«Адкуль там рак, калі ў мяне 10 гадоў няма месячных і сэксу!» Анколаг – пра рак цела маткi

Па дадзеных GLOBOCAN за 2018 год, Беларусь займае першае месца ў свеце па захворваннях на рак цела маткі сярод 185 краін. З кожным годам гэты паказчык расце: у 2016 г. было 2063 выпадкі, у 2018 г. – больш за 2500. Па смяротнасці ад гэтага раку наша краіна на 21-м месцы, тым не менш, гэты паказчык у 2 разы вышэйшы, чым у свеце.

Чаму гэта адбываецца? Што робяць анколагі для зніжэння захворвання? Як не дапусціць рак самім пацыентам? Сваім меркаваннем падзялілася анколаг з 40-гадовым стажам, доктар медыцынскіх навук Ірына Касенка.

Прычыны рака цела маткi

Вінаваты не Чарнобыль, а харчаванне і стрэсы

Ірына Касенка:

– Існавала гіпотэза, што ў росце захворвання на злаякасныя пухліны цела маткі (ЗПЦМ), магчыма, вінаватая катастрофа на ЧАЭС. Мы правялі даследаванні эпідэміялагічных паказчыкаў за 30 гадоў – выразнай залежнасці выявіць не ўдалося. Я шмат ездзіла па рэгіёнах пасля аварыі і адзначала ў жанчын шматлікія гарманальныя парушэнні, але звязаць гэта з развіццём ЗПЦМ немагчыма, такой доказнай залежнасці, як, напрыклад, з ракам шчытападобнай залозы, няма.

Відавочна, што да гэтай анкапаталогіі ёсць спадчынная схільнасць. Узнікненне ЗПЦМ звязанае з гіперэстрагеніяй – парушэннем гарманальнага балансу, пры якім павышаецца сінтэз жаночых палавых гармонаў. Гармоназалежны рак цела маткі часцей сустракаецца ў пацыентак з атлусценнем, гіпертанічнай хваробай, цукровым дыябетам, неаднаразовымі абортамі, бясплоддзем, з абцяжаранай спадчыннасцю па раку яечнікаў, эндаметрыю, малочнай залозы, тоўстай кішкі. Маюць значэнне інфекцыі, запаленчыя захворванні ў целе маткі. Гэта ўсё – фактары рызыкі.

Чаму ж расце захворванне?

На мой погляд, вялікую ролю адыгрывае няправільнае харчаванне.

Цяпер усё больш поўных людзей. Да мяне на днях прыязджала пацыентка, якую я аперыравала ў 2006 годзе якраз у сувязі з ракам цела маткі. Яна ўжо тады была паўнаватая, але за гэтыя 13 гадоў набрала яшчэ 35 кг. На жаль, мне даводзілася назіраць, як вылечаныя ад раку жанчыны паміралі ад атлусцення, кажучы простай мовай, іх «задушыў» тлушч.

Адкуль жа гэта атлусценне?

Ежа зрабілася даступнай, і людзі ядуць шмат мяса, тлушчаў, здобы і цукру. Лішняя вага наядаецца таксама транстлушчамі, якія ўтрымліваюцца ў гатовых прадуктах (паўфабрыкатах, фаст-фудзе). Значная іх частка не выводзіцца з арганізма, а адкладваецца ў тлушчавых тканках. З-за некаторых кансервантаў, якія таксама дадаюць у гатовыя прадукты, ежа не засвойваецца. Таму пасля быццам бы вялікага кавалка каўбасы чалавек працягвае хацець есці.

Людзі адыходзяць ад натуральных прадуктаў, а трэба наадварот – імкнуцца гатаваць простую натуральную ежу, есці пабольш гародніны і садавіны.

Яшчэ адна прычына – стрэс, які дае збой у імуннай сістэме.

Даказана, што імунадэпрэсія – адна з галоўных прычын анказахворванняў. У сваіх кандыдацкай і доктарскай дысертацыі я прысвяціла гэтаму пытанню асобныя раздзелы, паказваючы прамую залежнасць імунадэпрэсіі з гінекалагічным ракам.

Стрэсавую сітуацыю можна палічыць канцом свету, а можна прыняць як жыццёвы ўрок, які трэба прайсці і зрабіцца мацнейшым. Стаўленне да жыцця, духоўныя каштоўнасці ўплываюць на развіццё і цячэнне хваробы, на выжывальнасць. Шматгадовы вопыт у анкалогіі мяне ў гэтым пераканаў.

На ўзнікненне і прагрэсаванне раку ўплывае лад жыцця жанчын.

Ён істотна змяніўся: мы мала нараджаем, адмаўляемся ад нармальнага палавога жыцця з-за занятасці. А гэта вельмі важна, бо ўплывае на гарманальны баланс. Магу пацвердзіць на ўласным прыкладзе: я нарадзіла першае дзіця толькі ў 32 гады. Да гэтага часу ў мяне ўжо з'явілася сівізна. Пасля родаў яна знікла і не з'яўлялася яшчэ 15 гадоў.

У цэлым, рак маладзее. Калі раней на ЗПЦМ хварэлі ў асноўным жанчыны пасля менапаўзы, старэйшыя за 50 гадоў, дык сёння ўжо не рэдкасць 40-гадовыя пацыенткі, бываюць і маладзейшыя, жанчыны з менструацыяй.

Адзначаецца і рост полінеаплазіі – адначасовае або пачарговае ўтварэнне ачагоў злаякаснага росту. 20 гадоў таму гэта было б казуістыкай, а зараз мы назіраем да 4 ракаў, якія ўзнікаюць адзін за адным.

Рак цела маткі – гармоназалежнае захворванне. А паколькі ўсе гармоны ў арганізме звязаныя, калі ў пацыенткі ёсць рак шчытападобнай залозы, тоўстай кішкі, яечнікаў, малочнай залозы, ёй трэба вельмі ўважліва глядзець за станам маткі.

Прафілактыка: УГД + аспірат + рэгулярны агляд

Што мяняць у дыягностыцы, каб спыніць рост захворвання?

 – Мая вучаніца, гінеколаг-анколаг Галіна Касцевіч, абараніла кандыдацкую дысертацыю, у якой даследавала гэтае пытанне. Для своечасовай дыягностыкі жанчынам з групаў рызыкі пасля 45 гадоў рэкамендуецца зрабіць УГД органаў малога таза з выкарыстаннем вагінальнага датчыка, пры выяўленні паталогій слізістай гінеколаг павінен узяць аспірацыйную біяпсію з поласці маткі. Лічу, што гэта дзейсная мера.

У краіне ўжо шмат зроблена па раннім выяўленні ЗПЦМ: амаль у 85% выпадкаў рак дыягнастуецца на I (72%) і II (12%) стадыях.

Да таго ж, людзі з групаў рызыкі не кінутыя. Пацыенткі з гіперплазіяй і паліпамі эндаметрыю знаходзяцца на дыспансерным назіранні ў гінеколагаў, а пацыенты з парушэннем тлушчавага абмену, цукровым дыябетам – у эндакрынолагаў.

Чаму ў астатніх 15% выпадкаў рак заўважаюць толькі на III і IV стадыях?

– Асноўная прычына – пацыенты не звяртаюцца да ўрача. Часцей за ўсё гэта пажылыя жанчыны, якія думаюць, што пры менапаўзе ніякай хваробы быць не можа, маўляў, «адкуль там рак, калі я 10-20 гадоў жыву без месячных і сэксу». Яны не звязваюць пастаяннае недамаганне з анкалогіяй, а дзіўныя кровамазанні ці вылучэнні абмяркоўваюць з суседкай, а не ўрачом. Бываюць асобныя формы раку – саркомы, калі пухліна расце на мышачнай абалонцы маткі. У такіх выпадках магчымыя медыцынскія памылкі, бо саркомы доўга сябе ніяк не праяўляюць.

Якія новыя метады лячэння ЗПЦМ сёння развіваюцца?

– Сёлета абароненая доктарская дысертацыя па лячэнні раку цела маткі. Аўтар – загадчык лабараторыі анкагінекалогіі нашага РНПЦ Сяргей Маўрычаў. Дзякуючы новаму падыходу да групаў рызыкі па ступені прагрэсавання раку, які распрацаваў аўтар, лячэнне зрабілася больш індывідуалізаваным і менш траўматычным. Раней пры абмежаваных дыягнастычных магчымасцях усім пацыенткам з ЗПЦМ рабілася стандартнае лячэнне: апраменьванне-аперацыя-выбарачнае апраменьванне.

Сёння тым, у каго нізкі ўзровень верагоднасці прагрэсавання захворвання, рэкамендуецца толькі аперацыя, без апраменьвання. Прычым часцяком аперацыі праводзяцца лапараскапічна, пасля яе пацыенты могуць быць выпісаныя са стацыянара на другі дзень.

Гэтыя аперацыі з поспехам выконваюць хірургі Алег Акінфееў, Сяргей Тараненка, Андрэй Плятнёў. У каго высокая рызыка прагрэсавання хваробы або ёсць супрацьпаказанні да лапараскапіі, таму паказаная адкрытая аперацыя, пасля даследавання аддаленых тканак – дыстанцыйнае альбо эндавагінальнае апраменьванне. Апошняе можна зрабіць амбулаторна.

Раней была абароненая іншая доктарская дысертацыя – «Камбінаванае і комплекснае лячэнне хворых на рак цела маткі з выкарыстаннем лазернай гематэрапіі». Аўтар – прафесар Таццяна Літвінава.

Яна даказала, што лячэнне ЗПЦМ павінна праводзіцца толькі ў анкалагічных клініках, а не ў гінекалагічных. Для гэтага ўрач вывучыла вынікі лячэння 10 тысяч пацыентак з ракам цела маткі за 15 гадоў у залежнасці ад таго, дзе была зробленая аперацыя: у анкалагічнай установе або ў бальніцы агульнага профілю.

Аказалася, што лячэнне хворых у першым выпадку было ў 2 разы вышэйшым. Гэта якраз тлумачыцца тым, што розныя метады: аператыўны, прамянёвы, хімія-і гармонатэрапеўтычны – у патрэбнай паслядоўнасці і ў адпаведнасці са стандартамі можна рэалізаваць менавіта ў анкалагічнай клініцы.

Пацыентам: крывяністае выдзяленне – да ўрача!

Галоўныя сімптомы, якія павінны насцярожыць?

– Любое крывяністае выдзяленне па-за месячнымі, кровамазанні пасля палавога акта.

Якія фонавыя захворванні папярэднічаюць ЗПЦМ?

– Гіперплазія эндаметрыю і паліпы маткі.

Эндаметрыёз яечнікаў – сімптом ЗПЦМ?

– Пацыенткі з эндаметрыёзам яечнікаў – у групе рызыкі, паколькі дадзенае захворванне кажа пра гарманальны дысбаланс. А ЗПЦМ – гармоназалежная паталогія.

Ці ўплывае на развіццё ЗПЦМ вірус папіломы чалавека, як пры раку шыйкі маткі?

– Сувязь ВПЧ і раку цела маткі не даказаная. Але гэты вірус, як і іншыя інфекцыі, можа спрыяць паталагічным працэсам.

На якой стадыі раку можна захаваць матку?

– Пры раку in situ (пачатковая стадыя). Тады магчымая аблацыя – выдаленне хворага ўчастка слізістай, гарманальная тэрапія (для маладых жанчын, якія не нараджалі), прамянёвая тэрапія. У іншых выпадках рэкамендаванае выдаленне маткі.

У рэдкіх выпадках магчымая сітуацыя, калі пацыенткам хворая матка выдаляецца пасля родаў. Гэта індывідуальны падыход з удзелам некалькіх спецыялістаў.

Таксама магчыма выдаліць матку, але пакінуць яечнікі – пры нізкім узроўні небяспекі прагрэсавання раку, з улікам узросту пацыента.

Ці можна зацяжараць пасля лячэння ЗПЦМ, калі матка не выдаленая?

– Калі была праведзеная прамянёвая тэрапія, пры якой таксама апраменьваецца зона яечнікаў, – не. Калі была толькі ўнутрыпаласная аперацыя, – шанцы ёсць.

Ці можна жыць палавым жыццём пасля выдалення маткі?

– Можна і трэба, пасля кансультацыі ўрача, калі няма ўскладненняў.

Пасля выдалення маткі і яечнікаў жаночыя палавыя гармоны перастануць выпрацоўвацца?

– Не. За выпрацоўку жаночых гармонаў адказныя не толькі яечнікі, гэтую функцыю бяруць на сябе наднырачнікі і іншыя органы. Але гарманальны статус, вядома, пацерпіць.

Якія ўскладненні могуць быць пасля выдалення маткі і яечнікаў?

– Пасляаперацыйных ускладненняў мала, бо нашы ўрачы ўмеюць працаваць. Але можа быць сур'ёзна парушаны псіхалагічны камфорт. Пасля аперацыі жанчыны баяцца палавога жыцця, з-за чаго парушаецца эмацыянальная сувязь з мужам, агульны клімат у сям'і. Пасля выдалення маткі па-ранейшаму можна адчуваць аргазм. Трэба жыць, як раней.

Можа быць пачашчэнне мочаспускання, але часам гэта таксама больш псіхалагічная праблема, чым наступствы аперацыі. Гэта абарачальна.

Калі органы выдаленыя да менапаўзы, тады наступіць дачасны клімакс.

Табліца: Лічбы з даследавання І.А.Касенкі па захворванні ЗПЦМ у Беларусі

Фота Яўгена Крэча і з адкрытых інтэрнэт-крыніц.