Карэкцыя СДУГ. Лячыць нельга дапамагчы. Частка 2

Ці прыносіць СДУГ дыскамфорт і праблемы не толькі бацькам, настаўнікам і ўсім вакол, але і самому дзіцяці?

Вядома. Дзеці выдатна разумеюць, што з імі нешта не так. Іх называюць вар'ятамі, клоўнамі, прыляпляюць цэтлікі. Але гэтыя дзеці абсалютна дакладна здольныя адчуваць. Я больш скажу – яны жывуць сэрцам. Яны вельмі эмацыянальныя, адчувальныя, занадта асабіста ўспрымаюць усё, што адбываецца вакол. Хочуць быць лідарамі, але ў іх не атрымліваецца. Хочуць быць добрымі, але не здольныя на гэта. Але калі да іх прыляпляецца цэтлік «ты – дрэнны», яны перастаюць хаця б старацца. Вось бяда.

Важна зразумець, што пратэстна-задзірлівыя паводзіны (раблю, што хачу і калі хачу) не з'яўляюцца следствам няправільнага выхавання. Дзіця адмаўляецца выконваць патрабаванні, жыць па правілах, бо яму цяжка, а аддачу за намаганні ён хоча атрымліваць адразу і ў поўным аб'ёме. На разуменні гэтых момантаў і будуецца сістэма дапамогі…

…І галоўная роля адведзена бацькам?

Абсалютна дакладна. Ва ўсім свеце самая паспяховая мадэль карэкцыі СДУГ – гэта псіхаадукацыя і супервізіі бацькоў. Вельмі эфектыўныя псіхаадукацыйныя групы. Бо бацькі атрымліваюць аб'ектыўную, адэкватную інфармацыю. У іх ёсць магчымасць мець стасункі адзін з адным, праходзіць пачуццё сацыяльнай ізаляцыі, з'яўляюцца сілы жыць з гэтым далей. А галоўнае, яны пачынаюць разумець праблемы дзіцяці і тое, як яму можна дапамагчы. Я шкадую, што ў Беларусі псіхаадукацыйныя групы не вельмі папулярныя. Гэта цяжкая, эмацыянальна затратная праца, таму, каб яе праводзіць, у псіхатэрапеўта павінна быць асабістая матывацыя – як мінімум наяўнасць уласнага дзіцяці са СДУГ. Але гэта сапраўды самая эфектыўная методыка, і яе трэба інтэнсіўна ўкараняць.

Дзеці ўдзельнікаў маіх першых груп (10 гадоў таму) ужо дарослыя або амаль дарослыя. Павінна сказаць, што нават цяжкія формы СДУГ выраўняліся, дзякуючы таму, што бацькі навучыліся выбудоўваць правільную мадэль суправаджэння сваіх дзяцей. Дрэнна там, дзе бацькі перакладаюць адказнасць – на ўрача, псіхолага, настаўніка…

Што трэба ад бацькоў, каб выбудаваць правільную мадэль суправаджэння?

Цярпенне. У 75% выпадкаў СДУГ перадаецца ў спадчыну. Г.зн. цярпення няма ў бацькоў – ці ў аднаго, ці ў абаіх. Таму, калі ўжо хто і мае патрэбу ў псіхастымулятарах, дык хутчэй дарослыя, чым дзеці. Калі ў мяне просяць «лекі» для дзіцяці, я часам так і адказваю: буду вам прызначаць. І ведаеце што? Многія згаджаюцца.

Разуменне дзіцяці. Ключавое значэнне мае псіхаадукацыя. Без разумення таго, што адбываецца і чаму, няма шляхоў вырашэння праблемы.

Прыняцце дзіцяці такім, які ён ёсць. Ён ні ў чым не вінаваты. У яго ёсць асаблівасці, і з імі трэба навучыцца жыць.

Веданне, як дапамагчы. Памятаеце, мы казалі аб пратэстна-задзірлівых рэакцыях? У сілу парушэння функцый нервовай сістэмы дзіцяці цяжка выконваць тое, што ад яго патрабуюць. І ёсць толькі два спосабы дапамагчы яму навучыцца рабіць тое, што не вельмі хочацца і не вельмі падабаецца. 1. Не можаш зрабіць – давай дапамагу. 2. Матывацыя, подкуп: зробіш – атрымаеш. Гэта працуе заўсёды!

Якія канкрэтныя крокі і дзеянні можна прапанаваць бацькам?

Для пачатку трэба вызначыць прыярытэты, важнасць таго, што можа дзіця адпаведна яго ўзросту. Напісаць спіс і вылучыць тое, што ён здольны рабіць самастойна. Потым тое, дзе патрэбная бацькоўская дапамога. І нарэшце тое, што дзіця ў гэтым узросце не будзе рабіць ніколі. Важна правільна размеркаваць яго сілы, «бензін». Ці так ужо прынцыпова патрабаваць ад 7-гадовага дзіцяці са СДУГ самастойна завязваць шнуркі на чаравіках? Завяжыце самі, затое ў яго застануцца сілы, умоўна кажучы, выседзець урок у школе. Яшчэ лепей – купіце абутак на ліпучках. Прыйдзіце ў клас, дапамажыце раскласці падручнікі, ручку-сшытак падрыхтаваць. Захоўвайце яго сілы на патрэбныя рэчы. І так ва ўсім!

Зараз культывуецца думка, што гаджэты – гэта кепска, іх трэба выключыць. Але ж гэта чысты дафамін, задавальненне. Як можна выключыць у дзіцяці тое, чаго яму не хапае? Забярыце гаджэты – і ён будзе ціха ненавідзець вас і ўсіх вакол. Так, дзеці залежныя ад гаджэтаў, а дзеці са СДУГ – асабліва. Таму гаворка ідзе пра разумнае дазаванне, але не выключэнне зусім.

Пры гэтым фізічная актыўнасць у дзяцей са СДУГ павінна прысутнічаць пастаянна. Памятаеце: каб неспакойны мозг стаў спакойным, трэба, каб шмат працавала цела? Вядома, яны далёка не заўсёды будуць чэмпіёнамі, не заўсёды будуць паспяховымі ў прафесійным спорце, бо ў іх арэлі – цікавасці, працаздольнасці, матывацыі. Ёсць вялікія спартсмены са СДУГ (у асноўным плыўцы, але ёсць нават тэнісісты). Але гэта выключэнні. Часцей дзеці са СДУГ не здольныя працаваць на вынік, бо гэта патрабуе ўпартасці, вялікай працы, цярпення і часу – таго, чаго ў іх у прынцыпе няма, ад чаго яны і пакутуюць.

Палова дыягназаў СДУГ ва ўсім свеце выстаўляецца, калі дзіця ідзе ў школу. Для дзяцей са СДУГ узрост паходу ў 1-ы клас – 7 гадоў, гэта дае яшчэ 1 год для развіцця нервовай сістэмы.

І асобная тэма – пошук настаўніка. Важна, каб ён стараўся дапамагчы дзіцяці. Нам пашанцавала з настаўнікам. Калі я ёй казала, што ў сына ёсць праблемы, яна адказвала: праблемы ёсць ва ўсіх, у кожнага свае. І дазваляла яму разгойдвацца на стуле. Так, мы мянялі лінолеум двойчы на год, але так сын мог вучыцца. Дазваляла яму смактаць цукерку на ўроку, бо разумела – яму трэба зняць псіхічнае напружанне, каб сканцэнтравацца, уключыць увагу. Але мы шукалі настаўніка. Так, гэта задача менавіта бацькоў!

Калі гэта не атрымалася, няма кантакту і няма шанцаў выбудаваць з настаўнікам канструктыўныя адносіны, трэба мяняць настаўніка, клас, школу. Пры цяжкай форме СДУГ – не трэба баяцца надомнай формы навучання. Яна не на ўсё жыццё. Гэта індывідуальны фармат навучання. У сітуацыі адзін на адзін дзіця будзе лепш засвойваць інфармацыю, праграму, адпаведна, палепшыцца паспяховасць. Супакоіцца школа, супакоіцца дзіця, бацькі выйграюць час для развіцця яго нервовай сістэмы. У рэшце рэшт, надомнае навучанне лепей і больш эфектыўна, чым прыём псіхастымулятараў.

Дапусцім, бацькі зразумелі і прынялі асаблівасці свайго дзіцяці. Знайшлі таго самага педагога. Але ёсць яшчэ мноства іншых людзей вакол, з якімі так ці інакш даводзіцца сутыкацца. І ўсім усё не патлумачыш…

Ёсць тры формы вызначэння бацькоўскага стрэсу пры СДУГ: вы не ведаеце, як справіцца з дзіцем; вы ўвесь час адчуваеце страх, што дзіця можа трапіць у бяду; вы адчуваеце пачуццё віны і сораму перад іншымі за паводзіны свайго дзіцяці. Даволі часта бацькі паказваюць адразу ўсе крытэрыі. Калі мама ці тата з неўратычным характарам, яны ўсё жыццё будуць у гэтым стрэсе. І ўсё жыццё будуць перад усімі апраўдвацца. Гэта няправільна. Нельга апраўдвацца. Як нельга паводзіць сябе і апазіцыйна-задзірліва. Горш ад гэтага будзе вам і дзіцяці, і нікому больш. Трэба шукаць людзей, якія дапамогуць. Гэта любы спецыяліст, які ведае, што такое СДУГ. Псіхолаг, выхавальнік, настаўнік, псіхатэрапеўт, псіхіятр... Любы.

Мы ўвесь час гаворым, што гэтых спецыялістаў трэба шукаць. Іх так мала?

Спецыялістаў, якія ведаюць, што такое СДУГ, шмат. Яны ёсць сярод урачоў – педыятраў, неўролагаў і не ўрачоў – псіхолагаў, педагогаў. Але, вядома, хацелася б, каб іх стала больш. На лекцыях па СДУГ, якія я чытаю педагогам, па маіх асабістых назіраннях, 30% з цікавасцю запісваюць і задаюць пытанні, хочуць ведаць, як дапамагчы такому дзіцяці. 30% кажуць: «І чаму мы павінны гэта цярпець?!» Яшчэ 30% наогул ніяк не рэагуюць. Гэта значыць, 3 чалавекі з 10 гатовыя падставіць сваё плячо. Іх і трэба знайсці.