Жыў-быў Праменьчык. Ён заўжды рана паднімаўся са сваёй бязважкай і цёплай пасцелі, таксама як і яго маці Сонца рупілася парадаваць усе жывое на планеце Зямля, ён, як і Салоўка, таксама спяшаўся быць напагатове, каб узняцца на неба і прынесці Чалавеку добры настрой на ўвесь дзень.
І Чалавек чакаў такой жа, як і ўчора, прыгожай раніцы, каб пачаць новы дзень у добрым настроі.
Сонца будзіла горад. Яно далікатна і асцярожна паказала з-за далягляду свой ярка-чырвоны край, запаліла прыгарадны лясок. Пурпур і барва пажару абнімала вершаліны дрэў, паўзла па зямлі. Чырвонае лона плыло золатам да гарадскіх муроў. Паволі ўздымалася над дамамі, пачынала важна ўзбірацца ўсё вышай і вышай — на паплавы, далёкія лугі і папары.
А Салоўка свістаў. А Салоўка заліваўся.
І як толькі першы яшчэ зусім кволенькі Праменьчык пачаў танчыць па вільготным гарадскам асфальце і маладой траўцы яго пільнаму позірку сустрэліся чорныя вялікія растрыбушаныя поліэтыленавыя пакеты. І ён разгубіўся: што рабіць? Клікаць сваіх сяброў, каб пільней высвечвалі зямлю — наш, Чалавека і ўсяго жывога, дом. І праменьчыкі парупіліся.
Ля адной гарадской сметніцы была такая брыдкая карціна, што цяжка нават словамі перадаць: чорныя пакеты сапсавалі настрой не толькі Праменьчыку, але і ўсім неабыякавым: і Салоўку, і траўцы, і жучкам, і мурашам, і ... Тады Праменьчык не вытрымаў і голасна прамовіў:
— Ну і хто ж гэта сумленне сваё згубіў? У каго не хапіла сілы смецце да кантэйнераў данесці, — у скрусе ажно дрыжэў першы Праменьчык. – Я зараз не вытрымаю і заплачу, як так можна: смеціць сабе ж на шкоду?
Але пытанні яго павіслі ў ранішняй блакітнай цішыні.
— Вельмі шкада, што рука чалавека і на дрэннае здольная, — з горыччу казаў другі Праменьчык.
І праменьчыкі засумавалі, быццам яны адны перад усёй гэтай бязмежнай, нямой глыбінёй, калі радасці жыцця навокал не было, як раней разлівалася тая радасць на ўсё наваколле. З вока на вока, толькі, здаецца, Матухна-Зямля адна спрыяе гэтаму пульсу жыццярадаснасці біцца кожны момант, у кожным куточку гэтых прастораў.
Штодня людзі прачыналіся і беглі хто куды – на працу і ў школу, у вёску да бацькоў і на рыбалку…На хаду жавалі розныя прысмакі і лускалі семкі, курылі, выкідваючы долу як акуркі, паперкі, так і тое, што было выкарыстана і стала няпрыдатным. І ўсё гэта ляцела, слалася на зямлю…
– Дык чаму ж засумавала Зямля – дрэвы, кветкі, трава – усё жывое? Перш за ўсё з-за таго, што людзі страцілі разумныя арыенціры свайго быцця і ўзаемадзеяння з навакольным асяроддзем і, як рыбіна, праглынулі спажывецкі кручок, які нагадвае няспынную гонку за дабротамі.
Ранак вытарашчыў вочы, як дзіця, глядзіць наўкола: Салоўка сцішыўся, маладая ж траўка енчыла, па-даросламу стагнала. Усё, што ляжала на яе маладым целе не давала падняцца і цягнуцца да святла, расці ўгору. Затое, відаць, учора тут добра вароны павесяліліся: навокал трава спляжана, як не на дзясяткі метраў раскідана смецце — парэшткі чалавечага застолля.
Чакаў светлай і радаснай раніцы і звычайны сціплы Чалавек – дворнічыха Марына Іванаўна. І як убачыла свой участак ледзьве не абамлела: з вечара навяла парадак наўкола, а калі ўжо прыцемкам пакідала працу дзеці яшчэ забаўляліся, птушкі спявалі, наўкола музыка і радасць, а за ноч вось што зрабілася…
Акрамя растрыбушанага смецця, воддаль ляжаў нават настольнік. Цырата начным ветрыкам была распраўлена настолькі, што пасярод яе ляжалі бруднаю горкай парэшткі правізііі, блішчэлі пластыкавыя і шкляныя бутэлькі…
– Усе ўмовы створаны для збору смецця: кантэйнеры ж усталяваны, падпісаныя, куды і што класці: пластык, папера, шкло. Няўжо так цяжка тое выканаць. Нарэшце, хаця б пакласці ў кантэйнер. Працы на сартыроўцы прыбавіцца, хаця шкоды менш…
— Я ведаю многа сем’яў, дзе даўно тое паразуменне Чалавека з Прыродаю існуе! – казаў першы Праменьчык.
— І я ведаю, мае вы харошыя памочнікі! – ўступала ў дыялог з праменьчыкамі дворнічыха. – Я нават ведаю хто гэты беспарадак утварыў!
— Ну і хто той бессаромнік? Пакажыце нам яго, мы яго правучым раз і назаўжды!
— Гэта дальнябойшчык з пятай кватэры, — з сумам адказала жанчына. – Заўчора з Еўропы вярнуўся, дык адзначаў вяртанне на радзіму на шырокую нагу...
Бабуля Марына яшчэ дужа маладжавая жанчына, але павагу да прыроды і людской працы спазнала з маленства. Ад маці сваёй як дарунак працавітасці і акуратнасці ва ўсіх справах атрымала напоўніцу.
Дамавітая жанчына яна пільна сочыць, каб усюды быў парадак і чысціня. Ведае, што забруджванне паветра смеццем шкодзіць усяму жывому, а Чалавеку найперш за ўсё. Адсюль і хваробы: раздражняльнасць слізістых абалонак дыхальных шляхоў, што выклікаюць у сваю чаргу хранічныя бранхіты, страўнікава-кішэчныя захворванні, запаленне лёгкіх і туберкулёз.
— Мы таксама чулі, — у адзін голас падхапілі развагі дворнічыхі праменьчыкі, што ад вокісу вугляроду, які выдзяляе смецце, пачынае балець галава, нудзіць, у Чалавека бывае галавакружэнне. – І што старыцца Чалавек пачынае ў значнай меры ад недахопу кіслароду ў арганізме.
Тым часам Сонца прыслухалася, агледзелася навокал, аўтарытэтна прамовіла:
— І чаму такая сацыяльная разняволенасць у грамадства, калі ў чалавецтва засталася самая сур’ёзная матывацыя – жыццё на Планеце зберагчы? – па-філасофску разважала. – Няўжо не зразумела, што з такой свядомасцю Чалавек будзе яшчэ доўга змагацца з самім сабою, пакуль не адбудзецца грандыёзны пераварот у свядомасці кожнага жыхара планеты. Хаця, як напамін асабліва непаслухмяным, не залішнім было б прымяненне і прававых рычагоў перавыхавання.
Праменьчыкі паглядзелі ўдалеч і заўважылі, што начны ветрык і да платоў цэлаванавыя пакеты пазносіў.
— І я згодная наконт прававога ўздзеяння на дужа незразумелых. Толькі паглядзіце: ад выкінутага смецця траўка ніцая, прыгнечаная, бледная афарбоўка лісця, на многіх заўчаснае пажаўценне, а к вечару ў гарачае надвор’е тут, сярод харчавых парэшткаў, будзе смурод — падтрымала гутарку дворнічыха.
— А ў маштабах усяе планеты, – падтаквала ім маці-Сонца, — чым больш чалавек выкарыстоўвае ў карысных мэтах вуглевадароды для паляпшэння сваіх жа ўмоў жыцця, развіцця шматлікіх галін вытворчасці з аднаго боку, і шкода для прыроды з другога — у выніку канцэнтрацыі вуглекіслага газу ў паветры павялічылася ў дзясяткі разоў. Што ў сваю чаргу павысіла сярэднюю тэмпературу зямной паверхні амаль на 2-3 градусы.
— Так, так! – падалі свае галаскі праменьчыкі. – Ад гэтага пачалі раставаць ільды Антарктыды, горныя ледавікі. Пачаў падымацца ўзровень Сусветнага акіяна, пад вадой апынаюцца многія гарады і населеныя пункты. І цунамі, і смерчы па ўсім свеце.
Раптам ва ўсім мікрараёне вокны парасчыняліся. У кожным паказаліся людзі:
Яны прыслухоўваліся да нязвыкла пабуджанай раніцы.
— А што вы хацелі, людзі? — працягвала Сонца. – Спакойна спаць? Вы ж так забрудзілі сваю Планету, што нават у пінгвінаў і цюленяў з далёкай Антарктыды, знойдзены хлорарганічныя злучэнні. Забруджванне атмасферы і воднага асяроддзя дасягнула пікавага значэння. — Такая вось адна з найважнейшых «ланцуговых» рэакцый у сістэме «геаасяроддзе – грамадства».
— А што можа зрабіць асобны Чалавек? – запыталіся праменьчыкі.
— Перш за ўсё трэба памятаць, што кожны з вас, людзей, увесь час звязаны з Прыродай і ад вашых паводзін залежыць многае. І гэта не толькі павага да законаў яе Вялікасці Прыроды, а глыбокая пашана да яе хараства.
— Не здзеквацца з прыгажосці Прыроды, — падтаквалі праменчыкі, свецячы ў кожнае акенца, заклікаючы насельнікаў заможных і больш сціплых кватэр, — а пільна ставіца да сустрэч з Прыродай. Памятайце: адпачывайце толькі ў спецыяльна адведзеных месцах, не астаўляце пасля свайго адпачынку смецце, не біце бутэлькі, не засмечвайце вадаёмы, выкарыстаныя вогнішчы залівайце вадою і засыпаце пяском.
— Зберагчы кветкі на лугах, мурашак і пеўчых птушак у лясах і наогул Прыгажосць і Багацце Прыроды зусім не цяжка, - гучна паўтарала яснавокае і цёплае Сонца. — Трэба ніколі не забываць, што Прырода не церпіць абыякавасці і жорсткасці, яна помсціць за нанесеныя раны і адказвае тым жа. Яна не хоча і не можа даць Чалавеку-Ворагу тых сваіх багаццяў, якія заўсёды дае Чалавеку-Сябру. Зялёныя шарэнгі дрэў, бульвары і скверы, газоны і кветнікі – упрыгожванне вашых гарадоў і паселішчаў – яны не толькі ўбор, але і Вашае здароўе, людзі!
— Даруйце, – аднекуль пачуліся галасы. – Мы зараз…
І ці паверыце, шаноўны мой чытач? Праз хвіліну-другую на падворку з’явіўся мажны мужчына ў спартыўным касцюме.
— Даруйце, – прамовіў напаўголасу.
Відаць, што чалавек сумленне сваё не ўсё згубіў, прызнаўся:
— Кепска ўчора зрабіў… Я зараз усё прыбяру…
— Ды не трэба ўжо, — запярэчыла бабуля Марына. – Вы ўжо адзін станоўчы ўчынак зрабілі – прызналіся ў сваёй памылцы.
— Прабачце, я больш не паўтару! Але ўсё ж з большага падбяру.
І Праменьчык, той самы першы і праворны, радасна ўсклікнуў: «Ура-а! Чалавек перавыхаваўся!»
Як па камандзе павысыпала на вуліцу дзятва. Пачала бегаць-збіраць цукерачныя паперкі, цэлафанавыя пакеты…
А Сонца са сваімі сынамі-Праменьчыкамі ўзнімалася ўсё вышай і вышай. І Салоўка ўзнавіў сваю вясёлую песеньку, выводзячы ўсё новае каленца.
Прачнуліся рамонкі, нібы дзеці, бяруць раўненне васількі на сонца. Скрозь прызму ранку светлага прыкмеціў я пацеркі жывіцы на сасонцы.
Як радасць жыцця чалавечай сутнасці.
