўны час пад вадой, патрэбна ўмець затрымліваць дыханне. А тут на раз-два!
Мураш быў весялейшы за птушак, што паўсюль распявалі свае песенькі.
Ягорка ж вынырнуў з вады і паплыў, як сапраўдны плавец, разразаючы грудзьмі ваду. Мураш Грышка не адставаў.
— Глядзіце, глядзіце! Мураш абганяе хлопчыка! Вось гэта дзіва! – зараз ужо крычалі ўсе, хто быў непадалёку ад азярка.
Ох, як яны забаўляліся! І ныралі ў спаборніцтве на час пад вадою, і мчаліся кролем на адлегласць і вытрымку, і на спіне плавалі, і …
Калі ўволю накупаліся і вылезлі з вады, то ўбачылі, што многія вадаплаваючыя птушкі з сем’ямі падплылі да іх. Таксама, відаць, захацелі пазабаўляцца. Акрамя сям’і белых Лебедзяў са сваімі шэрымі камячкамі-маланятамі былі і дзікія Качкі розных парод – і краквы, і мандарынкі, і ныркі, і чыркі. Усім хацелася свята і весялосці.
Грышка, чаго зусім не чакаў Ягорка, смачна пацягнуўся і выказаўся: “Мне б, дружа, цяпер на востраў канарэек!”
— На які востраў?
— Канарэек!
— Такога ў прыродзе няма. Ёсць Канарскія астравы, але Канарэйкі там не жывуць. Гэта міф, мой сябар. Усяго толькі міф. Калі хочаш ведаць, у перакладзе з лацінскай мовы ён называецца востраў Цюленяў.
— Ну і што? Яшчэ лепей – на Цюленях можна і пакатацца. А канарэек толькі спевы слухаць.
— Толькі і Цюлені там незвычайныя, а – манахі.
— Чаму манахі?
— Таму што адметныя ад звычайных, белабрухія.
— Ну і няхай.
— Там яшчэ можна пабачыць, як плачуць Чарапахі.
— А яны насамрэч плачуць?
— Так, плачуць, але толькі не ўсе, адзін від, прабач, забыўся назву яго. -Можа, Зялёная марская ці Суповая яе іначай завуць, бо людзі спажываюць у ежу да сённяшняга часу. А можа Чарапаха Біса? А вось белахвосты лаўровы Галуб дакладна ёсць, як і Спінарогі, і гіганцкія Яшчаркі ды вушастыя Кажаны.
— Маніш зноў?
— Ды не! Ведаю, што слёзы ў Чарапах гэта не праяўленне эмоцый як у людзей, а звычайнае выдзяленне соляў з арганізма, якую атрымліваюць яны з марской ежай.
— І ўсяго толькі? Я ж спадзяваўся, што гэта штосьці больш цікавае і загадкавае.
— У прыродзе, дружа, усё настолькі проста, наколькі і складана, і загадкава, але і збалансавана.
Свята, калі ў летніку цыркач
Павінен вам сказаць, што нашыя героі вызначаліся сваім цвёрдым словам. Забавы-забавамі, але ж не забываліся яны і на свае абяцанкі. Ягорка з Грышкам успомнілі, што раней выказваліся да маланятак у летніку наведацца. Слова – закон.
Дзяцей там было поўным-поўна. У лесе, на беразе ракі Віліі, летнік знаходзіўся. Месца цудоўнейшае! Як толькі ўзыходзіла сонейка, летнік заліваўся іскрыстымі і зіхатлівымі промнямі. І ўсё радавалася, зіхацела-пералівалася, быццам хто сыпаў і сыпаў з неба рознакаляровыя бліскучыя канфеці. Праменьчыкі, што адбіваліся ад вокнаў будынкаў разносіліся тысячамі копій і клаліся на дрэвы, слізгалі па вадзе, забаўляліся на тварах мітуслівых дзяцей.
Мураша тут ведалі ўсе. Як толькі ён пераступіў парог летніка, аўдыторыя зашумела-загула: “Мураш Грышка! Мураш Грышка!” І Пчолка-выхавацелька гэта падцвердзіла, толькі дадала: “Вядомы артыст і ілюзіяніст”.
Уявіце сабе, як здзівіліся дзеці, калі пачулі, што Мураш яшчэ і ілюзіяніст.
Пачуліся гукі музыкі і Мураш распачаў выступленне. Першым нумарам была доўгая-доўгая белая стужка, якая выцягвалася артыстам з цыліндра свайго капелюша і якую гледачы правяралі на трываласць, а некаторыя цікавіліся і капелюшом.
Калі ж выскачыў з таго ж капелюша маленькі шэранькі трусік, малыя гладзілі яго, цягалі за вушы. Ён жа пазіраў на іх і ўсё прасіў, каб гладзілі пад брушкам.
Зала смяялася. Але і охала і ахала, калі ілюзіяніст назваў таго, хто замінае ўсяму летніку па начах адпачываць.
— І хто ж? – раздаваліся галасы самых цікаўных.
Ілюзіяніст выцягнуў са сваёй кішэні нейкае колца. І на яго паляцелі Камары. Тучай паляцелі. Тады Мураш усіх да аднаго пасадзіў у вялікую бочку і накрыў вечкам. “З гэтай хвіліны ў вашым летніку не будзе ніводнага назалякі!”
— Так ужо і ніводнага?
— Так. Ніводнага! Так і запішыце!
— Ура! У нас будзе спакой і цішыня! - засвяцілі сваімі ліхтарыкамі Святлячкі.
Калі зала сцішылася, Мураш-цыркач падышоў да Жука-рагача і выцягнуў з-за пазухі пухнаты чырвоны кашалёк. Жук збялеў як прасціна.
— Чый кашалёк? – спытаў артыст. – Па колеры відавочна, што жаночы.
— Я сёння яго знайшоў, - амаль шэптам адказаў і ажно затросся Жук. – У сталоўцы...
— Гэта мой кашалёк! – азвалася Муха-цакатуха – Заўчора з-пад падушкі знік. Дарэчы, там усе мае зберажэнні!
Жук-рагач яшчэ мабыць і хацеў штосьці сказаць у сваё апраўданне, але не змог, бо ў яго адняло мову. І ён пакінуў залу пад свіст і смех гледачоў.
А Мураш працягваў выступленне, раз-пораз звятаючыся да гаспадароў летніка:
— Дарэчы, мая інтуіцыя падказвае, што і вашыя абеды таксама псуе менавіта ён, Жук-рагач.
— Ах, нягоднік! Дык вось хто шкоды нам панарабіў! – казалі Пчолы-выхавацелькі.
Грышка размаўляў з публікай, і па-заліхвацку выконваў усё новыя нумары. “Раю вам камеры відэаназірання ўсталяваць, - казаў ён. – І будзеце бачыць усіх, хто вам замінае спакойна адпачываць і жыць.
Тым часам аўдыторыя здзіўлялася вялізнай пірамідзе, якая з’явілася з жалезных колцаў, і на якіх перакульваўся-балансаваў ды яшчэ і жангліраваў булавамі цыркач Грышка. Пры гэтым весела напяваў нейкую песеньку.
— Ай-яй-яй! Усё ён умее! Усё паспявае!– здзіўляліся адны.
— Брава, Мураш! Брава Грышка! – крычалі іншыя.
Але цыркач не расслабляўся і да свайго рамяства ставіўся вельмі сур’ёзна. І была ў летніку радасць! І было ў летніку свята!
Смяротны нумар
Ну, а цяпер настаў галоўны момант. Наш цыркач быў асабліва сканцэнтаваным, бо ўжо не напавяў вясёлую песеньку, а толькі глядзеў у неба, папраўляў свой фрак і раз-пораз кідаў пільны погляд у залу. Затым паклікаў Ягорку, штосьці прашаптаў яму на вушка.
— А зараз я пакажу вам смяртэльны нумар! – нарэшце аб’явіў.
— Ух ты! Гэта ж так страшана!
— Увага! Увага! – раздалося ў дынаміках. - Гэты паветраны трук Грышка выконвае ўпершыню.
Ён становіцца на тумбу, падскоквае і чапляецца за канат, які падымае яго як не да казачных зорак. Пераходзіць на гарызантальны канат між аблокамі, і без аніякіх страховак бяжыць па канаце, як па звычайнай лясной сцежцы. І раптам знікае ў сіняве. Праходзіць хвіліна, другая, трэцяя… Няма нашага цыркача. І раптам над летнікам зашумела-загуло. Але тут-жа сонейка яснае засвяціла, зарадавалася наваколле. Ажно прама на летнюю сцэну вялізны Коршак прызямляецца. І ў Мураша перакідваецца.
— А вось і я! – смяецца Грышка.
— Во дык дзіва! Во дык нумар! – вырачыўшы вочы охаюць гледачы. – Гэта ж немагчыма!
— Магчыма. І не вельмі складана, - спакойна і нават упэўнена адказаў маленькі зялёны Конік. – Трэба толькі моцна захацець. Настроіць сябе, як струну. Сабрацца…
— Малы, усё ў цябе проста. А каб гэта ўзяў і сам паспрабаваў, га?
— Іншым разам, - засмяяўся, выкараскаўшыся з гэтае гісторыі, Конік знік.
— Чулі, гэта мой будучы вучань! - патлумачыў цыркач Грышка. – Калі вернецца.
Зала рассмяялася.
Папярэднюю частку казкі вы можаце знайсці тут.
