Яшчэ і 100 гадоў не прайшло з моманту з'яўлення першага антыбіётыку. У гісторыі чалавецтва гэты тэрмін – адно імгненне. Але ўжо сёння ўвесь свет усур'ёз занепакоены тым, што абароніць людзей ад інфекцый у будучыні.
Рэзістэнтнасць (устойлівасць) мікробаў да антыбіётыкаў пастаянна павялічваецца, прычым з хуткасцю, якая нашмат апярэджвае магчымасці вучоных распрацаваць і ўкараніць у клінічную практыку новы лекавы прэпарат. Прычынай сітуацыі, якая склалася, называюць неабгрунтаванае, неналежнае і бескантрольнае выкарыстанне супрацьмікробных прэпаратаў. Як бы там ні было, праблема антыбіётыкарэзістэнтнасці выйшла на адзін узровень з ультравострымі пытаннямі кліматычных зменаў на планеце і патрабуе прыняцця глабальных рашэнняў.
У нашай краіне важная тэма была ў чарговы раз узнятая на педыятрычнай канферэнцыі, якая адбылася на базе БелМАПА напрыканцы верасня. Сваё бачанне праблемы прадставіў прафесар, кіраўнік Вільнюскага неанаталагічнага цэнтра Дзіцячай бальніцы пры Вільнюскім універсітэце Арунас Любшыс. І так атрымалася, што пытанні, якія абмяркоўваліся, выйшлі далёка за рамкі прымянення антыбіётыкаў у практыцы лячэння дзяцей.
Гонкі на выжыванне
Калі ўзгадаць гісторыю, дык масавае выкарыстанне першага антыбіётыку – пеніцыліну – пачалося ў гады Другой сусветнай вайны. Тады, вобразна кажучы, увесь свет уздыхнуў з палёгкай, назіраючы, як пасыпаная цудадзейным парашком рана гаілася ледзь не на вачах: нарэшце з'явіўся прэпарат, які выратуе чалавецтва ад інфекцый. Але ўжо літаральна праз некалькі гадоў прыйшло першае расчараванне: вучоныя зафіксавалі бактэрыі, перад якімі пеніцылін рабіўся бяссільным.
Усе наступныя дзесяцігоддзі напружанай працы па стварэнні новых, сучасных супрацьмікробных прэпаратаў непазбежна прыводзілі да адной высновы: бактэрыі, супраць якіх накіраваныя лекі, значна «хітрэйшыя» за людзей, а іх здольнасць прыстасоўвацца да новай «зброі» дзівіць сваёй хуткасцю.
Толькі ўдумайцеся: людзі працуюць каля 10-15 гадоў над кожным новым антыбіётыкам (ад лабараторыі да ўкаранення ў клінічную практыку). У той жа час, каб выпрацаваць да яго ўстойлівасць, пры пэўных умовах бактэрыям дастаткова ўсяго 6 месяцаў – максімум 2 гады! У пэўным сэнсе гэта можна назваць гонкамі на выжыванне паміж людзьмі і бактэрыямі. Пакуль пальма першынства ў людзей. Ці надоўга?
Зараз вядомыя 12 механізмаў, з дапамогай якіх бактэрыі выпрацоўваюць устойлівасць да лекавых прэпаратаў антыбактэрыяльнага дзеяння. Асаблівую занепакоенасць выклікае здольнасць патагенных мікраарганізмаў развіваць так званую перакрыжаваную ўстойлівасць да цэлых груп антыбіётыкаў: мультырэзістэнтнасць.
Складзены спіс асноўных бактэрый, якія нясуць неадкладную, сур'ёзную і адносную пагрозу. Да самых небяспечных аднесеныя штамы бактэрый, якія валодаюць мультырэзістэнтнасцю. СААЗ і цэнтры па кантролі за інфекцыйнымі захворваннямі праводзяць актыўную працу па папярэджанні антыбіётыкарэзістэнтнасці. Палітыка граматнага выкарыстання супрацьмікробных прэпаратаў транслюецца на ўзроўні вядучых сусветных дзяржаў. Мэта ва ўсіх адна: папярэдзіць развіццё і распаўсюджванне інфекцый, устойлівых да антыбактэрыяльнага лячэння.
Таблетка – сябар чалавека
Рэальнасць такая, што мы не можам адмовіцца ад выкарыстання супрацьмікробных прэпаратаў наогул. У нас проста няма іншых лекаў, здольных прыгнятаць актыўнасць бактэрый, якія выклікаюць розныя інфекцыйныя захворванні.
