Ці ўплывае наяўнасць страўнікавых сімптомаў на зыход віруснага захворвання? Ці ёсць розніца паміж страўнікава-кішэчнымі хваробамі, выкліканымі COVID-19, і гастраінтэстынальнай сімптаматыкай, якая з'явілася на фоне прыёму лекавых прэпаратаў? Спецыяльна для інфармацыйнага партала Здаровыя людзі дацэнт кафедры гастраэнтэралогіі і нутрыцыялогіі БелМАПА, к.м.н. Алена Адаменка адказала на найбольш частыя пытанні, звязаныя з COVID-19 і яго ўплывам на органы стрававання.
Які ўплыў вірусная інфекцыя можа аказваць на працу органаў стрававання ва ўмоўна здаровага чалавека без хранічных захворванняў?
Перш за ўсё, варта нагадаць, што разам з рэспіраторным зараз агульнапрызнаны і фекальна-аральны шлях перадачы віруса SARS-CoV-2. Па дадзеных даследаванняў, пры інфікаванні вірус выяўляецца ў тканках органаў сістэмы стрававання: страўніка, печані, стрававода, тонкай і тоўстай кішкі. Пры гэтым РНК віруса можа захоўвацца на кале пацыента нават праз 40 дзён пасля акрыяння, якое пацвярджаецца лабараторнымі аналізамі.
Паводле апошніх дадзеных, кожны пяты пацыент, хворы на каранавірусную інфекцыю, акрамя класічных рэспіраторных праяў, адчувае непрыемныя сімптомы з боку страўнікава-кішэчнага тракту. Часцей за ўсё размова ідзе пра страту апетыту (скаргі на яе прад'яўляе кожны 3-і хворы). Таксама характэрнымі страўнікавымі сімптомамі могуць быць млоснасць, ваніты, боль у жываце. Найбольш часта ў літаратуры згадваецца дыярэя. Згодна з метааналізам, ад яе пакутуе 12% тых, хто захварэў на COVID-19 інфекцыю. У некаторых выпадках пры вірусным інфікаванні гастраінтэстынальныя праявы могуць з'явіцца нават раней за рэспіраторныя.
Тым не менш, страўнікава-кішэчныя сімптомы – не абавязковы кампанент клінічнай карціны COVID-19. Г.зн., іх можа і не быць зусім. Самымі частымі і характэрнымі сімптомамі заражэння з'яўляюцца ўсё ж такі слабасць і задышка.
Важна адзначыць, што наяўнасць гастраінтэстынальнай сімптаматыкі ніяк не ўплывае на зыход захворвання. Навуковыя дадзеныя паказваюць, што смяротнасць пацыентаў з COVID-19 са страўнікава-кішэчнымі праявамі не адрозніваецца ад агульнай смяротнасці ў папуляцыі.
А калі ў чалавека першапачаткова ёсць хранічныя захворванні СКТ, ці могуць яны абцяжарваць цячэнне каранавіруснай інфекцыі?
Наогул, усе пацыенты з COVID-19 інфекцыяй і любой наяўнай сур'ёзнай хранічнай паталогіяй адносяцца да групы высокай рызыкі неспрыяльнага зыходу. І ёсць яшчэ адзін ключавы крытэрый – узрост. Чым старэйшы пацыент, чым больш сур'ёзнае захворванне, тым вышэйшая рызыка.
Італьянскі нацыянальны інстытут аховы здароўя паведаміў, што толькі ў 0,8% выпадкаў смерцяў ад COVID-19 пацыенты не мелі спадарожных захворванняў. У 50% выпадкаў – адно і больш хранічнае захворванне, у 48,5% выпадкаў у пацыентаў было 3 і больш раней дыягнаставаных захворванняў.
Па дадзеных італьянскіх і кітайскіх вучоных, артэрыяльная гіпертэнзія, цукровы дыябет і атлусценне з'яўляюцца аднымі з найбольш дамінуючых спадарожных захворванняў нароўні з сардэчна-сасудзістымі. Натуральна, розныя імунадэфіцыты, злаякасныя новаўтварэнні, нырачная недастатковасць, захворванні печані – гэта ўсё таксама звязана з горшым прагнозам.
Ці абавязкова каранавірусная інфекцыя выкліча абвастрэнне хранічнага захворвання СКТ?
Не. Напрыклад, сярод нашых пацыентаў з хранічнымі запаленчымі захворваннямі кішэчніка, якія знаходзяцца на імунамадулюючай тэрапіі, многія пераносяць новую COVID-19 інфекцыю бессімптомна.
Ці ёсць прынцыповае адрозненне паміж страўнікава-кішэчнымі сімптомамі, якія выкліканыя непасрэдна COVID-19, і страўнікава-кішэчнымі праявамі, якія ўзніклі на фоне тэрапіі, што праводзіцца?
Калі казаць пра дыярэю як пра адзін з найбольш часта згаданых страўнікава-кішэчных сімптомаў COVID-19, дык тут, вядома, размежаваць складана. Бо новая каранавірусная інфекцыя можа працякаць з дыярэяй, але ёсць таксама і лекавыя сродкі, якія могуць правакаваць яе развіццё.
Калі ў пацыента дыягнаставаны COVID-19 і сярод іншых сімптомаў адзначаецца дыярэя, урачы першапачаткова расцэньваюць яе як інфекцыйную (выкліканую вірусам). Але калі на працягу 3-4 дзён на сімптаматычнай тэрапіі няма паляпшэння, а наадварот, ёсць некаторае пацяжэнне стану, узнікае пытанне пра магчымую бактэрыяльную прыроду дыярэі. Прызначаюцца дадатковыя даследаванні для пошуку прычыны. Пры бактэрыяльным складніку, натуральна, падыходы да лячэння дыярэі крыху змяняюцца.
Напрыклад, сёння ўсё часцей гавораць пра такое захворванне як псеўдамембранозны каліт, які нярэдка развіваецца пасля прыёму антыбіётыкаў і суправаджаецца дыярэяй. Адпаведна, неабходна выключыць антыбіётыкаасацыяваную дыярэю (псеўдамембранозны каліт – самая цяжкая яе праява). Пры цяжкім цячэнні псеўдамембранознага каліту якасць жыцця істотна пагаршаецца і патрабуе прызначэння спецыфічнай тэрапіі. Пры лёгкім цячэнні антыбіётыкаасацыяванай дыярэі арганізм можа справіцца і сам.
Як доўга могуць захоўвацца страўнікавыя сімптомы каранавіруса пасля таго, як чалавек ужо лічыцца здаровым?
Адназначнага адказу на гэтае пытанне няма, шмат што залежыць ад індывідуальных асаблівасцяў. Спашлюся на клінічнае італьянскае даследаванне. Вучоныя ацэньвалі ўстойлівыя сімптомы ў 143 пацыентаў, якія былі выпісаныя з бальніцы пасля вылячэння ад COVID-19. Гэтыя сімптомы ацэньваліся праз 60 дзён пасля заканчэння COVID-19 інфекцыі. Аказалася, што на момант ацэнкі толькі ў 18 чалавек наогул не было ніякіх сімптомаў. Скаргі на 1-2 сімптомы былі ў 32%, а ў 55% было 3 і больш сімптомаў.
У 44% пацыентаў назіралася пагаршэнне якасці жыцця, найбольш часта яны скардзіліся на стамляльнасць (53%), задышку (43%), боль у суставах (27%) і боль у грудзях (21%). Страўнікава-кішэчныя праявы – дыярэя, страта апетыту, боль у жываце – адзначаліся ў невялікім працэнце выпадкаў.
А што можна сказаць пра ўплыў SARS-CoV-2 на печань?
У тканкі печані вірус можа пранікаць, але ў меншай колькасці, чым, напрыклад, ён выяўляецца ў холангіяцытах (гэта эпітэліяльныя клеткі, якія высцілаюць жоўцевыя пратокі). Таму ў пацыентаў на фоне COVID-19 інфекцыі можа назірацца павышэнне ўзроўню ферментаў печані, так званых ферментаў цытолізу. З-за пашкоджання жоўцепратокаў не выключанае развіццё халестазу, які характарызуецца зніжэннем альбо спыненнем вывядзення жоўці.
У некаторых выпадках пацыент можа «пажаўцець» – склеры вачэй, скурнае покрыва. Але гэта адбываецца пры масіўных пашкоджаннях печані, калі парушаецца выпрацоўка білірубіну.
Што тычыцца болевых адчуванняў, дык сама па сабе печань нервовых канчаткаў не мае, таму не баліць. Але калі печань востра пашкоджаная ці хутка павялічваецца ў аб'ёме, яна расцягвае фіброзную абалонку (капсулу), і тады пацыент можа адчуваць боль у правым падрабрынні. Падобным болем могуць суправаджацца таксама парушэнні ў сістэме вывядзення жоўці.
Калі на фоне COVID-19 у пацыента дыягнаставанае пашкоджанне печані, прызначаецца спецыфічная тэрапія паралельна з супрацьвіруснай.
Адзначу, што Еўрапейская асацыяцыя па вывучэнні хваробаў печані вызначыла пацыентаў з захворваннямі печані, у прыватнасці, з цырозам печані, і пацыентаў пасля перанесенай трансплантацыі печані як групу высокай рызыкі неспрыяльнага зыходу пры інфікаванні COVID-19.
Ці трэба ў мэтах прафілактыкі неяк умацоўваць сваю печань і/альбо дапамагаць ёй аднавіцца?
Трэба. Варта пазбягаць таго, што пашкоджвае печань: у першую чаргу, алкаголю. Прычым усё роўна, наколькі напой моцны: калі там ёсць этылавы спірт, печань будзе пад ударам. Таксама трэба быць асцярожнымі з прыёмам гепататаксічных лекаў: у прыватнасці, тых жа нестэроідных супрацьзапаленчых сродкаў. Іх прыём можа быць апраўданы толькі ў тым выпадку, калі карысць ад іх прымянення будзе вышэйшай за рызыку пашкоджання органа. І вырашаць гэта павінен, зразумела, урач.
Што тычыцца людзей, якія пераносяць інфекцыю бессімптомна.
У іх няма відавочных клінічных праяў, значыць, мы можам выказаць здагадку, што пашкоджанне органаў нязначнае і арганізм адновіцца сам.
Ці можа COVID-19 стаць зыходнай кропкай для дэбюту захворвання?
Любая інфекцыя, не толькі COVID-19, можа стаць пускавым механізмам для развіцця пэўнага хранічнага захворвання. Нават банальнае пераахаладжэнне.
Да нас зараз часта прыходзяць пацыенты, якія перанеслі COVID-19. І мы ў іх дыягнастуем гастраэзафагіяльную рэфлюксную хваробу альбо якое іншае пашкоджанне страўнікава-кішэчнага тракту, якія да гэтага не былі дыягнаставаныя. Але ўзнікае пытанне: яны не былі дыягнаставаныя, бо чалавек не звяртаўся? Ці гэта справакаваў COVID-19? Вось на гэтыя пытанні складана адказаць пэўна. СКТ – такі орган, які і ва ўмоўна здаровага чалавека перыядычна дае пра сябе ведаць. Напрыклад, адзінкі людзей ні разу ў жыцці не адчувалі пякотку. Але ці шмат тых, хто пасля таго, як адчуў пякотку, звяртаецца да ўрача для абследавання? Як правіла, да яго ідуць толькі тады, калі гэтыя сімптомы пачынаюць замінаць у паўсядзённым жыцці.
А ў людзей з цэліякіяй, хваробай Крона COVID-19 працякае па-асабліваму?
Не, па тых жа самых законах. Усё залежыць ад ступені цяжару інфекцыі. Калі чалавек з'яўляецца носьбітам віруса і няма клінічных праяў COVID-19 інфекцыі, значыць, лечыцца асноўнае захворванне (цэліякія, хвароба Крона і г.д.).
Але калі адзначаюцца клінічныя праявы каранавіруснай інфекцыі, дык стан ацэньваецца ў сукупнасці сімптомаў. Калі пераважаюць праявы COVID-19, больш намаганняў прыкладаецца для таго, каб падавіць вірус. Калі пераважаюць праявы хранічнай хваробы, дык асноўныя намаганні накіраваныя на купіраванне хранічнай хваробы. Г.зн., усё залежыць ад ступені цяжару хваробаў і іх праяў.
