Сёлета ў жніўні Навагрудак адсвяткаваў 980-годдзе. І гэта вялікае свята для ўсіх гараджан. Госці з іншых рэгёнаў і нават з іншых краін з вялікім задавальненнем змаглі наведаць горад і ўбачыць яго ўнікальныя мясціны.
Горад Навагрудак Гродзенскай вобласці невялікі, і агледзець яго славутасці цалкам рэальна ўсяго за дзень. А тым часам паглядзець ёсць на што. Гэта старажытны горад са сваёй няпростай гісторыяй і першая сталіца Вялікага княства Літоўскага. Да таго ж размяшчаецца ён турыстычна ўдала, так што не прапусціце магчымасць зазірнуць сюды, калі яна прадставіцца. А мы раскажам, што паглядзець у Навагрудку падчас невялікага падарожжа.
да зместуНавагрудскі замак
Галоўны здабытак горада знаходзіцца на Замкавай гары — самай высокай кропцы Навагрудскага ўзвышша. Тут, на вышыні 323 метраў над узроўнем мора, з якой адкрываецца цудоўны від на наваколле, стаяць руіны некалі магутнага Навагрудскага замка.
Менавіта на гары з'явіліся першыя паселішчы, а ў XI стагоддзі ўжо пабудавалі ўмацаванні. Яны былі з дрэва, але ў XIV–XV павеках іх перабудавалі ў камені. Замак меў вялікае стратэгічнае значэнне, але з часам страціў яго і прыйшоў у заняпад. Яго сцены і вежы фактычна расцягнулі на цэглу, а на тэрыторыі былой крэпасці ўчынілі сметнік.
Зараз смецце расчышчана, тэрыторыя акультурана. Ад замка засталіся руіны дзвюх веж (Шчытоўкі і Касцельнай) і невялікія фрагменты старажытных каменных сцен, складзеных з буйных валуноў.
да зместуГара Міндоўга
Князь Міндоўг быў заснавальнікам і першым кіраўніком Вялікага княства Літоўскага. Нядзіўна, што яго імя носіць узгорак у Навагрудку, які быў першай сталіцай ВКЛ. Лічыцца, што менавіта на гэтым узгорку і знайшоў свой апошні прытулак князь Міндоўг. Па іншай версіі, тут прайшла яго каранацыя.
Пазней на гары размяшчаліся хрысціянскія могілкі, некаторыя надмагільныя пліты захаваліся да нашых дзён, а самая старая датавана 1820 годам. Побач з гарой — металічны помнік «Рыцар», усталяваны да 970-годдзя Навагрудка і які намякае, як не складана здагадацца, на князя Міндоўга.
да зместуКурган Адама Міцкевіча
Курган неўміручасці Адама Міцкевіча — унікальны рукатворны помнік XX стагоддзя і адзіны імянны ў Беларусі. У 1920-х гадах у гістарычным цэнтры Навагрудка на тэрыторыі Малога замка гэты ўзгорак сваімі рукамі стварылі людзі, якія схіляюцца перад творчасцю геніяльнага паэта — мясцовыя жыхары, навукоўцы-літаратуразнаўцы, турысты. 27 мая 1924 года на месцы будучага кургана была закладзена капсула з тэкстам на пергаменце. Зямлю прывозілі ў Навагрудак з розных гарадоў і краін, нават дасылалі па пошце. Да чэрвеня 1931 гады працы завяршыліся.
Каля падножжа кургана была ўсталявана стэла з надпісам-прысвячэннем. У 1998 годзе, калі святкавалася 200-годдзе з дня нараджэння паэта, яе замяніў памятны валун.
Малавядомыя факты з жыцця Адама Міцкевіча
Сімвалічна, што менавіта малая радзіма, дзе прайшло дзяцінства Міцкевіча і дзе разгортваюцца падзеі многіх яго твораў, стала месцам такога ўвекавечання. Курган унесены ў Спіс гісторыка-культурнай каштоўнасці Беларусі і з'яўляецца аб'ектам міжнароднага значэння.
да зместуКасцёл Праабражэння Гасподняга
Касцёл Праабражэння Гасподняга, Фарны Касцёл, Белая Фара — так называюць галоўны каталіцкі храм Навагрудка, адзін з найстарэйшых на беларускіх землях, а з 2018 г. афіцыйна носіць тытул санктуарыя, дзе захоўваюцца ўшанаваныя рэліквіі. Ён заснаваны князем Вітаўтам у 1395 годзе неўзабаве пасля хрышчэння ВКЛ. Каменны будынак быў узведзены ў 1723 г. на месцы драўлянага. У яго архітэктуры злучыліся элементы сармацкага барока і готыкі.
На працягу многіх стагоддзяў касцёл быў не толькі духоўным прыстанкам, але і крэпасцю падчас ваенных баталій. І зразумела, не аднойчы станавіўся цэнтрам яскравых гістарычных падзей. Менавіта тут вянчаўся кароль Ягайла з Соф'яй Гальшанскай, пад скляпеннямі храма быў ахрышчаны Адам Міцкевіч, з касцёлам звязаны гісторыі дынастычных сувязей князёў Манака, каралёў Швецыі і Францыі.
А слава цудатворнага абраза Маці Божай Навагрудскай (каталіцкая інтэрпрэтацыя) распаўсюдзілася далёка за межы горада і краіны. У паэме «Гражына» Адам Міцкевіч таксама дзякаваў рэліквіі за акрыянне, і гэта толькі адно з многіх пацверджаных цудаў.
У Фарным касцёле захоўваюцца мошчы наваградскіх мучаніц — 11 сясцёр-назарэтанак, якія падчас Вялікай Айчыннай вайны пайшлі на смерць разам са 120 мужчынамі, уключаючы ксяндза, прыгаворанымі нацыстамі да пакарання. Раніцай 1 жніўня 1943 года іх расстралялі недалёка ад горада, а ў 1945 астанкі сясцёр перапахавалі ля касцёла. Да мошчаў блажэнных пакутніц Марыі Стэлы і паплечніц штогод прыязджаюць тысячы вернікаў.
да зместуПомнік прападобнаму Елісею Лаўрышэўскаму
Трохметровы манумент знакамітаму беларускаму святому Елісею Лаўрышэўскаму з'явіўся ў Навагрудку ў 2007 годзе да ўрачыстасцей у гонар 690-годдзя ўтварэння Навагрудскай епархіі і 1015-годдзя праваслаўя на Беларусі.
Як расказвае жыццё святога, ён быў княскім сынам і займаў вельмі высокае становішча пры двары першага кіраўніка ВКЛ Міндоўга. Але прыняўшы хрышчэнне, Елісей пакінуў свецкае жыццё і пайшоў у пустыню.
У 1530 годзе мясціна была спустошана, а мошчы прападобнага, якія захоўваліся ў ёй, схаваны ў зямлю і да гэтага часу не знойдзены. На працягу наступных стагоддзяў манастыр таксама некалькі разоў разбураўся і аднаўляўся.
Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр існуе і сёння. Яго найноўшая гісторыя пачалася ў канцы XX стагоддзя, калі ў гэтых намоленых месцах на краі Налібоцкай пушчы быў пабудаваны храм і зарэгістравана парафіяльная супольнасць. З гадамі ў мясціне з'явіліся жыллё для браціі, Дом міласэрнасці, гаспадарчыя пабудовы, прыгожая ўязная брама. Пабудаваны і пакуль адзіны ў сваім родзе ў Беларусі храм-купель.
да зместуНавагрудская мячэць
Мусульмане ў Навагрудку жывуць ужо шмат стагоддзяў. У 1792 годзе мясцовыя татары атрымалі ад Станіслава Аўгуста Панятоўскага прывілей на ўзвядзенне мячэці, і ўжо ў 1796 г. яна была пабудавана. Будынак, які захаваўся да нашых дзён, з'явіўся на месцы першай мячэці пазней - у 1855 г. Акрамя таго, пры ёй заснавалі рэлігійную школу – мектэб, які дзейнічаў да 1939 года.
Пасля Другой сусветнай вайны мусульманскі храм быў зачынены і перабудаваны ў жылы дом. І толькі ў 1997 г. пасля вяртання вернікам мячэць зноў пачала дзейнічаць: адкрыццё прымеркавалі да 600-годдзя пасялення татараў на беларускіх землях.
Квадратны будынак наваградскай мячэці – з міхрабам і купальным мінарэтам, створаным паводле мусульманскіх канонаў, традыцыйных для Малой Азіі і Ірана XVI–XVII стагоддзяў. Унутры храм падзелены на мужчынскую і жаночую паловы.
да зместуМастацкая галерэя «Сядзiба мастака Кастуся Качана»
Імянная галерэя з'явілася ў Навагрудку па ініцыятыве самога мастака – ураджэнца гэтых краёў Канстанціна Качана. Доўгі час майстэрня вядомага пейзажыста размяшчалася ў цэнтры Мінска на галоўным праспекце, але адпачываў душой і прадуктыўна працаваў ён менавіта ў родных мясцінах. З дапамогай калег, сяброў і мясцовых жыхароў у гістарычным цэнтры Навагрудка на вуліцы Замкавай быў рэканструяваны старажытны будынак у стылі традыцыйнай шляхецкай сядзібы. Тут размясціліся майстэрня мастака, экспазіцыйныя залы, арт-прастора для творчых мерапрыемстваў, сямейная гасцёўня і кафэ, а таксама пляцоўка з цудоўным відам на старажытны горад. У інтэр'ерах галерэі можна ўбачыць калекцыю шкла, мэблі і прадметаў побыту мінулых часоў.
Гаспадар галерэі Кастусь Качан часта прымае ўдзел у экскурсіях, расказвае гасцям пра сваю творчасць і праводзіць майстар-класы па стварэнні карцін. Дарэчы, работы пейзажыста сёння знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі і іншых буйных скарбніцах краіны, у прыватных калекцыях Германіі, Польшчы, Чэхіі, Аўстрыі, Кітая.
да зместуГандлёвыя рады
Характэрнае месца Навагрудка - гандлёвыя рады, пабудаваныя на рынкавай плошчы ў 1812 годзе. З цягам часу комплекс у стылі класіцызму з каланадай рэстаўраваўся і часткова перабудаваны, а вялікі корпус у самым цэнтры і зусім не захаваўся, але пабудовы, якія дайшлі да нашых дзён, нагадваюць пра гісторыю бойкага месца. Сёння ў гандлёвых радах таксама працуюць магазіны.
да зместуМузей яўрэйскага супраціўлення
Гэтая кранаючая сэрцы мемарыяльная экспазіцыя створана ў рамках гісторыка-краязнаўчага музея і прысвечана супраціўленню яўрэяў Навагрудчыны падчас Халакоста. Яна размясцілася ў былым бараку яўрэйскага гета і расказвае пра трагедыю, якая забрала жыцці 5100 чалавек. Але таксама і аб неверагодным дужанні тых, хто ацалеў пасля чатырох зверскіх "акцый" нацыстаў.
26 верасня 1943 г. вязні гета беглі праз тунэль даўжынёй 250 метраў, які пракладалі 4 месяцы. Гэтыя ўцёкі сталі самым масавым і паспяховым сярод тысяч спроб яўрэяў выратавацца ад смерці на тэрыторыі Еўропы. 232 чалавекі ацалелі шмат у чым дзякуючы таму, што менавіта ў наваколлях Навагрудка дзейнічаў самы маштабны яўрэйскі партызанскі атрад Еўропы, створаны яшчэ ў чэрвені 1942 г.
Ураджэнец мясцовай вёскі Станкевічы камандзір Тувія Бельскі прымаў у атрад усіх — моладзь, старых, дзяцей — незалежна ад таго, ці могуць яны стаць байцамі. Толькі каб выратаваць жыцці! За час вайны праз атрад прайшло больш за 1300 чалавек, і каля 1200 з іх засталіся жывымі.
