Спецыялісты па догляду на прыкладзе рэальных гісторый распавялі, як паводзіць сябе з цяжкахворымі родзічамі, каб не выгарэць самім і не замучыць падапечнага гіперапекай.
Догляд цяжкахворых
Галоўнае пытанне хвораму – «Што ты можаш сам?»
– Ляжачы хворы чалавек – не цела, якое трэба своечасова памыць і пакарміць. Нягледзячы на хваробу, ён застаецца асобай са сваім меркаваннем і жаданнямі. Гэта галоўнае, што трэба прыняць родным. Такое стаўленне зменіць усю сістэму догляду і зробіць апеку эфектыўнай, – кажа Таццяна Крупская, медсястра з 20-гадовым стажам, кансультант школы прафесійнага догляду «Азбука клопату».
Днямі мяне запрасілі ў сям'ю, дзе пажылая жанчына ўпала ў кватэры, стукнулася галавой аб шафу. Дачка адразу ж перавяла яе на «ляжачы рэжым», каб такога не паўтарылася. Жанчына праляжала так два тыдні, у падгузніках, не прымаючы ванны. Калі я паразмаўляла з ёй, высветлілася, што яна можа хадзіць, падгузнікі ёй не патрэбныя – яна справіцца і без іх.
Дачку гэта вельмі здзівіла! Яна думала, што мама з моманту падзення страціла здольнасць перасоўвацца. Таму галоўнае пытанне, якое родныя павінны задаць хвораму: «Што ты сам можаш рабіць?», а не «Чым я магу табе дапамагчы?».
Не трэба «пакаваць» чалавека ў інваліда, усё, што ён можа рабіць сам, няхай робіць самастойна. Родныя павінны правакаваць яго на незалежнасць, а не карміць з лыжачкі, падтыкаць коўдру, папраўляць падушку. Бяздзейнасць, поўная залежнасць ад іншых паніжаюць самаацэнку чалавека, і ён пачынае чэзнуць. А вось самапавага, наадварот, паляпшае якасць жыцця і падаўжае яго.
У выніку я рэкамендавала ляжачай маме комплекс лячэбнай фізкультуры, распрацавала адмысловую дыету для паляпшэння стрававання і самаадчування, што немалаважна. Правільнае харчаванне – значны складнік правільнага догляду.
Яшчэ адзін паказальны прыклад: мяне паклікалі да 93-гадовага дзядулі – даглядзець яго перад смерцю. Ад родных я даведалася, што ён ужо больш за 2 гады ляжыць у ложку, з'явіліся пролежні, нічога самастойна рабіць не можа, інтэлектуальна нямоглы, п'е праз шпрыц, дрэнна есць. Сустрэў ён мяне даволі агрэсіўна – увесь яго выгляд паказваў: «А ты яшчэ хто такая?».
Я прапрацавала ў сям'і некалькі тыдняў. У выніку ўсё забыліся, з якой нагоды мяне паклікалі – падапечны стаў адраджацца. Ён ужо можа прысаджвацца і мыцца самастойна, сам трымае лыжку, кубак. З-за фізічнай актыўнасці ў яго палепшыўся кровазварот і ў выніку прачнуўся інтэлект, ён запомніў маё імя, хаця ўсе думалі, што яго памяць зусім страчаная!
Чаму была агрэсія? Таму што, па-першае, цяжка цалкам залежаць ад іншых, калі раней быў моцным і здаровым. Па-другое, з-за адсутнасці інфармацыі родныя проста не ведаюць, як абыходзіцца з хворымі, і прыносяць ім сваімі дзеяннямі фізічны боль. Тыповая памылка пры гэтым, калі чалавеку не кажуць, што з ім робяць.
Прагаворвайце кожнае сваё дзеянне, а перад яго выкананнем пытайцеся дазволу. Калі падапечны адмаўляецца – угаворвайце, тлумачце, навошта гэта трэба, але нічога не рабіце, пакуль ён не дазволіць. Да апошняга моманту трэба ставіцца да чалавека як асобы.
Зараз у сям'і ўсё нармальна, няма раздражнення, у падапечнага прачнулася цікавасць да жыцця.
Паважайце жаданне роднага – нават калі яно непрымальна для вас
– Вельмі часта да нас звяртаюцца людзі з пытаннем: «Родзіч адмаўляецца есці, што рабіць?» Як гэта ні сумна, але адна з прычын такіх паводзінаў у тым, што чалавек проста хоча сысці з жыцця, каб не пакутаваць, – распавядае кансультант і трэнер «Азбукі клопату» Юлія Матусевіч. – Калi родныя даведаюцца пра гэта, ім складана змірыцца. Але неабходна, таму што гэта жаданне і права чалавека, якое трэба паважаць.
Неяк я працавала з сям'ёй, дзе бацька перанёс цяжкі інсульт, быў паралізаваны. Родныя максімальна хацелі падоўжыць яму жыццё, хаця ён, калі быў здаровым, казаў ім, што не хацеў бы быць цяжарам. У такіх выпадках трэба адпусціць чалавека – прыняць яго выбар. Чым даўжэй адцягваць момант сыходу, тым ён будзе цяжэйшым і для сваякоў, і для таго, хто памірае. Калі ж блізкія згаджаюцца і прымаюць рашэнне хворага, чалавек лягчэй сыходзіць, і родным самім унутрана становіцца лягчэй.
Важна пры гэтым даць магчымасць таму, хто сыходзіць, завяршыць свае справы. У мяне быў такі выпадак. 85-гадовая жанчына доўгі час ляжала ў ложку з пераломам шыйкі сцягна. У яе было некалькі дзяцей, усе яны яе наведвалі, акрамя адной дачкі.
Калі жанчына ўжо стала дрэнна есці і сыходзіла, я прыйшла да яе, і яна назвала мяне імем гэтай дачкі. Родзічы сталі прасіць прабачэння ў мяне і тлумачыць маме, што гэта чужы чалавек. Я іх спыніла: «Няхай я буду тым, каго яна хоча бачыць». Мы пагутарылі, я яе пакарміла, пайшла і літаральна на наступны дзень жанчына памерла, папрасіўшы перад гэтым усіх выйсці з кватэры і вярнуцца праз гадзіну.
Такім чынам я дала ёй магчымасць развітацца з усімі дзецьмі для спакойнага сыходу. Такія моманты родныя павінны адчуваць і нармальна ўспрымаць.
Будзьце ўважлівыя да патрэбаў
– Ёсць яшчэ адна прычына, па якой хворы чалавек дрэнна есць, – яму не падабаецца ежа і ён не можа прымаць ежу ў такім аб'ёме і тэмпе, – працягвае Юлія Матусевіч. – Для нашага менталітэту характэрна сытна накарміць чалавека. Але хвароба мяняе звычкі і смакавыя прыхільнасці. Таму трэба карміць тым, што хоча хворы, і ў яго тэмпе. Як правіла, цяжкахворыя людзі ядуць больш павольна, і трэба даць ім іх час. Гэта не ваш час, гэта час вашага родзіча. Не абавязкова, да прыкладу, уліваць кубак гарбаты за раз. Магчыма, лепш даваць піць па тры сталовыя лыжкі кожныя 15 хвілін. Гэта не капрызы хворых людзей, гэта іх аб'ектыўная патрэба.
Часта на нашых трэнінгах па догляду для родзічаў некаторыя з іх пачынаюць плакаць: «Калі б мы ведалі гэта раней, дык усё рабілі б па-іншаму, нашы родныя пражылі б даўжэй, ім было б больш камфортна». Хачу сказаць усім, хто сутыкнуўся з такой сітуацыяй: вы не павінны вінаваціць сябе, што чагосьці не зрабілі – вы ўсё зрабілі правільна ў тых абставінах.
Асноўныя рэкамендацыі
- Нягледзячы на цяжкую хваробу, чалавек застаецца асобай, таму яго меркаванне і рашэнні павінны ўлічвацца, як і раней.
- Не рабіце за хворага тое, што ён можа рабіць сам, старайцеся стымуляваць яго актыўнасць, гэта яго зона росту.
- Не ўзвальвайце ўсё на сябе, так вы хутка перапрацуецеся і зваліцеся побач з хворым. Размяркоўвайце нагрузку паміж усімі членамі сям'і, не спяшайцеся кідаць працу, каб даглядаць, магчыма, дастаткова будзе сысці на паўстаўкі.
- Складзіце спіс усіх людзей, якія могуць вам чымсьці дапамагчы: родзічы, сябры, знаёмыя, суседзі. Хтосьці дапаможа грашыма, хтосьці часам, хтосьці транспартам, хто-небудзь купіць лекі або дапаможа знайсці рэабілітацыйны цэнтр, а хтосьці прыгатуе абед. Лепш за ўсё прасіць дапамогі ў вырашэнні нейкай канкрэтнай невялікай задачы.
- Выкарыстоўвайце магчымасці перадышкі! Вам таксама патрэбныя сілы. Сёння, да прыкладу, можна часова змясціць родных у бальніцы сястрынскага догляду сістэмы Міністэрства аховы здароўя, у інтэрнаты для інвалідаў і састарэлых, у тэрытарыяльныя цэнтры сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва.
- Паведаміце аб праблеме ў паліклініку, там падкажуць, чым могуць дапамагчы ўрачы і медсёстры.
- Не сыходзіце ў сябе! Абмяркоўвайце, што непакоіць вас, ваша асяроддзе, вашага падапечнага. Гэта важна для псіхалагічнага камфорту сям'і. Не саромейцеся сваіх пачуццяў раздражнення ці абурэння – яны натуральныя, калі чалавек стамляецца і разгублены.
- Хворы або траўміраваны чалавек часцяком паводзіць сябе дрэнна ў адносінах да людзей, якіх часта бачыць. Старайцеся не ўспрымаць гэтыя паводзіны як асабістую абразу. У чалавеку кажа хвароба. Калі адчуваеце, што вам цяжка стрымацца, выйдзіце з пакоя і вярніцеся, калі супакоіцеся.
