Пасля рыбалкі кацяняты пачалі разважаць пра прыродныя цікавасці і адметнасці беларускай краявідаў.
— Паглыбіцца ў прыроду – гэта вельмі захапляльна і карысна! – адным з першых выказаўся Зефір. – Арганізм патрабуе змены абстаноўкі! Асабліва, такі далікатны, як мой.
— І адпачынку душэўнага! – падтрымаў яго Пірат.
— От, хлопцы! От працаўнікі! – нібыта згаварыўшыся выказаліся заўжды спакойныя Злата з Марусяю. – Вам бы толькі адпачываць ды забаўляцца. Хаця жаданне зразумелае – пасля вучобы вырвацца з мітусні, каб зусім у іншай атмасферы сярод цішыні і свежасці атрымаць зарад бадзёрасці.
Былі прапановы здзейсніць рамантычную прагулку на паветраным шары або на скутэрах. Аднак ахвотных узняцца ў неба, і з вышыні птушынага палёту пазнаёміцца з наваколлем, не знайшлося. Прычыны вядомыя: многія жывёлы, як і каты баяцца вышыні. За птушкаю каторы можа забрацца на высокае дрэва, а вось долу самастойна злезці ўжо будзе страшнавата. Штораз на дапамогу прыходзіць чалавек.
На скутэрах таксама небяспечна, многія чатырохногія аматары не адчуваюць хуткасці. Надоечы Пірат за чужым сабакам пагнаўся, абараняючы сваіх сябровак. Ды так задаў газу, што таго сабакі і след прастыў, а ён шчэ мчаўся кіламетраў з пяць. Пераблытаў дзе тормаз, а дзе газ. Добра, што камень быў невялікі, які раптам узнік на дарозе: адным фінгалам і збухтаваным калясом не абышоўся б.
— Акурат для гэтага падыходзіць вадзяны паход, – прапанавала, як заўжды, зухаватая Аліса.
Яе прапанову падтрымаў сам Гаспадар. – Гэта і сучасна, і незвычайна цікава. І крэатыўна! А за капітана прапаную Алісу. Усе згодныя?
— Усе! – раздаліся галасы.
— Дзякуй за давер. – Мы разам, а значыць справімся, ці не так?
— Т-а-ак! – яны з радасцю згадзіліся, не перастаючы дзякаваць Гаспадару.
— Вось і цудоўна! Дарэчы, на стаянках будзе магчымасць паслухаць як мясцовыя легенды, так і аўтэнтычныя песні тутэйшых мясцін, – дадала Аліса. – Можам нават сыграць вяселле для Базыля і Марусі.
— Так, так! Добра, што ты ў нас капітан, Аліса! – раздаліся галасы. – Можна і сыграць. Тыдзень на прыродзе ды ў такой кампаніі – цудоўна!
— І сіл для новых спраў набрацца, – дадаў Зефір. Толькі Базыль з Марусяю пераглянуліся, але змаўчалі, злёгку ўсміхнуліся адно аднаму.
— Згода! – дружна закрычэлі, запішчэлі іншыя. Іх вочы засвяціліся радасцю, заскакалі, загаманілі, быццам ніколі не былі на волі.
Дарагі юны дружа! Ты таксама напэўна бачыў, што браты нашыя меншыя здольныя іспытваць вялікую гаму пачуццяў і эмоцый. Яны сумуць, хвалююцца, перажываюць, радуюцца таксама, як і мы з табою. Могуць нават плакаць. Калі доўга гаспадароў няма дома, яны не проста з нецярпеннем іх чакаюць, але і жадаюць быць побач, забаўляцца і гарэзнічаць з імі. А яшчэ яны вельмі любяць бываць з гаспадарамі на свежым паветры, а вось вяртаюцца дахаты з вялікім незадавальненнем. Ці не так? А вось вясковым, наадварот – поўная воля.
Прабач, я трошкі адхіліўся ў сваіх развагах. Тым часам Аліса ўскочыла на самы вялікі камень, што аказаўся побач, і працягвала свой зычлівы зварот да сяброў:
— Тады давайце дамовімся наступным чынам, – казала яна. – Мы павінны быць гатовымі да ўсялякай незвычайнай сітуацыі. Таму кожнаму неабходна ўзяць тры камплекты адзення: адзін – рабочы, у чоўне, другі – у час стаянкі, трэці – на вячэрні час. Дажджавікі, акуляры ад сонца, прынады гігіены ды рэпеленты ад кляшчоў. Правіянт, медыцынскую аптэчку і вуды я падрыхтую. Яны будуць у носе чоўна.
— Аліса, а чаму пра човен згадала? – здзівіўся Пірат.
— А ты хацеў Венецыянскую гандолу? Човен чаму? Таму што баюся за вас, у байдарках патопіцеся, чаго добрага! Што я адкажу Гаспадару? А так – шасцёра на вёслах, чацвёра падменных. Увага! Да ўсялякай незвычайнай сітуацыі ўсе павінны быць здольнымі! Грак – за вахценнага памочніка капітана. У яго абавязкі – весці судовы журнал, а пры неабходнасці – падмяняць любога матроса. Паўтараю: у запасе – Васька, Маруся, Злата і Мілка. Усе пры справе, усе навідавоку.
— Пытанні ёсць?
— Няма! – пачуўся дружны адказ.
— Тады – усе за справу!
Раніца наступнага дня не паспела наступіць, а каціны атрад ужо ладаваў у човен свой багаж. Працавалі наўздзіў моўчкі і зладжана.
Як толькі чырвоны сонечны шар пачаў расфарбоўваць наваколле, вясёлы турыстычны човен з дванаццацю кацянятамі, задаволенымі навізною і незвычайнасцю падарожжа, слізнуў па вадзяным люстэрку.
Весляры напачатку далікатна, не заглыбляючы ў ваду, а літаральна напалову вёслаў грэблі, роўна трымалі курс пасярод ракі. Там не было ні трыснягу, ні чароту, што магло замінаць руху чоўна.
— Вось гэта любата! – першым азваўся белабокі гараджанін Май. – Я і не марыў каб вось так, з самага ранку, аказацца на рацэ, ды яшчэ ў такой кампаніі. Нават калі я быў адзіным гадаванцам у ранейшай сям’і, то ніколі не бачыў такой прыгажосці, як не адчуваў ласкавых адносін. Ніколі на вуліцу не выпускалі. Дзеці толькі і ведалі, што за хвост цягаць. А як павырасталі тыя жэўжыкі, мяне зусім выгналі. Без падзякі. А тут – згода і сяброўства!
— Радуйся, дружа, радуйся! Не тое заўтра-паслязаўтра смерч які наляціць, дык толькі хвасты нашыя на дрэвах будуць вісець, – пасміхаўся Пірат.
— Адставіць размовы! Грэбсці роўна! Адначасова і раўнамерна заглыбляць вёслы! І-і – ра-а-з, і-і – два, і-і – тры! – скамандавала Аліса.
Весляры толькі моўчкі пераглянуліся, не сказаўшы ні слова. Нават каторы ўслых не ўсміхнуўся. Толькі іх вясёлыя вочы выдавалі адабрэнне дзеянняў свайго капітана. Яны дакладна выконвалі яе каманды. Човен ішоў роўна, разразаючы вадзяное люстэрка.
— Глядзіце якая прыгажосць! Якое паветра! – казала Аліса. – Вось дзе адпачынак!
— А мы думаем, ад чаго гэта Пірат прыціх! – падаў голас Базыль. – Аказваецца, яго раздражняльнасць, ад атрыманага фінгала, змякчылася пад уздзеяннем зялёнай расліннасці.
— І прыемных пахаў, красак лугоў, ды палёў, – дадала Злата.
— Матросы, не стаміліся? Ці можа катораму патрэбна замена? – пыталася Аліса
— Пакуль што не патрэбна, – за ўсіх адказаў Пірат.
— Тады кіруемся далей. Адначасова паслухайце пра старажытнае пасяленне, якое тут знайшлі геолагі. Гэта вельмі цікава!
– Многа–многа вякоў таму на тэрыторыі Беларусі ўзніклі курганныя пахаванні. У іх хавалі памерлых продкаў нашых сённяшніх гаспадароў – людзей. Яны зваліся паўднёва-заходнімі крывічамі ці палачанамі. Дык вось, сябры, у гэтых буйных курганных пахаваннях крывічоў ва Ўсходняй Еўропе знаходзяцца парэшткі старажытных людзей. Геолагі знаходзілі шмат розных гаспадарчых прылад і інвентар. Тыя людзі ў свой час займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй і рамяством.
— Цікава, а чым яны зямлю абраблялі? – спытаў здзіўленым голасам, паўнашчокі ў бялюткім футры і з доўгімі вусамі, каток Май.
— Майстравалі з дрэва, з каменя прыспасобы. Пазней пачалі ладзіць жалезныя. А жытло для сябе будавалі зусім не падобнае на сённяшняе. Было яно слупавой канструкцыі, а ў цэнтры жылля ладзілі ачаг, заглыблены ў падлогу.
— Нічога сабе! І не мерзлі? – усё ніяк не сунімаўся былы гараджанін Май.
— Тады клімат на гэтай тэрыторыі быў, як зараз, як у Афрыцы – круглы год лета.
— Мне б туды! – уздыхнуў Май.
— Ты б добра падсмажыўся і мясцовыя жыхары на абед спажылі, – рассмяяўся Пірат. І ўсе дружна захахаталі.
— Увага! – скамандавала Аліса. – Хутка пачнуцца перакаты! Праз кіламетры два будзе першае на нашым шляху возера. На яго беразе зробім прывал.
— Штосьці у жываце засмактала, – азваўся карэнасты Базыль.
— Пачакай крыху, матрос. Усё па распарадку! – супакоіла капітан Аліса.
Сонца прыпякала ўсё мацней. Разносіўся пах жыта. Спелая ніва часам ціха калыхалася, шаптала. Тады кацяняты прыслухоўваліся, рабіліся больш уважлівымі, нібыта знаходзіліся ў засадзе на мышэй.
— Многія птушкі такім часам перастаюць спяваць. Толькі шэранькая перапёлачка радуе сваёй песенькай, – заўважыла Маруся.
— Прыемны галасок! – казала Злата, прымацоўваючы на пераноссі акуляры ад сонца.
Цёплае паветра пералівалася на сонцы. Часцей лёталі і гудзелі авадні. Па абодва берагі ракі навыперадкі насіліся трактары з прычэпленымі касілкамі. Следам за імі ішлі меншыя трактары з варушыламі, каб разбіць свежыя пакосы. Пачаўся сенакос.
— Бачыце! – ва ўнісон усклікнулі Попел і Вугельчык. – Хутка копы вырастуць! Ах, як мы любім на іх пазабаўляцца!
— А хто не любіць? Усе гэтай забавай пацяшаюцца, – як бы між іншым прамовіла Маруся, і таксама дастала акуляры.
Прывал. Ручная рыба
А сонейка прыпякала.
— О, акуляры! Калі ласка, падайце і нашыя. А тое нябеснае свяціла зайшло наперад, акурат у вочы свеціць, – прамовіў Пірат.
— Вось так лепей! – заключыў, прымацоўваючы на пераноссі свае акуляры Пірат.
Човен чарціў роўную лінію, астаўляючы за кармою белапенны след. Ад якога па абодва бакі разыходзіліся невялікія хвалі і лізалі прыбярэжны пясок, а калі асвяжалі аер і чараты. Тады з іх уздымаліся перапалоханыя шыза-зялёныя стракозы і рэдкія матылькі. Калі нечакана і жаба бултыхнецца.
— Вось на такія матылі плотка добра бярэцца! – заключыў пільны Базыль.
— Так! А на такіх тлустых жабак – вусатыя ракі спаўзаюцца. Неяк мы з дзедам на жабу ў адным шатры паўсотні ракаў паднялі, – хваліўся Пірат.
— Калі гэта было? – раздаўся галасок Златы.
— Калі, калі? Тыдні са тры таму! – парыраваў Пірат.
Пацягнула лесавым пахам і прахалодаю. Нарэшце вось і лес.
— Прашу замену. Нешта я прытаміўся, – прамовіў узмакрэлы Зефір.
На яго месца хуценька, без напаміну, сеў Попел. Турыстычны карабель не збочыў з курса нават на сантыметр. Па твары Алісы прабегла толькі адабральная ўсмешка.
Удалечыні паказалася невялікае азерца. Весляры, як і раней, суладна працавалі і нават не агледзеліся як іх човен аказаўся сярод ланцуга ўзвышшаў, а на сярэдзіне яго – круглае люстра вады. Ва ўпадзіне. Наўкола — лес. І дрэвы навіссю над тым люстрам.
— Кіруемся правей, да берага, – закамандавала Аліса. – На турыстычную стаянку. Аддаць швартовы! І выкінула на бераг вяроўку, якую спрытны Пірат злавіў, выскачыўшы першым, і завязаў за тоўстую лазовіну.
— Прывал тры гадзіны! Абед, адпачынак і – далей сплаўляемся на Нарач. На шляху наведаем дэндрасад, экалагічную сцежку “Блакітныя азёры”, – гэта асабліва карысна для тых, хто стамляецца, – зазначыла Аліса. – Каб думкі ад акаляючых пейзажаў былі яснымі, душа мудрая, а сэрца дабрэйшым.
— Чуеце! А наша капітан яшчэ і філосаф! – падмеціў маўклівы рыжы Васька.
Але ніхто ўжо не прыслухоўваўся. Імгненна было скінута аддзенне, і ўжо за сотні метраў раздаваліся зычныя раскаты вясёлага, бесклапотнага смеху– ха! ха! ды хі! хі!
— Хвілінку увагі! У незнаёмых водах няма бяспечных бродаў! – з берага папярэдзіла капітан Аліса. – Патануць ля самага берага – памерці двойчы. Будзьце ўважлівымі!
Але кацяняты мала што пачулі. Яны працягвалі забаўляцца: залазілі адно аднаму на карак і давалі нырца, плавалі навыперадкі, дурэлі, абліваючыся вадой і скакалі адзін цераз аднаго. Калі нават і па двое адразу залазілі, тады ніжні зашываўся, як той пічкур, у пясок. І, калі вылазіў на паверхню, чмыхаў, але і смяяўся.
Паджарыя браты Попел з Вугельчыкам наладзілі сапраўдныя цыркавыя нумары: падскоквалі як не вышэй за самыя гонкія яліны, і ў паветры сальта-мартале рабілі. І так гэта было захапляльна, што нават пралятаўшы непадалёку стары Крумкач і той перапыніў свой палёт, каб падзівіцца на чацьвераногіх артыстаў.
— Вось гэта сапраўдныя артысты! – здзіўляўся Крумкач. – Возера ветла прымае падарожнікаў, але трэба быць пільнымі. Вада ў ім чысцюткая і дно – белае. Толькі там-сям плёсы рэдкім чаротам засеяны, а ўсё ж пільнуйцеся.
Злата з Марусяй купаліся ля берагу. Неспадзявана для самой сябе Злата асмелілася і нырнула, а калі з’явілася на паверхні – у яе лапах трапятаўся вялікі сазан.
— Рыба! Тут процьма рыбы! Яна зусім ручная! – закрычала ўсхваляваная рыжанькая кошка Злата. – Толькі стала на дно, як пачалі казытаць за ногі, ледзь вытрывала, каб не засмяяцца. А па самым дне – так і шнуруюць адзін за адным: шчупакі, судакі, плоткі, нават вёрткі сіг між імі віляе. І прыгожанькую фарэльку бачыла. Але яна, відаць, пабаялася заставацца ў такой драпежнай кампаніі, і збегла ў больш спакойны і прахалодны ручай.
Наляцелі кацяняты і пачалі адзін за другім даваць нырца. Толькі блізняты Попел з Вугельчыкам адплылі бліжэй да берага, да чаратоў. І па чарзе ныралі, штораз выцягваючы з-пад састарэлых чаратовых каранёў тлустых мянтузоў ды шчупакоў. Бывала, з глыбокага глею падчаплялі кіпцюрамі нават сома, але той заўжды ўмудраўся выслізнуць.
— Аліса, Аліса! Мы таксама спаймалі! І вуды не спатрэбіліся! Бач, які вялікі шчупак! – размахвалі вялікай рыбінай Базыль з Піратам.
Капітан Аліса толькі пасміхалася, задаволеная спрытам малодшых сяброў, сама ж рыхтавала абед. Ды й Злата з Марусяю выскачылі са сваёю здабычаю і ўжо рупіліся ля вогнішча.
Хутка да агульнага стала далучыліся і весляры. Кожны цягнуў па некалькі вялікіх рыбін.
— Вось гэта панскі абед будзе! – казала Аліса. – Што малайцы, то малайцы!
— Якая смаката! – казалі браты Попел з Вугельчыкам, абіраючы дзве вялікія рыбіны.
— І на вячэру хопіць! – усміхнуўся маўклівы Грак.
— Так. Але ж патрэбна і пра дзень заўтрашні меркаваць, мяў-ў! – па - гаспадарску разважаў бухматы Базыль. – Невядома ці зловім што ў вялікіх азёрах. А калі нічога? Там жа адпачываючых процьма!
— Вось і я кажу: патрэбен запас, – падтрымаў Май. – Я ж так рыбку люблю! Асабліва азёрную!
— Тады так: перадыхнем і – за працу! – сказала, як адрэзала, капітан Аліса.
Толькі яны спусціліся з квяцістага лугу на пясчаны бераг, як пачуўся неспадзяваны плёскат. Затаіліся за густым і высокім чаротам. Праз колькі хвілін з новай сілаю раздаўся плёскат. Ажно хвалі падняліся. Прыгледзеліся: Мядзведзь панадзіўся на рыбалку.
— Неверагодна! Нездарма ён мне сніўся! Трэба штосьці рабіць! – прамовіў Пірат. – Прапаноўваю прагнаць касалапага.
— Не спяшайцеся! Давайце пачакаем, – прамовіла Аліса. – Можа ў яго малыя? Няхай і яны рыбкай пачастуюцца. Усім хопіць.
— Ён толькі распудзіць рубу! – падтрымаў Пірата Базыль.
Вырашылі такім чынам. Адзін будзе на варце, Злата і Маруся будуць адцягваць яго ўвагу, забаўляючыся ля берагу. Пірат ускоквае на мядзвежы карак і што ёсць сілы капцюрамі “чэша” яго спіну. Робіць яму спартыўны масаж. Шчыра робіць, каб ён не мог стрываць. Астатнія – ловяць рыбу.
Як толькі касалапы ўбачыў двух незнаёмых істот у белых хусцінках, якія моцна гаманілі ды забаўляліся, Мядзведзь здзівіўся: што за цуд! Узняў сваю калматую галаву і разявіў пашчу. Невядома пра што ён у той момант думаў, але ў такой позе стаяў доўга. Вось іменна стаяў. Бо, калі на яго спіне дужы “масажыст” у асобе Пірата пачаў сваю работу, касалапы затанцаваў напачатку вальс. А як толькі з яго загрыўку пасыпалася поўсць, кінуўся ў бадзёрую польку, трымаючы ў лапах не даму сэрца, а перапужаную рыбіну.
Хаця і добра прытаміўшыся, звер круціўся і калаціўся ад злосьці. Ажно пена з пашчы фантаніравала. Ён і крычаў, і смяяўся чалавечым голасам, і роў, і воўкам выў. А як убачыў колькі навокал малых, але дужа “злых і страшных звяроў” – падаўся прэч. Так-сяк дабрыў да берагу – і толькі паспеў на развітанне крыкнуць: “Маёй тут нагі больш не будзе, звяр’ё!”
Больш таго Мішку ніхто не бачыў. Казалі, нібыта служак займеў і цяпер харч яму да самага логавішча носяць. Паесь і – на бакавую. Ляжыць сабе касалапы – кум-каралю. А ўсё ж калі-нікалі ды й не сцерпіць: залезе ў ваду ці забрыдзе на людскі падворак ды панашкодзіць.
— Вось дык пазабаўляліся! – сказаў Пірат і рассмяяўся. – А цяпер можна смела рыбаліць.
Цікава, але рыба не сышла пасля мядзвежых вадзяных ваннаў, наадварот спякота вымусіла яе падысьці бліжэй да берагу. Кацяняты толькі паспявалі ныраць ды хапаць яе сваімі спрытнымі лапамі.
— Не адзін я разамлеў, – казаў прытомлены спякотаю Зефір. – Рыба і тая да берагу мкнецца. Усе цягнуцца ў цянёк, адпачыць.
— Не лянуйся, гараджанін! Давай нырай! Вунь побач з табою сазаны зараз шорты здымуць, – падштурхоўваў сябрука да актыўнай талакі, прыжмурыўшыся ад сонца, заўжды спакойны Май.
І той нырнуў. А калі вылез з вады – у лапах трымаў па два шырокія і пляскатыя срэбрыя сазаны.
Аліса ледзь паспявала парадкаваць свежую азярную здабычу. Якой толькі не было рыбы! І кожная хоць адразу – на выставу!
Налавілі яны рыбы як не дзве бочкі, ды прылеглі адпачыць.
Ноччу ў лагер Барсук прыцягнуўся. Ужо і на вечка бочачкі лясны таўстун ўскараскаўся. Стаміўся, прыглядаўся як ямчэй тое вечка падняць. Але чуйная вартавая, кім была кемная і адказная капітан Аліса, імгненна прымусіла парушальніка пакінуць месца злачынства, так і не паспрабаваўшага дармавой рыбкі.
А той цяльпук не толькі спужаўся, а зваліўся з перапуду з бочкі і нос свой падрапаў. А пасля як даў лататы, што сыты азадак тросся мацней за асінавы лісток падчас бурану. Прабяжыць колькі, ды ўсё нос чэша. Відаць, шчыра прывеціў вартавы незванага госця.
Раніцою, як толькі першыя промні пачалі выбівацца з-за далягляду, падарожнікі рыхтаваліся да апошняга этапу вадзянога падарожжа.
Ранішняе прахалода надавала бадзёрасці. Матросы лоўка і суладна грэблі вёсламі. Човен па-ранейшаму чарціў роўны след.
— Ото ж і прыгажосць! От паветра, дык паветра! Гэта ж, здаецца, чэрпаў бы і чэрпаў бы вёдрамі, каб такая магчымасць была яго назапасіць! – радавалася ранішняму золаку Маруся.
Птушкі ўсё смялей і смялей распявалі свае мелодыі. Да іх чароўных гукаў прыслухоўвалася ўсё жывое: і кацяняты, і дзве казулі, што прытаіліся на другім беразе і ўглядаліся на іх човен, і тыя людзі, што выходзілі на бераг.
Але раптам аднекуль раздаўся мілагучны жаночы галасок.
— Ціха! Ці чуеце? – насцярожылася і прыўстала заўсёды разважлівая і сціплая Мілка. – Жанчыны спяваюць. Неверагодна!
А песня лілася. Яна авалодвала душамі падарожнікаў. Не стрымаўся і каток Май. Ён зайграў на сваёй дудачцы. І ўсе адразу, як па камандзе, быццам слодыч нейкая ўлілася ў іх нутро, збегліся ды панесліся па крузе. І давай скакаць. І данёсся чароўны голас, што рассыпаўся пошчакам па вадзяным люстэрку, адбіўся і панёсся па наваколлі.
—Дзеўка – ад вады,
Казак – да вады;
Пастой, дзеўка, пастой, красна,
Дай каню вады!
Скачуць каты, скачуць кошкі – усе радуюцца ды весяляцца. Разам з пасажырамі гойдаецца і падскаквае човен.
І так забавіліся, што зусім забыліся пра бяспеку на вадзе. Раптам човен нахіліўся на адзін бок і зачарэпнуў вады.
— Адставіць! – аддала каманду капітан Аліса.
Аднак яе ніхто не чуў. Усе танчылі, радаваліся і сонцу, і вадзе, і народным мелодыям – радаваліся жыццю.
Раптам човен нахіліўся на другі бок і зноў зачарэпнуў вады. І пачаў садзіцца ўсё ніжэй і ніжэй…
На сёння ўсё, мой дружа. А што адбылося з тваімі любімымі героямі – кацянятамі – даведаешся іншым раз. Не прапусці працяг гэтай неверагоднай гісторыі.
Папярэднія часткі казкі:
Аліса і неверагодныя забавы. Частка 1 (казка) + аўдыё
Аліса і неверагодныя забавы. Частка 2 (казка) + аўдыё
Аліса і неверагодныя забавы. Частка 3 (казка) + аўдыё
Аліса і неверагодныя забавы. Частка 4 (казка) + аўдыё
