Архив постов: Ліпеня 2021

Пра тое, як жыць з мукавісцыдозам, Аляксандра Шупілава распавяла карэспандэнту сайта «Слушна». А яшчэ – пра сапраўднае сяброўства, мары, пра чаканне донара і запаветную татуіроўку. Тэкст будзе доўгім, але яно таго вартае, паверце.

Мукавісцыдоз (кістозны фіброз) – сістэмнае спадчыннае захворванне, якое ўзнікла з-за мутацыі гена трансмембраннага рэгулятара мукавісцыдозу. Характарызуецца пашкоджаннем залозаў знешняй сакрэцыі, цяжкімі парушэннямі функцый органаў дыхання, стрававальнай сістэмы. Залозы вылучаюць вельмі вязкі сакрэт, які закаркоўвае пратокі падстраўнікавай залозы і бронхаў, дзе ўтвараюцца запоўненыя сліззю кісты. Развіваецца хранічны запаленчы працэс. Неабходна пажыццёвае лячэнне.

Школа

(Тут і далей мы пастараліся захаваць стылістыку нашай гераіні)

... У дзяцінстве я не адчувала сябе дзіцем, якое выдзяляецца сярод астатніх. Напэўна, таму, што мама ніколі не паказвала, што мая хвароба – гэта пэўная праблема, не засяроджвала на гэтым увагу. Я была звычайным дзіцем, расла ў асяроддзі звычайных дзяцей.

Садок не зусім добра памятаю, а пачатковая школа прайшла адносна гладка. Я добра сябе адчувала гадоў да 14, проста трэба было рабіць інгаляцыі, дрэнажны масаж, каб адыходзіла макрота, адкашлівацца двойчы на дзень, піць лекі. У школьную сталовую ішла з таблеткамі, заўсёды пры сабе быў ферментны прэпарат, каб папоўніць недахоп уласных ферментаў, без якіх ежа не ператравіцца нармальна. Але гэта пытанне звычкі.

Усе сябры ведалі пра маю хваробу. Мы часта пераязджалі, і калі я прыходзіла ў новую школу, дык адразу казала, што мне трэба піць лекі, што я магу кашляць, і гэта нармальна. Ніколі не сутыкалася з булінгам. Праўда, калі самаадчуванне пагоршылася і мяне пачалі перыядычна адпускаць з заняткаў, дык аднакласнікі не заўсёды верылі ў маю праўдзівасць.

У шостым класе перавялі на хатняе навучанне – гэта была магчымасць самастойна планаваць час, не марнуючы яго на зборы і дарогу ў школу. Адносна свабодны графік даў магчымасць больш займацца любімай справай (маляваннем), але, насуперак асцярогам, не расхалоджваў, а наадварот, дысцыплінаваў.

На хатнім навучанні я знаходзілася да дзявятага класа, і гэта былі чатыры гады быццам заняткаў з рэпетытарамі. Вельмі падцягнула вучобу, бо ведала, што ў любым выпадку правераць хатняе заданне, са мной заўсёды быў персанальны кантакт, і гэта здорава.

Я падстройвала хваробу пад сваё жыццё, а не наадварот

Я прымала як факт тое, што ў мяне крыху іншыя ўмовы захавання здароўя, чым у астатніх. Але не збіралася адмаўляцца ад захапленняў, сустрэчаў з сябрамі, наведванняў кавярняў – старалася паспяваць усё. Калі для кагосьці норма – раніцай пачысціць зубы, дык для мяне – яшчэ і некалькі інгаляцый. Я проста ўстану крыху раней, каб паспець гэта зрабіць. Калі трэба дадаткова пракашляцца, дык я зайду ў прыбіральню ў кавярні, але не паеду дзеля гэтага дадому.

Нашмат пазней я даведалася, што ёсць партатыўныя інгалятары (гэта моцна палегчыла б мне жыццё ў свой час!), але было ўжо не актуальна...

Вядома, неабходна мець упэўненасць у сабе. Бо не ўсе гатовыя пры людзях кашляць, прымаць таблеткі. Я асабліва не шыфравалася, спакойна сустракалася з сяброўкамі, мы нават ладзілі начоўкі.

Некаторыя вырашаюць хаваць свой дыягназ, але я лічу гэта няправільным. Бо адназначна будуць пытанні да вельмі худой дзяўчынкі, якая цяжка дыхае, заўсёды кашляе і «закідваецца» цішком таблеткамі.

Прасцей растлумачыць першапачаткова, што ёсць захворванне, з-за якога я дыхаю часта, з-за якога ў мяне бываюць сінія пальцы і фіялетавыя вусны, бо мне проста не хапае кіслароду, і я не магу хутка ісці... Гэта ўвогуле быў мой звычайны стан: слабасць, стомленасць з-за пастаяннай гіпаксіі.

Як правіла, дзеці, якія хварэюць на мукавісцыдоз, маюць схільнасць да худзізны, бо ў арганізме не выпрацоўваюцца стрававальныя ферменты. Свой унёсак робяць і інфекцыі, якія часта пашкоджваюць лёгкія. Я пры росце 167 см важыла 40-45 кг.

Нармальныя людзі ставяцца да гэтага з павагай. А калі не, дык навошта мне такія людзі ў асяроддзі?! Як правіла, падчас прагулкі ўсе падладжваліся пад мяне, запавольвалі крок. Калі прыходзілі госці, яны бачылі мае тоны таблетак, інгалятары і г.д., я нічога не хавала. Мне трэба зрабіць інгаляцыю – сяброўкі пазаліпаюць у тэлефоне ў гэты час. Тое ж тычылася і рамантычных адносінаў, якія пачаліся гадоў з шаснаццаці. Я адразу, літаральна на першай-другой сустрэчы, казала, што хварэю. Мне здавалася, гэта сумленна: чалавек павінен быць дасведчаным, гатовым прымаць мой лад жыцця.

Працэдуры

Да другога курса каледжа я пачала адчуваць, што маю патрэбу ў інгаляцыях. Прыйшло разуменне, што калі я гэтага не зраблю, дык наступствы не прымусяць сябе чакаць. І ў бальніцы апынуся значна раней, чым прызначана планава.

Неабходныя былі тры-чатыры інгаляцыі раніцай, тры-чатыры ўвечары. Спачатку з берадуалам, каб зняць бронхаспазм, палегчыць дыханне, потым – з гіпертанічным растворам, які разрэджваў і ўзнімаў макроту. Гэтыя інгаляцыі даваліся цяжэй за ўсё, бо ў саставе раствору 7-8% солі, з-за чаго моцна дзярэ ў горле.

Толькі пачынаеш дыхаць гэтай парай, як робіцца цяжка, прарываецца кашаль. Менавіта з-за частага кашлю і солі ўсе людзі з мукавісцыдозам атрымліваюць «у нагрузку» асiплы голас.

Потым трэба зрабіць дыхальную гімнастыку, каб дапамагчы сабе адкашляць макроту. Пракашлівалася звычайна ў прыбіральні, але выкарыстоўвала стэрыльныя слоічкі. Гігіена адыгрывае важную ролю: інгалятары трэба старанна мыць і апрацоўваць дэзрастворамі альбо абеззаражваць парай, каб не занесці новую інфекцыю.

Трэцяя інгаляцыя – з антыбіётыкам. Ва ўсіх розныя бактэрыі жывуць у лёгкіх – у мяне, да прыкладу, гадоў з дванаццаці была сінегнойная палачка, некалькі відаў. Але з часам яна набывае ўстойлівасць да антыбіётыкаў, і варыянтаў лячэння становіцца ўсё меней...

На ўсе працэдуры ішло гадзіны паўтары раніцай і столькі ж увечары. Старалася сумяшчаць прыемнае з карысным: пакуль дыхаю, раблю хатняе заданне альбо малюю. Часам спрабавала раніцай даспаць седзячы – падчас інгаляцыі.

Калі перастала хапаць двух адкашліванняў у дзень, давялося рабіць дадаткова, даходзіла да чатырох-пяці разоў на дзень. Гэта вымотвала. Ад доўгага кашлю і напружання стамляліся вочы, часам лопаліся сасуды...

Перыядычна трэба было ляжаць у бальніцы. Спачатку двойчы на год, а калі зрабілася старэйшай – чатыры разы на год. Гэта былі бясконцыя кропельніцы (неяк падлічыла, што за дзень у мяне маглі ўліць да 1,5 літра розных раствораў). Потым абследаванні, спіраметрыя (глядзелі, колькі працэнтаў лёгкіх яшчэ ў працоўным стане). Калі інтаксікацыя зніжалася, падала хуткасць асядання эрытрацытаў, лейкацыты прыходзілі ў норму, павышалася канцэнтрацыя кіслароду ў крыві, і я пачынала лепей дыхаць – выпісвалі. Але штораз вынік «перазагрузкі» рабіўся ўсё меней адчувальным.

Шпіталізацыя доўжылася каля трох тыдняў. Я сумавала, і мне не хапала магчымасці паныць, паскардзіцца і атрымаць суцяшэнне ад мамы. Калі жылі ў Бабруйску, ляжала ў Магілёўскай абласной бальніцы, і мы апыналіся ў розных гарадах.

Я тэлефанавала і плакала, скардзілася, што цяжка, стамілася, кропельніцы і катэтары надакучылі... Але мама не сюсюкалася, а вучыла мяне самастойна спраўляцца з эмоцыямі, браць іх пад кантроль. І ў гэтыя моманты я была на яе пакрыўджаная: так хацелася пабыць асаблівай, бо я ж хварэю, пашкадуйце мяне!

Але гэта былі асобныя моманты. У цэлым жа я не зацыклівалася на сваёй хваробе. А гадоў з 17 самаадчуванне пачало прыкметна пагаршацца...

Каледж

Пасля дзявятага класа паступіла ў лінгвістычны каледж на перакладчыка, гэта была сур'ёзная перамога над сабой. Пасля хатняга навучання прыстасоўвацца да шасцідзёнкі аказалася няпроста. Кожную раніцу ўставала прыкладна ў 5:30, каб да сямі гадзін зрабіць усе свае працэдуры і сабрацца, а да васьмі быць у каледжы.

Яшчэ адна праблема, якую давялося вырашаць, – профільная замежная мова. Раней увесь час вывучала французскую, але ў дзявятым класе перайшла ў новую школу і пачала вучыць англійскую. Наняла сваю настаўніцу ў якасці рэпетытара, і яна пачала даваць мне дадатковыя ўрокі, вучыла амаль з нуля. У выніку за год на хатнім навучанні асвоіла англійскую так, што змагла паступіць у каледж!

Вядома, экспрэс-навучанне недасканалае. Я ўсё роўна ведала меней за астатніх, нават не мела паняцця, што такое транскрыпцыя! Але шыфравалася, і ніхто асабліва не зразумеў, што я гэтай мовы амаль не ведаю... Паступова з дапамогай сяброў сітуацыя выправілася.

Гэта была гонка: паспець усё па вучобе і паспець яшчэ ў бальніцы паляжаць, графік шалёны.

У каледжы, дарэчы, сутыкнулася з некаторым непаразуменнем з боку выкладчыкаў. Я шмат пачала прапускаць з-за таго, што часта трапляла ў бальніцу. Асабіста падыходзіла да педагогаў, тлумачыла. Часам пасля размовы стаўленне змянялася ў корані, гэта было прыемна. Часам не.

З адным выкладчыкам так і не знайшла агульнай мовы. У бальніцы вучыцца цяжка: трэба ляжаць пад бясконцымі кропельніцамі, моцная слабасць. Вяртаюся – за мной абавязак у восем тэмаў, а група ідзе далей. Я не паспявала ўсё дарабляць. Аднойчы разгарнула журнал, а мне двойкі, тройкі, чацвёркі паставілі ў гэтыя клеткі! Хаця я тлумачыла, але мяне не пачулі. І хаця я разумела, што адзнака не галоўнае і праблема не ўва мне, усё роўна было крыўдна...

Экзамены пасля другога курса здавала з апошніх сіл, а на наступны дзень пакаціла ў бальніцу. Там я зразумела, што больш так не вытрымаю, і напісала заяву на акадэмічны адпачынак.

Фота Таццяны Сталяровай, з адкрытых інтэрнэт-крыніц і забяспечаныя гераіняй публікацыі

І няхай сабе выбар дня амаль ні з чым не звязаны (хаця, у пэўнай ступені… Але пра гэта – крыху пазней)… І няхай сабе сёння, як верылі нашыя продкі ў пэўныя дні, дзень не такі і неба не раскрываецца… Усё ж Сусвет павінен нас пачуць! Калі столькі людзей будуць фармуляваць свае жаданні і адсылаць іх яму…

І нават самыя зацятыя скептыкі не-не ды падумаюць: «А раптам спраўдзіцца?!» І, нікому не кажучы, нават самім сабе не прызнаючыся, паспрабуюць штосьці загадаць. У надзеі… Бо надзея ж – памятаеце?! – ідзе побач з верай. І любоўю. Магчыма, на падсвядомым узроўні.

Словам, хочаце-не хочаце, верыце-не верыце, а паспрабаваць варта. Альбо карыстаючыся ўласным рытуалам, які ўжо склаўся, альбо прыслухоўваючыся да парадаў з сеціва… У якасці эксперыменту, гульні, нават сарамліва пасміхаючыся з саміх сябе… Загадваем!

А ўвогуле, ці часта ў вас спраўджвалася загаданае? Ці верыце вы ў тое, што такое можа адбывацца ў прынцыпе ў рэальным жыцці? У сэнсе – не «з’явіся ў мяне шуба, катэдж, крутая машына» і не «няхай я апынуся заўтра ў Грэцыі на ПМЖ»… Жаданні нематэрыяльныя, але вельмі-вельмі патрэбныя…

Каб паправіўся блізкі чалавек, каб родныя жылі доўга-доўга, каб абміналі дом хваробы… Чаму ўсё менавіта такога кшталту? А пра што яшчэ думаецца найперш у перыяд пандэміі каранавіруса?!

Так, думаць трэба і пра іншае. Але здароўе, само чалавечае жыццё – вось найбольшыя каштоўнасці. А без іх не трэба ні шуба, ні машына, ні Грэцыя…

Але не будзем пра сумнае! Яго і так стае апошнім часам у нашым жыцці. Давайце – аб прыемным. Дзень-то які добры, пазітыўны…

А што ж наконт яго кажуць у сеціве? Рытуалы могуць быць самымі рознымі: пішам на паперцы жаданне і спальваем, кідаем манетку ў фантан і загадваем (эх, фантан Трэві ў Рыме! Ты ўсё яшчэ не спраўдзіў маё жаданне – вярнуцца да цябе)… Запальваем свечку, глядзім на полымя, задумваем жаданне і свечку задзімаем…

Галоўнае – жаданне трэба сфармуляваць дакладна і максімальна канкрэтна. Задумваць яго выкананне на канкрэтны перыяд (толькі не на заўтра, зразумела! 🙂 Сусвету таксама трэба час, каб пачуць, асэнсаваць і адгукнуцца).

Не варта ўжываць у яго фармулёўцы «не». Зрэшты, як не варта камусьці казаць: «Не забудзься зрабіць… тое і тое…». Вось гэтае «не» сапраўды зводзіць усё да нуля. Кажуць… Ды так і атрымліваецца!

А вось далей трэба выбіраць… лінію паводзінаў. Адны раяць загадаць жаданне і адпусціць яго, не прыгадваючы больш. А іншыя – што трэба пастаянна візуалізаваць жаданне, уяўляючы яго выкананне ва ўсіх падрабязнасцях.  І нават уяўляць, што яно ўжо… спраўдзілася. Выбірайце, што каму бліжэй.

Апрача пэўнага жартоўнага складніка, у гэтым дні прасочвацца і даволі сур’ёзнае дзейства. Найчасцей жаданне – гэта мара. Маленькая альбо вялікая, прыступка да значнага альбо мара ўсяго жыцця. Якая яна? Варта задумацца ў Дзень загадвання жаданняў…

Кажуць, што менавіта 28 ліпеня мае магутную энергетыку і забяспечвае сувязь з Сусветам. А так гэта ці не… І ці сапраўды думкі сёння матэрыяльныя… Давайце праверым!

Вашае жаданне павінна быць важным і не дробязным. Так што думаем над тым, каму чаго хочацца. І дзейнічаем!

Усе мы ў глыбіні душы крыху дзеці. З наіўнай верай у цуды… І хаця апошнім часам усё часцей і гучней кажуць пра тое, што іх не варта чакаць, а трэба ствараць самім… Усё ж няхай у жыцці будзе месца і цуду, так бы мовіць, нерукатворнаму. Згодныя?! Тады загадваем самае таемнае жаданне!

Да гэтага часу перад вачыма жоўтая радыёла з магчымасцю прайграваць грампласцінкі. І тыя ж самыя невялічкія кружэлкі, у тым ліку і з песнямі Высоцкага, пад якія мы разыгрывалі з братам цэлыя тэатралізаваныя прадстаўленні.

Збіраючыся напісаць гэты матэрыял, задумалася: а ці былі тыя кружэлкі ў нас яшчэ пры жыцці Высоцкага? Альбо з’явіліся пазней? Прыгадваючы той перыяд, мне падаецца, што мела я меней за 10 гадоў.

І – сапраўды так! Паводле інфармацыі з Вікіпедыі, пры жыцці Уладзіміра Высоцкага было выпушчана 7 міньёнаў. На секунду завісаю над незнаёмым словам (а вы яго чулі і ведаеце, што азначае?!). Але тлумачэнне знаходзіцца тут жа: «Міньён – грампласцінка, на кожным баку якой змяшчалася толькі 2-4 кампазіцыі, агульнай даўжынёй гучання 15-20 хвілін».

Чытаю спіс таго, што было змешчана на іх, і адразу выдзяляю 2, якія меліся ў нас дакладна! Гэта «Песні Уладзіміра Высоцкага», выпушчаныя ў 1972-м. Мне яшчэ толькі споўніўся год…

На адной з іх былі песні «Ён не вярнуўся з бою», «Песня пра новы час», «Брацкія магілы», «Песня пра зямлю», на другой – «Мы круцім Зямлю», «Сыны сыходзяць у бой», «Буслы», «У цемры». Многія радкі ў мяне і да гэтага часу ў галаве… Менавіта з дзяцінства…

Я таксама вырасла на песнях Уладзіміра Высоцкага, хаця яго самога ўжо і не было. Вельмі шмат з іх ведала на памяць. Памятаюцца яны і зараз. І па-ранейшаму любімыя.

Як любімыя і песні Андрэя Макарэвіча і яго легендарнай «Машыны часу» (таксама дзякуючы брату). І пранізлівыя песні Ігара Талькова, чыя драматычная смерць мне нават прыснілася літаральна на другія суткі пасля таго, як гэта адбылося…

Моц слова, моц музыкі, адзінства слоў, мелодыі і выканання… І недахоп тых самых слоў, каб апісаць усе пачуцці, якія выклікаюць песні Уладзіміра Высоцкага. Калі ў мяне пытаюцца пра любімую, не магу назваць якуюсьці адну. Бо ў розныя перыяды жыцця яны – розныя. У той жа час не магу сказаць, што якіясьці я не люблю ці не прымаю…

Ужо ў 2000-х гадах адна няштатная аўтарка газеты, дзе я тады працавала журналістам, падаравала мне кнігу з вершамі Уладзіміра Высоцкага. З песнямі, вядома ж, але ж там толькі словы… І варта пачаць чытаць які, як у галаве аўтаматычна ўзнікае мелодыя і чуецца хрыплаваты голас. Адзіны і непаўторны.

Ён толькі такім і можа быць. Таму асабіста я не люблю, калі выконваюць песні «пад Высоцкага». Старацца гэтак жа хрыпець яшчэ не забяспечвае поспех у выкананні. Трэба мець тое ўспрыманне свету, той нерв і надрыў… Інакш гэта будзе толькі спроба пераймання.

Куды больш сумленна выконваць песні сваім голасам, у сваёй манеры. Тут і іншае прачытанне, і іншае гучанне… Мне здаецца, сам Уладзімір Сямёнавіч быў бы не супраць такога…

Я вырасла не толькі на песнях Высоцкага, але і на яго ролях у кіно. «Месца сустрэчы змяніць нельга»… Гэта самая лепшая класіка з усіх класік, даруйце мне маю таўталогію. Але па-іншаму сказаць не магу. Для мяне гэта сапраўды вяршыня тагачаснага савецкага кіно.

Праўда, з вышыні пражытых гадоў зараз, на жаль, не атрымліваецца пераглядаць фільмы свайго дзяцінства і юнацтва з патрэбным настроем. Вельмі шкада. Калісьці спрабавала – «Сямнаццаць імгненняў вясны», «Угрум-рака»… Але яны чамусьці выклікаюць толькі смех. Не ведаю прычыны.

Праўда, над «Месцам сустрэчы» яшчэ не эксперыментавала. Пабойваюся, што здарыцца тое ж. А фільм так глыбока ў сэрцы… І многія яго сцэны з Высоцкім да гэтага часу перад вачыма… Магчыма, і паспрабую.

Затое з вялікім задавальненнем магу перагледжваць «Сказ пра тое, як цар Пётр арапа жаніў». Бог ты мой, які там Высоцкі! Які добры, галантны, мяккі, усмешлівы… І як жа мне шкада, што я не бачыла яго ўжывую ў тэатры…

Калі ў 1988-м мы, тагачасныя навучэнцы Магілёўскага педвучылішча, як лепшая група былі прэміраваныя паездкай па палове Залатога кола Расіі, дык дзень правялі ў Маскве. Маёй мэтай былі не крамы! Хаця і туды патрапілі… У прадуктовых – каб пабачыць… каўбасу беларускай вытворчасці. І чаргі не было. Хтосьці ўхітрыўся затарыцца вялізнымі каробкамі пральнага парашку. А мне трэба было – на Ваганькава…

Набраўшы групу аднадумцаў, я паспела патрапіць туды да адыходу нашай электрычкі на Яраслаўль. Ніякага табе інтэрнэту, ніякіх яндэкс ці гугл картаў! Але ў хітраспляценнях маскоўскага метро я чамусьці разбіралася настолькі лёгка, што аднакурснікі ледзьве за мной паспявалі.

… І вось мы ля магілы Уладзіміра Высоцкага. Раблю кадры сваім фотаапаратам. Затым яны праявяцца на чорна-белай плёнцы і будуць мною надрукаваныя ва ўласным ванным пакоі, ператвораным у фоталабараторыю (і гэтае захапленне – дзякуючы старэйшаму брату і падтрымцы нашых бацькоў).

Восем гадоў прайшло пасля смерці Уладзіміра Сямёнавіча на той час, але магіла ўсё гэтак жа патанала ў жывых кветках. Уразіла, і вельмі.

Наступная мэта – адшукаць магілу Сяргея Ясеніна, каб зрабіць фотаздымкі для маёй мамы, настаўніцы рускай мовы і літаратуры. Таксама атрымалася. І было такое ўражанне, быццам хтосьці нябачны мяне проста вадзіў за руку па Ваганькава, паказваючы месцы пахавання людзей, дарагіх сэрцу.

Мы нават прайшлі ля магілы Андрэя Міронава, якога на той час не стала ўсяго год таму. І… пабачылі там яго маці. І перад праявамі гора я нават не асмелілася шчоўкнуць фотаапаратам…

Сёння 41 год з таго журботнага дня, як Уладзіміра Высоцкага не стала… І ўсё ж ён – жыве… У сваіх песнях, ролях у кіно, у нашай памяці. Ён – Легенда, Талент, Моц, Эпоха… Мы памятаем Вас, Уладзімір Сямёнавіч...

Вось ужо 11 гадоў Васіль заўзята вандруе на ровары па цікавых мясцінах Беларусі і замежжа. Падарожжы бываюць кароткімі і працяглымі, але абавязкова – вельмі захапляльнымі і пазнавальнымі.

Падчас сёлетняга, па паўночным захадзе Беларусі, велавандроўнік пабачыў столькі, што вырашыў падзяліцца з намі па-мастацку зробленымі відэаролікамі, паказваючы кожны свой велатурыстычны дзень. І як жа хочацца пасля іх прагляду пабываць ва ўсіх тых мясіцнах, назвы многіх з якіх я нават і не чула!

І яшчэ больш хочацца, распрацаваўшы ўласны маршрут, махнуць на ім, таксама на ровары, ні пра што не думаючы!

І ўсё ж… Усё ж варта напачатку прыслухацца да спрактыкаванага чалавека з такім досведам. Які ровар лепей набыць? Што ўзяць з сабою? Як і дзе папаўняць запасы ежы і вады? А калі ровар зламаецца? А ў намёт кабан забрыдзе? І шмат-шмат іншых пытанняў, якія я задала Васілю Літвіну падчас нашай двухгадзіннай гутаркі.

І сёння мы распачынаем серыю публікацый «Велавандроўкі з Васілём Літвіным» з карыснымі лайфхакамі ад яго. Сачыце за публікацыямі, вандруйце разам з намі, праглядаючы відэаролікі і… Натхняйцеся на ўласныя падарожжы, шаноўныя сябры!

Васіль, прыгадваючы легендарную «Машыну часу»… Вы памятаеце, як усё пачыналася?! Калі адбылася ваша першая велавандроўка?

На ровары я вандрую з 2010-га года. Менавіта тады я набыў сучасны ровар, на якім можна падарожнічаць. Першыя велавандроўкі былі невялікімі – па Мінскай вобласці з сябрамі. І ў тым жа 2010-м я накіраваўся ў вялікі велапаход па Крыме, тады яшчэ ўкраінскім.

Яго арганізоўвалі для вялікай групы ўкраінскіх турыстаў. Я спісаўся з імі, і мы паехалі з кіраўніком. А на наступны год я паехаў па Крыме ўжо самастойна, у кампаніі з адным чалавекам. Сам планаваў маршрут, усё арганізоўваў. І вось ужо 11 гадоў катаюся (усміхаецца). Па розных краінах і па Беларусі.

А ў вас была ўжо да таго часу пэўная фізічная, веласіпедная падрыхтоўка?

Па шчырасці, я – чалавек, можна сказаць, неспартыўны. Але паколькі 11 гадоў катаюся, падрыхтоўка пэўная, вядома ж, ёсць.

А на самым пачатку?

На самым пачатку максімумам было – з’ездзіць у вёску Іванічы за 6 км ад Чэрвеня, на рэчку. І ўсё! (смяецца) Дарэчы, лічу, што ніякай асаблівай падрыхтоўкі не трэба, каб праязджаць па 50 км у дзень. З прыпынкамі, у сваё задавальненне.

ЛАЙФХАК АД ВАСІЛЯ ЛІТВІНА

Велавандроўкі – не для веларэкордаў. Яны павінны прыносіць максімум задавальнення менавіта ад нетаропкасці. Таму, плануючы маршрут, не варта закладваць вельмі вялікую адлегласць на кожны дзень і набіраць максімальную хуткасць нават пры ідэальным асфальце.

Круціце педалі, не спяшаючыся, стараючыся разгледзець максімум з таго, што трапляецца на шляху. Не лянуйцеся спыняцца, каб зрабіць фота чагосьці цікавага альбо зняць відэа.

Калі мы едзем у паход з намётам, з начоўкай і пры гэтым знаходзімся ў адпачынку, спяшацца не варта. Стаміліся – знайшлі прыгожае месца і спыніліся. Калі ёсць рэчка, возера, вадаём – цудоўна! Там можна пакупацца і заначаваць.

А ці памятаецца вам, колькі падчас першай велавандроўкі па Крыме накруцілі км? За колькі дзён?

Та-а-а-а-а-к… Гэта былі 10 дзён, па 70 км… Каля 700 км па паўночным беразе Крыма. Хачу зазначыць, што ў той велавандроўцы былі даволі падрыхтаваныя таварышы. Таму было крыху аванцюрна з майго боку адразу ж, без трэніроўкі, ехаць разам з імі, бо да гэтага ў вялікія паходы не ездзіў. І тут запісаўся да вопытных турыстаў.

Але яны мяне зразумелі, ставіліся вельмі добразычліва. Усё прайшло ўдала, мне спадабалася.

Васіль, а ці памятаюцца вам вашыя дзіцячыя ровары? Цікавасць да велавандровак, мабыць, з іх пачыналася…

Калі я наведваў дзіцячы садок, у мяне быў трохколавы «лісапед». Катацца ж на ім нескладана – сеў і паехаў. Жыў я тады з бацькамі ў горадзе Наваполацку.

У нас меўся гараж – за км ці два ад горада. І аднойчы бацька пайшоў туды. А я катаўся-катаўся па двары ды вырашыў: а паеду да яго ў гараж! І на трохколавым роварчыку (смяецца) паехаў па горадзе. Добра памятаецца, як бацькі мяне шукалі, як знайшлі і добра мне «ўламілі»…

Але, я так разумею, гэта не адбіла ў вас ахвоту катацца?! І ў свой час вы пераселі на дарослы ровар?!

Памятаю, як навучыўся катацца на дарослым. Да гэтага мяне вучылі бацькі, сваякі… Як тады гэта рабілі? Пасадзяць дзіця на вялікі веласіпед тыпу «Школьнік» ці « Арляня»… Трымаюць за руль альбо сядло. Адпускаюць – я падаю…

А потым неяк я са сваім стрыечным братам пайшоў на вялізны луг, добра роўны. Ён катаўся на ровары, а я назіраў. Тады брат кажа: «Паспрабуй пракаціцца…»

Я сеў на той ровар. Хістаюся, руль туды-сюды… А луг жа вялікі. Хочаш – управа едзь, хочаш – улева… І не падаеш! І так за адзін раз я сам і навучыўся катацца…

Пасля гэтага ў мяне заўсёды быў ровар – гарадскі, звычайны. На ім я катаўся па горадзе, ездзіў на працу – і ў Наваполацку, і ўжо ў Чэрвені. Гэта быў звычайны веласіпед, і на ім я нікуды далёка не ездзіў.

Атрымліваецца – з роварам па жыцці?!

Так!

І зноўку вяртаемся да вашай першай вялікай велавандроўкі. Як збіраліся? Што бралі з сабой? Чаго не хапіла, што аказалася лішнім?

Ужо тады быў шырока распаўсюджаны інтэрнэт. Усё можна было пачытаць. Намёту (палаткі) тады свайго я не меў. Але паколькі ехаў з групай… Звычайна намёт бярэцца на 2-3 чалавекі. Што мне трэба было абавязкова набыць? Спальны мяшок і дыванок. Кіраўнік велапаходу напісаў, хто якія прадукты бярэ: «Ты – 2-3 бляшанкі тушонкі, – ты – кілаграм такіх і такіх крупаў…»

Першы раз я ўзяў вельмі шмат лішняй вопраткі: 2 курткі, пару швэдараў… А ехаў жа ў Крым, дзе цёпла…

ЛАЙФХАК АД ВАСІЛЯ ЛІТВІНА

Калі збіраецеся ў велавандроўку з групай, звычайна асноўныя рэчы для агульнага, так бы мовіць, карыстання размяркоўвае кіраўнік групы. Пры індывідуальнай базавым спісам лепей загадзя пацікавіцца ў інтэрнэце. А таксама варта ўявіць сабе вандроўку і прадумаць, ці ўсё з таго спісу вам спатрэбіцца. Вось спальнік і дыванок – абавязкова!

А калі едзеце на ровары, дзе знаходзяцца рэчы? У заплечніку?

Не-не! Як я раней ездзіў? Браў з сабой спецыяльны велазаплечнік, які называецца «велаштаны». Ён змяшчаецца на багажнік і звісае з яго злева і справа. У «штаніны» ты ўсё і складаеш. Гэта класічны мяшок для рэчаў, які выкарыстоўваецца ў складаных велапаходах.

А калі зараз ездзіў па Беларусі і летась па Турцыі… Ёсць такая модная тэма ў велатурызме, называецца «байкпакінг» (англ. «bikepacking»). Гэта такая ідэя ці канцэпцыя, якая прадугледжвае выкарыстанне некалькіх невялікіх сумак для раўнамернага размяшчэння грузу на ровары.

І ўвогуле, варта браць з сабой як мага меней рэчаў. Бо ў мяне няма тых вялізных «штаноў». І багажніка самога няма. Ёсць невялікая сумка пад раму і невялікая сумка пад сядло. Гэта спецыяльныя сумкі, якія прадаюцца. Людзі з Магілёва шыюць іх пад заказ – па памеры веласіпеднай рамы.

ЛАЙФХАК АД ВАСІЛЯ ЛІТВІНА

Калі вы ўжо вопытны, дасведчаны велатурыст і дакладна ведаеце, што вам спатрэбіцца ў паходзе, а што – не, тады варта скарыстацца байкпакінгам. У іншым выпадку лепей усё ж набыць для пачатку «велаштаны».

У апошні паход я ўзяў з сабой усяго 10 кг рэчаў – з вопраткай, прадуктамі, тэхнікай…

Гэта на колькі дзён?!

12 поўных. Улічваючы, што прадукты па дарозе можна дакупаць. І ўсё так кампактна размясцілася…

З вышыні пражытых… 11 гадоў велапаходаў – што самае асноўнае? Што варта ўзяць з сабой, без чаго не абыдзешся зусім?

Ведаеце, бываюць такія велапаходы… Вось як летась, калі я быў у Турцыі. Калі едзеш ад гатэля да гатэля, галоўнае – узяць з сабой банкаўскую картку (смяецца). Ці наяўнасць – як хто прывык. А па Беларусі… Як мінімум, спатрэбіцца намёт, дыванок-«пенка», спальны мяшок, вопратка для халоднага надвор’я, куртка ад дажджу… Абавязкова – сродак ад камароў! Камары падчас маёй апошняй велавандроўкі мяне проста з’елі…

Абавязкова – аптэчку для сябе і рэмкамплект для ровара. Каб сабраць аптэчку, трэба мець пэўныя веды і ўсё той жа досвед велатурыста.

ЛАЙФХАК АД ВАСІЛЯ ЛІТВІНА

Калі вы – пачынаючы велавандроўнік, спіс для запаўнення аптэчкі лепей знайсці ў сеціве і прыпадабніць да сябе.

І вось тут – першае відэа ад Васіля Літвіна на яго ютуб-канале «Два каты і веласіпед» – як сабраць індывідуальную аптэчку.

І асобна, вы сказалі, «аптэчка» для ровара?!

Так! І рэмнабор для ровара. Там – запасныя камеры, заплаткі, клей… Залежыць ад таго, наколькі ты тэхнічна падкаваны ў рамонце свайго ровара. Калі ты – навічок, дык давядзецца, як што, альбо камусьці тэлефанаваць: «Забярыце мяне адсюль!»… Альбо выбіраць такі маршрут, дзе побач праходзіць электрычка… Альбо разлічваць на вялікія гарады, дзе можна знайсці майстэрню.

А калі ты ўжо больш-менш прафесіянал… Тады бярэш шмат запчастак, якія могуць спатрэбіцца. Там і ланцуг, і пакрышка… Парада тая ж: глядзець спіс у сеціве.

За гэтыя 11 гадоў што-небудзь спатрэбілася – вам ці ровару?!

Канешне! Сур’ёзных траўмаў у мяне не было (цьфу-цьфу-цьфу!) – такіх, каб у «хуткую» звяртацца, хаця падзенні здараліся. А банальныя пацёртасці, парэзы, удары… Прастыў я аднойчы – у велапаходзе па Расіі. Ну, палячыўся…

Гарэлкай з перцам?!

Не-не! (смяемся)

Дарэчы, а як са спіртным у велавандроўках?!

Калі адзін – вядома ж, не. Ніякага спіртнога! Бо трэба мець цвярозы розум і поўны кантроль. А калі з кампаніяй… Вось былі ў Крыме. Ну як жа не пакаштаваць крымскага віна?! Калі я ездзіў у велапаход у Партугалію, трэба было і мадэры, і парто пакаштаваць (смяецца). А там звычайна начуеш у гатэлі, так што трохі – можна.

А куды ж падзецца ровару пры начоўцы ў гатэлі? Як з ім можна падарожнічаць у транспарце – па Беларусі і ў замежжы? І дзе паспеў пабываць велападарожнік Васіль Літвін? Пра ўсё гэта і не толькі – наступным разам. Сачыце за нашымі публікацыямі і… Задавайце Васілю пытанні ў нашых групах у сацсетках!

Фота – з архіва Васіля Літвіна.

Я была вельмі здзіўленая, калі даведалася, што менавіта ванільнае марожанае вынайшлі… яшчэ ў 1649 годзе! Зразумела ж, у Францыі. І зразумела, мужчына! 🙂 Кулінар Жэрар Цірсен (Тырсен?!). Па шчырасці, не ведаю, як правільна будзе гучаць… Кажуць, што менавіта яно было больш падобнае да сучаснага. І што лічылася і лічыцца самым папулярным ва ўсім свеце.

А так само марозіва, як сцвярджаюць даследчыкі, налічвае каля 4 000 гадоў! Уражвае, праўда?!

А вы ведаеце, што падчас спёкі кожныя тры секунды дзесьці прадаецца порцыя марожанага?! Прычым не абавязкова ванільнага. А за год, напрыклад, амерыканец з’ядае яго 20 кілаграмаў. Хм… Вось не падлічвала. А я больш ці менш?! 🙂 А вы?!

І яшчэ цікава, што быццам бы больш за ўсіх любяць марозіва дзеці да 12 гадоў і дарослыя пасля 45 гадоў. Я якраз трапляю ў другую катэгорыю. Але, па праўдзе, марожанае люблю ўсё жыццё…

І зараз перад вачыма кіёск з марозівам, які колісь стаяў акурат насупраць школы, дзе я вучылася, праз дарогу ад яе. Там гандлявала добрая і ўважлівая да дзяцей цётка Зіна. І як мы на перапынках, вядома ж, бегалі па салодкі ласунак. Тады, здаецца, і выбару асабліва не было. І таму яшчэ больш яго хацелася.

А хто памятае кардонныя ёмістасці (па форме шклянкі) і драўляныя палачкі да іх? Марожанае каштавала, калі не блытаю, на той час 11 ці 13 капеек і было сметанковага смаку. Але больш падабаліся, вядома ж, ядомыя вафельныя ёмістасці. І зараз у мяне гэта самае любімае марозіва! Хаця па смаку, вядома ж, не параўнаць.

І яшчэ памятаецца цікавы момант з дзяцінства. Як я, мабыць, да 10-гадовага ўзросту чамусьці не магла з’есці порцыю марожанага цалкам. Любога. І ў кардоннай ёмістасці, і ў вафельнай… І нават такое заваблівае, на палачцы, не шкаладнае, а экзатычнае на той час лімоннае – жоўтае!

Вачыма з’есці магла, а даходжу да сярэдзіны – і хоць плач! Затое калі змагла першы раз, падумала: «Дык вось што значыць быць дарослай – з’ядаць порцыю марожанага цалкам!» 🙂 Цяпер самой смешна…

Але вяртаемся да марожнага ванільнага, якое сёння святкуе, а мы – разам з ім! Ці жартам, ці ўсур’ёз сцвярджаецца, што яго аматары – гэта вясёлыя людзі, выдумшчыкі і штукары, аптымісты, якія ўмеюць радавацца жыццю. А ўвогуле, аматары ванілі вельмі мэтанкіраваныя і амбіцыйныя. У асабістым жыцці шукаюць стабільнасць і бяспеку. Але – празмерна імпульсіўныя.

Што тычыцца ванільнага паху… Вядома ж, у розных прадуктах і не толькі ён і вельмі розніцца. Так бы мовіць, натуральны, для кандытарскіх вырабаў – прыемны. Я люблю дадаваць ванілін у бісквіты, тварожную запяканку…

А ёсць такі «хімічна»-ванільны пах, ад якога можа, прабачце, і званітаваць. Памятаю, гады з паўтара таму павесілі такія штукі ў нашых маршрутках. Не паверыце – першы раз ледзьве дадому даехала. Ды яшчэ і спыталася ў кіроўцы, навошта такую брыдоту закупілі і ці масава. Да маёй радасці, такое было не ва ўсіх маршрутках…

І таксама памятаю чужыя духі з «хімічнай» ваніллю. Той яшчэ трэш – знаходзіцца побач з іх уладальніцай-карыстальніцай.

А вось у ванільным марожаным такога заўважнага паху-смаку асабліва і не адчуваецца, праўда? Проста прыемна, калі вы – аматар.

Між іншым, пах ванілі лічыцца натуральным транквілізатарам. Ваніль садзейнічае выпрацоўцы ў нашым арганізме гармону радасці. А яшчэ яе водар выклікае апетыт і садзейнічае з’яўленню добрага настрою. Дапамагае пры трывозе і дэпрэсіі, знімае пачуццё стомленасці.

А вось чаго ніколі не хацелася асабіста мне, дык гэта прыгатаваць марожанае самастойна. Нават не ведаю, чаму. Зрэшты, гэтак жа, як і хатні маянэз. А ўсё астатняе – калі ласка, гатую з задавальненнем! І люблю новае!

Але калі хтосьці з вас, шаноўныя сябры, усё ж хоча прыгатаваць сваё марожанае, дык на нашым рускамоўным партале «Здаровыя людзі» ёсць цэлы матэрыял на гэтую тэму! І напрыканцы там якраз рэцэпт ванільнага марожанага! Так што поспехаў!

Ну, а мы, аматары крамнога, пакуль вы гатуеце, зручна ўладкоўваемся з ванільным марожаным на канапе і… ловім свой дзэн! Смачна есці! І ўласнаручна прыгатаванае – таксама! 🙂

Сляпень, як і яго «сябар» камар, з'яўляецца крывасмокам. І значыць, здольны ўкусіць.  Кусае нас выключна самка сляпнёў перад адкладаннем яек. У астатні час яна, як і самец, сілкуецца ежай, якая змяшчае вугляводы (нектар, сок і г.д.). Дзякуючы хабатку, усярэдзіне якога знаходзіцца лязо, «сляпніха» ўпіваецца ў цела сваёй ахвяры. Часцей за ўсё гэта жывёлы, аднак сляпні не грэбуюць і чалавечай крывёю, і нават крывёю памерлых істот. Апошняе можа прывесці да распаўсюджвання розных хваробаў.

Укус сляпнёў суправаджаецца моцным свербам, пачырваненнем, прыпухласцю і зацвярдзеннем, у асобных выпадках – павышэннем тэмпературы. На месцы ўкусу з'яўляецца ранка, і праводзіць любыя маніпуляцыі (апрацоўку антыалергічным крэмам, народнымі сродкамі і інш.) неабходна пачынаць толькі пасля яе загойвання. Варта быць асцярожным і з празмерным чуханнем, бо гэта можа прывесці да дэрматыту альбо некрозу скуры.

Цікавы момант. Сваю назву сляпень атрымаў дзякуючы паводзінам. Напэўна, укушаныя заўважалі, што сагнаць гэтую «мушку» не так лёгка. Насамрэч, пры ўсмоктванні крыві самка перастае заўважаць усё, што адбываецца вакол яе, і выпівае ў разы больш за масу свайго цела.

Авадзень, у адрозненне ад сляпня, з'яўляецца паразітам і не кусаецца зусім, таму небяспечны толькі ў стадыі лічынкі. Адзіны мінус дарослай асобіны – гэта тое, што менавіта яна распаўсюджвае сваё «дзецішча» і метадам «спрысквання» заносіць яго на слізістыя млекакормячых.

Далей лічынкі рассяляюцца ў падскурных тканках цеплакроўных і паразітуюць там да поўнага выспявання, а затым выходзяць з экскрэментамі вонкі. У большасці выпадкаў авадзень выбірае ў якасці сваёй ахвяры жывёлаў, а чалавек можа заразіцца толькі пры кантакце з хворым зверам.

Напрыканцы пагаворым пра самае галоўнае «прывітанне» цяпла – камароў. Гэтаму віду, як і сляпням, кроў таксама неабходная толькі для адкладання яек. І кусаюць нас толькі самкі. Пры наяўнасці крыві камарыхі здольныя вырабіць больш за 150 яек, а без яе  – усяго 10. Самцы тут таксама патрэбныя толькі для апладнення.

Укус камара радзей выклікае такую сур'ёзную рэакцыю, як пры ўкусе сляпня. Часта гэта проста малюсенькі бугарок-пацерка. Аднак алергічная рэакцыя таксама магчымая. У адрозненне ад сляпня, камар набліжаецца да нас з непрыемным піскам. Але гэткае гучанне надае яму не рот, а крылы.

Каго крывасмокі кусаюць часцей?

З гэтай нагоды ў навукоўцаў ёсць некалькі цікавых заўваг. Паводле назіранняў, камары, і сляпні «любяць» больш:

• тых, хто рухаецца, займаецца фізічнай працай;
• людзей з першай групай крыві;
• людзей з пэўным генатыпам;
• аматараў алкаголю;
• жанчын;
• тых, хто нядаўна прыняў душ альбо наведаў лазню.

Як абараняцца ад згаданых насякомых?

Цяпер існуе вялікая колькасць розных сродкаў ад крывасмокаў: спрэі, малачко, спіралі, раптары і інш. Адназначнага адказу на пытанне пра выбар лепшага з рэпелентаў няма (тут ужо як пашанцуе). Але ёсць некалькі важных момантаў, пра якія варта ведаць.

Па-першае, у большасць сродкаў ад кусачых насякомых уваходзіць «элемент» ДЭТА (DEET). Ён дзейсны, але і вельмі таксічны. Таму лепш усё ж такі выбіраць сродкі без гэтага элемента. Альбо карыстацца з розумам. Варта памятаць, што гэтае рэчыва здольнае прыводзіць дарослага чалавека да прыдуркаватасці, а для жывёлаў яно і зусім пагібельнае (пажадана «пшыкаць» падалей ад вашага любімага сабачкі ці коткі).

Таксама недапушчальна выкарыстанне сродкаў з ДЭТА для абароны маленькіх дзяцей, асабліва да трох гадоў. На пачатку жыцця дзіцятка трэба абараняць толькі фізічнымі сродкамі, напрыклад, цюлем на калясцы. У больш старэйшым узросце можна звярнуцца да сродкаў ад насякомых для дзяцей, узровень таксічнасці ў іх значна меншы.

Па-другое, існуе меркаванне, што сродкі, якія трэба распыляць не на скуру чалавека, а па-над адзеннем і ў атмасферу, больш дзейсныя. У ім ёсць і свая логіка: такі спосаб дапамагае пазбегнуць лішняга кантакту з таксічным рэчывам.

Чым ратавацца, калі ўжо ўкусілі?

Пры ўкусе камара альбо сляпня неабходна глядзець на самаадчуванне. Пры адсутнасці пэўных намёкаў на сур'ёзныя праблемы, пры якіх трэба неадкладна звярнуцца да ўрача, можна абысціся і ўласнымі сіламі. Наша мэта – пазбавіцца ад свербу і ацёчнасці. І ў гэтым выдатна дапамагаюць народныя сродкі.

Для зняцця свербу добра падыдуць астуджальны кампрэс, содавая, чайная і спіртавая прымочкі. Важна! Пры ўкусе сляпня карыстацца вонкавымі метадамі варта толькі пасля загойвання ранкі. Калі мясцовыя сродкі не дапамаглі і месца ўкусу застаецца прыпухлым, свярбіць, варта выкарыстаць антыгістамінныя прэпараты.

Але ў выпадку з аваднём нельга займацца самалячэннем, а трэба адразу ж звяртацца да медыкаў.

Прыемны бонус: усміхніся!

***

Калі я прыязджаю да родных у вёску, дык з хатніх больш за ўсё майму прыезду радуюцца камары.

***

Сляпень – належыць да атрада «джалапхаючых» і да сям’і «ніякага табе выхаднога на сонейку». Водзіць людзей за нос, прыкідваючыся бяскрыўднай мухай.

***

Напэўна, сляпні бяруць у нас кроў, а затым нясуць зязюлі, якая потым кажа, колькі нам засталося жыць.

***

Суніцы ў лесе вырошчваюць камары. Гэта прынада для людзей, яны так палююць.

Пры падрыхтоўцы матэрыялу былі выкарыстаныя інтэрнэт-рэсурсы.

Фота з адкрытых інтэрнэт-крыніц.

Магу пайсці ў заклад: такія думкі наведваюць не толькі мяне. І ўсё ж… Нікуды не падзенешся: і збярэш, і перапрацуеш… І нават паспрабуеш з’есці! 🙂

Я, мабыць, не тое што даўно, а ўвогуле ні разу не бачыла такога цуду. Каб вішні на дрэвах віселі… цэлымі гронкамі – быццам вінаград! Але сёлета гэты цуд здарыўся. Нават нягледзячы на тое, што на нашай сядзібе зноўку быў патоп. Праўда, заліло ўчастак не на месяц, а на тыдзень.

І лісце на вішнях-дрэвах спрабавала жаўцець. Ці тое шмат вады дасталося караням, ці тое ўжо мала пры такім пякельным сонцы. Але затым справа выправілася, а ягады пачалі ўзбуйняцца ледзьве не пад позіркам!

Што звычайна мы робім з ураджаем вішняў?

Самая мілая і не дужа турботная справа – закласці ў лядоўню.

Вішні мыем, прасушваем на марлі і змяшчаем у каробачкі, перасыпаючы цукрам. Без цукру, на жаль, нікуды, як бы ні стараліся мы (па парадах нашых шаноўных беларуска-расійскіх герантолагаў Кірыла Прашчаева і Андрэя Ільніцкага) зменшыць яго прысутнасць у нашым жыцці.

Бо інакш пасля размарожвання ад кіслоцця сківіцы звядзе!  Таму няшмат, але трэба. Замарожваюцца вішні хутка, захоўваюцца выдатна. Разам з костачкамі, вядома ж. Затым – альбо спажываць проста так, альбо варыць кампоты.

Тэма варэння асабіста для мяне закрытая ўжо даўно. Хаця калісьці вельмі любіла. І асабліва – вішнёвае без костачак.

А як жа закансерваваць так, каб і цукру ішло меней, і вітаміны захоўваліся?

Мая мамачка вельмі любіла рабіць так званыя «пяціхвілінкі». Гэта калі ягады (лясныя альбо з дачы), памытыя і падрыхтаваныя для перапрацоўкі, засыпаюцца цукрам (400-500 грамаў на кілаграм – у залежнасці ад віду) і даводзяцца да кіпення. Як толькі з’яўляюцца першыя бурбалкі, разліваем у пастэрылізаваныя слоікі (у нас – паўлітроўкі) і закручваем машынкай.

Пры гэтым ягады сапраўды жывыя. І не трэба затым спажываць вялікімі лыжкамі! 🙂 Крыху да гарбаты – і вельмі смачна ды прыемна ўзімку!

А вось кампоты – гэта тэма! Для тых, хто іх любіць і спажывае. Бо мы ўжо даўным-даўно адышлі ад усялякіх газіровак,  сокаў-нектараў і г.д. Тым больш, калі робіш сам, дакладна ведаеш, што тут не гнілыя ягады. Рэцэпт – адвольны. У залежнасці ад насычанасці, смакавых прыхільнасцяў ды іншага. Усё проста.

Галоўнае – не захоўваць дужа доўга кампот з ягадамі, у якіх знаходзяцца костачкі. Ну, вы ж чулі пра сінільную кіслату, якая там назапашваецца, а затым і выдзяляецца. А гэта – уздзеянне на псіхіку, таксічнае, задушлівае ды іншыя ўздзеянні на арганізм. Таму стаяць вішнёвы кампот можа не больш за год-два.

Ну, і для аматараў настоек ды налівак вішня – таксама самае тое! J І гэтую тэму замоўчваць не выпадае, бо многія рабілі, робяць і будуць рабіць! Зноў-такі, калі спажываць не літрамі, а крышачку… Чаму б і не? Але рэцэпты – самі-самі! 🙂

А што тычыцца страў, якія аздобіць вішня, дык іх таксама багата.

• Варэнікі з вішнямі – класіка! Праўда, асабіста я ні разу не рабіла.
• Пірог ці бісквіт з вішнямі.
• Жэле ды іншыя дэсерты.

А рэцэптаў у сеціве – мора! На любы густ. Толькі выбірай, што даспадобы.

А ці любіце вы вішню так, як люблю яе я?!

Нават караскаючыся на драбіны з дрыжачымі нагамі, бо баюся вышыні… Нават пасля некалькіх гадзін манатоннага выціскання костачак…

Дарэчы, а каму цікава, што за колькасць такая ў назве матэрыялу – 1567 вішняў?! Адказваю.

Па аб’ёме гэта амаль 5 літраў. І менавіта з такой колькасці я навыціскала костачак для «пяціхвілінкі». Якую з татам рабілі не з костачак, вядома ж, а з вішняў! Крыху меней за 2 гадзіны пайшло ў мяне на выцісканне. Выдаткоўваючы тут жа час на памыць чарговую порцыю.

Паколькі зараней не падрыхтавалася, ніякіх прыстасаванняў для вымання костачак не маю. Толькі ўласным «кіпцікам». Добра, што яшчэ не абрэзаны. Праўда, пасля 1567 вішняў (лічыла дзеля цікавасці) ён стачыўся напалову – вось дзіва! Але ж усё роўна збіралася абразаць, так што не праблема…

І – карысная парада па прыбіранні цёмнай абводкі вакол пазногцяў, якая абавязкова ўзнікне пасля вымання костачак. Можна, вядома ж, проста працерці пальцы лімоннай кіслатой. А можна зрабіць ванначку. У ёмістасць з гарачаватай вадой намыліць мыла (любога), усыпаць той жа лімонкі і проста апусціць туды пальцы. Прыемнае ўздзеянне ванначкі, нічога церці не трэба – само знікае.

А што тычыцца нарыхтовак з 1567 вішняў і цукру… У выніку атрымалася 6 паўлітровых слоічкаў. Здаецца, выдатна! Яшчэ пачаставала вішнямі сваіх пляменніц…

А на дрэвах ягад засталося… 🙂 Так што ў нас у плане нарыхтовак – усё наперадзе! 🙂 Плюс чорных і белых парэчак на кустах багата. А ў чорных жа парэчках (па-руску – «смородина») вітамін С ажно пішчыць! Але пра гэта – іншым разам.

А пакуль… З вішнёвым летам нас усіх, сябры! Прыемнага спажывання і ўдалых нарыхтовак!

Гэта вельмі засмучала бацькоў, і яны не аднойчы казалі дзецям: «Такія вы кволыя, а сілы свае не беражаце, усе на сваркі пускаеце. Глядзіце, даскачацеся, забярэ вас да сябе на службу баба Сварабабка».

Звязацца са Сварабабкай – жыццё загубіць. На тухлым балоце жыць, пад пнём начаваць, жаб і вужоў на абед спажываць. А да людзей выходзіць толькі дзеля таго, каб нешта дрэннае абцяпаць.

Але дзеці не слухалі таго, што ім кажуць бацькі, і заўзята крыўдзілі адзін другога.

І вось аднойчы, калі яны ў каторы раз пабіліся нізашто, акно з грукатам расчынілася і ў пакой увалілася брыдкая істота з кудлатымі валасамі, адвіслай губой, пранырлівымі злоснымі вачыма і вялізнымі кулакамі. Вопратка на ёй была падранай, а за плячыма матлялася торба.

Дзеці зашыліся ў куток і спалохана ўзіраліся ў страшную госцю. Яна ж па-гаспадарску развалілася ў крэсле.

– Папаліся, забіякі, нявыхаваныя абзывакі! – хрыпата прамовіла яна пасля нядоўгага маўчання і вышчарылася. – Вы такія благія брацік і сястрычка, што сярод мноства неслухаў – самыя мае любімыя ўнукі!

У Стаха і Міхалінкі, якія ніколі за словам у кішэню не лезлі, мову адняло. Здагадаліся яны, што перад імі сама Сварабабка.

А яна дастала з кішэні зашмальцаваны нататнік, пагартала яго і пачала пералічваць:

– На вашым рахунку якраз столькі, колькі патрэбна для службы ў мяне, сінякоў ад боек, больш за норму пралітых слёз і пад завязку скаргаў адзін на другога...

– Мы і не думалі вам служыць, – паспрабаваў запярэчыць Стах.

– Мы сварыліся жартам! – падтрымала Стаха Міхалінка.

– «Не думалі»! «Жартам»! – перадражніла іх Сварабабка. – Сваё здароўе вы даўно ўжо пускаеце на маё ўтрыманне. Цяпер засталося толькі афіцыйна залічыць вас у сваю світу.

Стах з Міхалінкай заплакалі: шчырасць Сварабабкі падалася ім жахлівай.

Яна ж, не зважаючы на дзіцячыя слёзы, працягвала:

– Будзеце цяпер за мной хадзіць, плёткі разносіць, падманваць, нос не ў свае справы торкаць – адным словам, дапамагаць людзей сварыць.

Пасля Сварабабка зняла з плячэй торбу і паставіла яе на падлогу.

– Засталося адну фармальнасць зладзіць. У гэтай торбе сабраныя ўсе вашы добрыя словы. Нямнога, але давялося пабегаць, на іх палюючы.

Пасля яна па-змоўніцку падміргнула дзецям і засыкала:

– Зараз я выпушчу з торбы слоўцы, а вы іх... знішчыце!

Угледзеўшы жах на дзіцячых тварах, запэўніла:

– Гэта зусім проста! Трэба толькі на кожнае добрае слова сказаць адну з мянушак і абзыванак, якімі вы карыстаецеся штодзень.

І Сварабабка пачала абяцаць дзецям розныя выгоды:

– Пяройдзеце ў маё вечнае падпарадкаванне – цукеркамі абсыплю, дазволю ад світанку да позняй ночы ад тэлевізара не адыходзіцца, а ля камп’ютара – начаваць!

Сварабабка нездарма не скупілася на абяцанкі. Не мела яна ўлады над добрымі словамі і сама іх знішчыць не магла. А калі хоць адно добрае слоўца ў чалавека за душой ёсць, не зусім ён прапашчы.

Таму хоць і казырылася Сварабабка, але пабойвалася, што Стах з Міхалінкай яе не паслухаюцца. Ці, яшчэ горш, прабачэння адзін у другога папросяць – тады і канец яе панаванню можа стацца!.. Але гэтая кабета зубы з’ела на мярзотных учынках. І таму нічым сваіх апасенняў не выдала. Яна тупнула нагой на сплаканых дзяцей:

– Досыць румзаць! Толькі падумайце: зусім хутка вы прафесійна зоймецеся тым, за што вас штодня ўшчуваюць бацькі. І яшчэ плату атрымаеце!

І Сварабабка развязала мех.

З яго, распраўляючы белыя крылцы і апраўляючы лёгкія сукенкі, пачалі вылятаць істоты, падобныя да малюсенькіх анёлачкаў. Яны весела віталіся і лагодна перамаўляліся паміж сабой.

Сварабабка гідліва скрывілася і крыкнула дзецям:

– Я падганю да вас гэтых лагодненькіх, а вы абзывайце іх, не саромцеся!

І яна замахнулася на анёлачкаў бізуном.

Дзеці загаласілі наўзрыд, але гэта ўжо былі не слёзы злосці альбо крыўды. Слёзы пакаяння цяклі з іх вачэй. Мала было ў іх добрых слоўцаў, але і яны напомнілі дзецям пра светлыя хвіліны сяброўства... Як яны разам кніжкі чыталі. Як падарункі на святы майстравалі. Як дапамагалі маме пірагі пячы...

А добрыя слоўцы, якіх падганяла бізуном Сварабабка, шапталі: «Дзякуй! Зрабі ласку! Пагуляем разам...»

– Хутчэй кажыце што-небудзь благое! Ці я ператвару вас у друз! – засыкала на Стаха і Міхалінку Сварабабка.

Але дзеці кінуліся насустрач адзін другому.

– Міхалінка, родненькая, даруй! Ніколі больш я цябе не пакрыўджу! – крыкнуў Стах.

– І ты мне даруй, брацік!

Варта было дзецям вымавіць чароўныя словы, як Сварабабку нібы вадой размыла. А вакол віліся, радасна смеючыся, добрыя слоўцы. Іх пабольшала, як толькі дзеці папрасілі адзін у другога прабачэння. Анёлачкамі кружылі яны ў паветры і паўтаралі:

– Не сварыцеся! Беражыце адзін другога! Тады нас стане многа-многа і Сварабабка не адважыцца прыйсці да вас!

Добрыя слоўцы, махаючы на расстанне, рабіліся нябачнымі. Але іх лагодныя галасы доўга чуліся дзецям.

– Якія яны прыгожыя! – першай сказала Міхалінка. – Я так хачу быць падобнай да іх!

Дзеці радасна засмяяліся, узяліся за рукі і разам пабеглі гуляць на двор...

З той пары за вярсту абыходзіць браціка і сястрычку Сварабабка – няма чым ёй каля іх пажывіцца, не трацяць яны на яе больш сваіх сіл. Перасталі дзеткі хварэць. Павесялелі іх мама і тата. І калі знаёмыя пытаюцца рэцэпт цудадзейных лекаў, Стах і Міхалінка шчыра адказваюць:

– Ніякіх цудаў! Проста мы навучыліся сябраваць!

Менавіта парадуе, а не па-шалёнаму залье… Без дрэнных наступстваў, пашкоджанняў і разбурэнняў. І – барані, Божа! – без ахвяраў. Бо проста страшна чытаць гэтымі днямі пра замежжа…

Яшчэ, здаецца, ніколі так актыўна не абмяркоўвалі надвор’е ў сацсетках, як гэтым летам. Варта толькі з’явіцца допісу пра надвор’е, прыродныя з’явы, як тут жа з’яўляюцца дзясяткі, а то і сотні каментаў з апісаннем свайго надвор’я.

Мы пацвярджаем і абвяргаем, спрачаемся і прымаем, зайздросцім, перажываем… І… мяняем свае адносіны да таго ж дажджу.

Найбольш яскрава я адчула гэта ў сераду, калі выйшла па абедзе прагуляцца з офіса. З неба падалі буйныя кроплі, а парасон спакойненька адлежваў бакі ў кабінеце. Але ж толькі была такая гарачыня. Значыць, дождж… што? Правільна, за шчасце! І без ніякага парасона! 🙂

І што я адчула падчас літаральна некалькіх хвілін? Так! Што я дождж усё ж люблю… У такіх вось сітуацыях.

А прагулка-то – атрымалася! Хаця і не ў Дзень прагулак пад дажджом! Кропель якраз-такі было не шмат і не замала – дастаткова! Я ішла без парасона, утаропіўшы позірк у неба, і ўсміхалася! І як прыемна было прыгадваць гэты жыватворны дожджык у пятніцу, калі даводзілася пастаянна апырскваць сябе з бутэлькі. Плюс 30°С у пакоі… 🙁

У Чэрвені сёння дождж быццам бы магчымы. А вось ці рэалізуе ён свае магчымасці? Паглядзім! Ну, а пакуль – пра карысць прагулак пад дажджом для здароўя!

І пачну з таго, што любая прагулка – гэта ўжо вялікі-вялікі плюс! Рух, карысная нагрузка, новыя ўражанні… А калі гуляць пад дажджом (ды пад парасонам), дык яшчэ і вольнае, так бы мовіць, манеўраванне. Бо звычайна такіх ахвочых няшмат. Таму ў горадзе хочаш – направа ідзі, а хочаш – налева. 🙂 Натоўпу няма…

Вам патрэбныя нестандартныя ідэі альбо проста хочаце наладзіць уласнаму мозгу перазагрузку?! А менавіта гэта адбываецца падчас прагулак пад дажджом, сцвярджаюць вучоныя. Мы пачынаем бачыць наваколле і навакольных у іншым свеце. Хіба ж не цудоўна?! Пад дажджом і даўно знаёмы маршрут можа раптам чымсьці здзівіць і ўразіць.

А я па аналогіі прыгадваю свой нядаўні паход у бібліятэку. Напярэдадні ў нас добра ўвечары-ўночы ўліло, і электрычнасць адключалася на працяглы час. Ліло так, што вады на асфальце было па калена! Гэта я з акна назірала… А на наступны дзень…

На наступны дзень ля нашай шматпавярхоўкі і лужынкі не засталося! А вось на адной з цэнтральных вуліц – невялікая. Якраз такога памеру, каб па ёй зручна было таптацца… сабаку.

І ён там таптаўся! J Пад пякельным сонцам. Прыгожы такі, пародзісты. А пасля, доўга не думаючы, плюхнуўся ў тую лужынку на жывот. І такое задавальненне было напісана на яго «твары», што я ажно пазайздросціла! Далібог, сама б плюхнулася. J А фота няма, на жаль… Па такой гарачыні нават тэлефон даставаць было – лянота…

Дождж сапраўды нас асвяжае! Прычым і душу – таксама. Ён бы змывае трывогі і стрэс. І для гэтага зусім не трэба знаходзіцца пад струменямі вады без парасона... Паспрабуйце прагуляцца! Дождж супакойвае…

А як прыемна знаходзіцца на сапраўды свежым паветры! Аказваецца, вучоныя падлічылі, што калі на зямлю падае адна кропля вагой каля 50 грамаў, яна ачышчае… 16 літраў паветра! Можаце сабе ўявіць, колькі ачышчае неўтаймоўны лівень!

І пах у дажджу ёсць – цалкам рэальны. Вучоныя называюць яго «петрыкор». Азон, бактэрыі, ахоўны алей з лісця… І мы дыхаем-дыхаем – і надыхацца не можам! 🙂 Ну праўда ж? Ды нас радуе нават пах прыбітага пылу! Асабліва падчас сёлетняй засухі…

Ёсць бонусы і для нашай скуры і валасоў – яны ўвільгатняюцца. А калорый падчас прагулак пад дажджом нават больш спальваецца! Праверым-праверым! 🙂

Думаю, кожны для сябе знойдзе і асобныя плюсы ў такіх прагулках. Засталося толькі дачакацца чарговага дажджу. І – гайда! Ну, а калі сёння яго  ўсё ж не прычакаць… Эх, зраблю я сабе дожджык на сядзібе са шланга! І прагуляюся пад ім! 🙂 Хаця... Учора асабіста нас дождж наведваў... тройчы!

1. Якая галоўная забарона існавала ў нашых продкаў у Градавую сераду?

А. Жанчынам у гэты дзень нельга піць.

Б. Нельга працаваць на зямлі.

В. Ні з кім нельга сварыцца, бо градам паб’е крыўдзіцеля.

2. А ці праўда, што для прыемных сюрпрызаў прыдумалі асобны дзень-свята?

А. Ды вы што?! Калі на кожную драбязу свята прыдумляць, ніякіх дзён у годзе не хопіць!

Б. Прыдумалі ўжо?! А я сам хацеў (ла)…

В. Ёсць такі дзень – 2 ліпеня!

3. Колькі максімальна па часе раяць праводзіць ферментацыю скрыпеню (іван-чаю)?

А. Да 36 гадзін.

Б. Да 36 дзён.

В. 10 хвілін звычайна хапае.

4. З якім святам супала сёлета Тройца?

А. З Днём усмешкі.

Б. З Днём медыцынскіх работнікаў.

В. З Днём стаматолага.

5. Ці абароніць шпілька ад сурокаў, калі вы ва ўсё такое верыце?

А. Сапраўды, павінна. Толькі калі правільна яе прышчапіць.

Б. А вы верыце, што сурокі існуюць?! Няма сурокаў – няма патрэбы нечым бараніцца…

В. Не, адной шпількі мала. А вось калі навесіць на вопратку не менш за 10…

6. Калі, па ўяўленнях і меркаваннях нашых продкаў, зёлкі набываюць найбольшую моц?

А. У Пятроўскі пост.

Б. На Купалле.

В. Калі іх кветкі распускаюцца цалкам.

7. Да назвы якой з зёлак дадаецца звычайна слова «прадзіраўлены»?

А. Да чабору.

Б. Да святаянніку.

В. Да кіпрэю.

І плюс агульная спасылка на матэрыялы блогу «Думкі ўслых» – вось!

Ну што ж, мае актыўныя сябры… Падлічваем балы! І пішам пра вынікі ў каментах нашых суполак, размешчаных у сацыяльных сетках.

ВЫНІКІ